ابان بن محمد بجلی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'حضرت ابوطالب' به 'حضرت ابوطالب') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
[[ابوالفرج ابان بن محمد بزاز]]، معروف و ملقب به سندی، مکنی به ابابشر، از تیره [[جهینه]] یکی از [[قبایل]] [[حجاز]]<ref>معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۱۴.</ref> و به قول مشهورتر [[بجیله]] یکی از قبایل [[یمن]] از [[عبد شمس بن سعد]]<ref>الأنساب، سمعانی، ج۹، ص۳۳۴.</ref> بود. وی فرزند [[خواهر]] [[صفوان بن یحیی]] معروف است که از [[اصحاب اجماع]] بود. | |||
ابان فردی [[ثقه]] و از اصحاب سرشناس [[کوفی]] و دارای یک اصل<ref>الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۱۳۶.</ref> و نیز کتاب النوادر<ref>رجال النجاشی، ص۱۸۷؛ خلاصة الأقوال، ص۱۶۱.</ref> است که راویانی مثل [[محمد بن علی بن محبوب]] و [[احمد بن ابی عبدالله]] آن را [[روایت]] کرده‌اند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۱.</ref>. [[شیخ طوسی]] وی را از [[اصحاب امام هادی]] {{ع}} برشمرده است<ref>وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۱۷؛ ج۳۰، ص۲۹۲.</ref>. با اینکه وی از [[امام صادق]] {{ع}}<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.</ref> و [[امام جواد]] {{ع}}<ref>بحار الأنوار، ج۸۸، ص۱۲۷؛ ج۹۶، ص۳۰۱.</ref> نیز روایتی دارد، زیست نامه‌اش چندان روشن نیست، اما گفته‌اند در نیمه اول [[قرن سوم]] در قید [[حیات]] بوده است<ref> کتابخانه سید بن طاووس، ص۲۰۰.</ref> و در حوزه روایت‌گری، از افراد برجسته به شمار می‌رود و از افرادی مانند [[ابوالبختری]] - فردی که از وی روایت می‌کند السندی بن محمد است که شاید با ابان متفاوت باشد - [[ابان بن عثمان الاحمر]]، [[صفوان بن یحیی]] روایت کرده، چنانکه محدثانی مثل [[احمد بن محمد بن خالد]]، [[علی بن حسن بن فضال]]، [[محمد بن احمد]] و [[محمد بن حسن صفار]] از او روایت کرده‌اند<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۵۶؛ ج۴، ص۳۲۲.</ref>. | ابان فردی [[ثقه]] و از اصحاب سرشناس [[کوفی]] و دارای یک اصل<ref>الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۱۳۶.</ref> و نیز کتاب النوادر<ref>رجال النجاشی، ص۱۸۷؛ خلاصة الأقوال، ص۱۶۱.</ref> است که راویانی مثل [[محمد بن علی بن محبوب]] و [[احمد بن ابی عبدالله]] آن را [[روایت]] کرده‌اند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۱.</ref>. [[شیخ طوسی]] وی را از [[اصحاب امام هادی]] {{ع}} برشمرده است<ref>وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۱۷؛ ج۳۰، ص۲۹۲.</ref>. با اینکه وی از [[امام صادق]] {{ع}}<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.</ref> و [[امام جواد]] {{ع}}<ref>بحار الأنوار، ج۸۸، ص۱۲۷؛ ج۹۶، ص۳۰۱.</ref> نیز روایتی دارد، زیست نامه‌اش چندان روشن نیست، اما گفته‌اند در نیمه اول [[قرن سوم]] در قید [[حیات]] بوده است<ref> کتابخانه سید بن طاووس، ص۲۰۰.</ref> و در حوزه روایت‌گری، از افراد برجسته به شمار می‌رود و از افرادی مانند [[ابوالبختری]] - فردی که از وی روایت می‌کند السندی بن محمد است که شاید با ابان متفاوت باشد - [[ابان بن عثمان الاحمر]]، [[صفوان بن یحیی]] روایت کرده، چنانکه محدثانی مثل [[احمد بن محمد بن خالد]]، [[علی بن حسن بن فضال]]، [[محمد بن احمد]] و [[محمد بن حسن صفار]] از او روایت کرده‌اند<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۵۶؛ ج۴، ص۳۲۲.</ref>. | ||
| خط ۱۲: | خط ۱۱: | ||
[[نجاشی]] ذیل نام ابان بن محمد، صرفاً به معرفی [[علمی]] وی می‌پردازد<ref>رجال النجاشی، ص۱۴. </ref>، اما در معرفی سندی بن محمد، به [[ثقه]] بودنش نیز اشاره می‌کند<ref>رجال النجاشی، ص۱۸۷.</ref>. [[سید محسن امین]] می‌نویسد: همین مسأله برخی را به این [[عقیده]] کشانده که آنها را دو نفر بداند، چنانکه [[شیخ بهایی]] در حاشیه خلاصة الاقوال چنین ادعایی کرده است، اما البته چنین برداشتی صحیح نیست، چون عدم توثیق [[ابان]] در آغاز یا به جهت [[سهو]] بوده یا در [[زمان]] ثبت نام ابان [[اثبات]] نشده و یا حواله به بعد شده بود<ref> أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۰۳.</ref>. به هر حال، تحقیق [[روایات]] رسیده حاکی از [[اتحاد]] این اسامی است<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.</ref>، گرچه در باب اتحاد فردی که با نام [[سندی بن محمد]] آمده با ابان مذکور، چنانکه در بالا گفته شد، به [[راحتی]] نمی‌توان [[داوری]] کرد، چون کسانی که وی از آنها [[روایت]] می‌کند با مروی‌عنه‌های ابان هم‌پوشانی اندکی دارند. به هر حال، ابان بن محمد، معروف به سندی بزاز، از [[شیعیان]] و [[اصحاب امام رضا]] {{ع}} است. | [[نجاشی]] ذیل نام ابان بن محمد، صرفاً به معرفی [[علمی]] وی می‌پردازد<ref>رجال النجاشی، ص۱۴. </ref>، اما در معرفی سندی بن محمد، به [[ثقه]] بودنش نیز اشاره می‌کند<ref>رجال النجاشی، ص۱۸۷.</ref>. [[سید محسن امین]] می‌نویسد: همین مسأله برخی را به این [[عقیده]] کشانده که آنها را دو نفر بداند، چنانکه [[شیخ بهایی]] در حاشیه خلاصة الاقوال چنین ادعایی کرده است، اما البته چنین برداشتی صحیح نیست، چون عدم توثیق [[ابان]] در آغاز یا به جهت [[سهو]] بوده یا در [[زمان]] ثبت نام ابان [[اثبات]] نشده و یا حواله به بعد شده بود<ref> أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۰۳.</ref>. به هر حال، تحقیق [[روایات]] رسیده حاکی از [[اتحاد]] این اسامی است<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.</ref>، گرچه در باب اتحاد فردی که با نام [[سندی بن محمد]] آمده با ابان مذکور، چنانکه در بالا گفته شد، به [[راحتی]] نمی‌توان [[داوری]] کرد، چون کسانی که وی از آنها [[روایت]] می‌کند با مروی‌عنه‌های ابان هم‌پوشانی اندکی دارند. به هر حال، ابان بن محمد، معروف به سندی بزاز، از [[شیعیان]] و [[اصحاب امام رضا]] {{ع}} است. | ||
برخی از نویسندگان معاصر، داستان پیش‌گفته را به ابان بن محمود، به عنوان یکی از [[راویان]] [[قرن دوم]] و سوم، نسبت داده‌اند<ref>مکاتیب الأئمة {{عم}}، ج۵، ص۲۹۷.</ref>. البته نخستین بار [[ابن ابی الحدید معتزلی]] در [[قرن هفتم]] قمری، در ضمن بررسی [[شخصیت]] [[حضرت ابوطالب]]، این داستان را منسوب به یکی از [[رجال | برخی از نویسندگان معاصر، داستان پیش‌گفته را به ابان بن محمود، به عنوان یکی از [[راویان]] [[قرن دوم]] و سوم، نسبت داده‌اند<ref>مکاتیب الأئمة {{عم}}، ج۵، ص۲۹۷.</ref>. البته نخستین بار [[ابن ابی الحدید معتزلی]] در [[قرن هفتم]] قمری، در ضمن بررسی [[شخصیت]] [[حضرت ابوطالب]]، این داستان را منسوب به یکی از [[رجال شیعه]] به این نام می‌داند<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۶۸.</ref>. این سخن را برخی از نویسندگان تکرار کرده‌اند<ref>مکاتیب الأئمة {{عم}}، ج۵، ص۲۹۷؛ الغدیر، ج۷، ص۳۸۱؛ سیرة المصطفی {{عم}}، ج۱، ص۲۴۵.</ref>، در حالی که آثاری همچون [[مسند]] الامام [[الرضا]] {{ع}} که به طور خاص به بررسی روایات و راویان [[امام رضا]] {{ع}} پرداخته‌اند، از چنین فردی با این نام و نشان مطلبی ذکر نمی‌کنند و حتی ذیل نام ابان نیز از ایشان چیزی نمی‌نویسند<ref>مسند الإمام الرضا {{ع}}، ج۲، ص۵۱۱.</ref>. | ||
به نظر می‌رسد [[راز]] اصلی نبود اطلاعات درباره ابان بن محمود، معطوف به مردد بودن وجود وی باشد؛ به این معنا که آیا اساساً فردی به این نام در [[تاریخ]] وجود داشته یا صرفاً [[اشتباه]] ابن ابی الحدیدیا [[سهو]] در [[نگارش]] بعدی‌ها موجب ذکر این نام شده است. نمازی بر آن است که این [[اشتباه]] او بوده که [[ابان بن محمد]] را ابان بن محمود یاد کرده<ref> مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.</ref> و نویسندگان به تبع وی دچار چنین خطایی شده‌اند<ref>بحار الأنوار، ج۳۵، ص۱۱۰؛ الدرجات الرفیعة، ص۵۰.</ref> و هر یک را به جای دیگری و یا به مثابه دو فرد گزارش ذکر کرده‌اند. چنانکه [[علامه امینی]]، در جایی وقتی به نقل از کراجکی از ابان بن محمد یاد می‌کند<ref>الغدیر، ج۷، ص۳۹۴.</ref>، تفصیل مکاتبه را به بخشی ارجاع می‌دهد که در آن از ابان بن محمود و به نقل از [[ابن ابی‌الحدید]] سخن به میان آورده بود<ref>الغدیر، ج۷، ص۳۸۱.</ref>. همو در کتاب دیگرش صرفاً به خبر ابان بن محمد بسنده کرده، اما آن را منقول از [[ابن ابی الحدید]] می‌داند<ref>إیمان أبی‌طالب و سیرته، ص۷۰.</ref>. به نظر می‌رسد ایشان کلمه محمود را همان محمد می‌داند که در [[نوشتن]] خطایی در آن رخ داده است، اما بعضی به هر دو گزارش اشاره کرده‌اند؛ یکی از ابان بن محمد و دیگر از ابان بن محمود<ref>أبوطالب حامی الرسول {{صل}}، ص۲۰۸.</ref>. از مجموع آنچه در نوشته‌های گذشتگان وجود دارد، به خوبی می‌توان نام وی را اشتباهی در نگارش و ثبت دانست. پس باید گفت در اصل او همان ابان بن محمد است.<ref>منابع: قرآن مجید، أبو طالب حامی الرسول او و ناصره، نجم الدین بن محمد شریف عسکری (۱۳۹۰ق)، نجف، انتشارات آداب، ۱۳۸۰ق، أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سیدحسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا؛ الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۵۶۲ق)، تحقیق: عبدالرحمن معلمی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، اول، ۱۳۸۲ق؛ إیمان أبی طالب و سیر ته، عبدالحسین بن احمد معروف به علامه امینی (۱۳۹۰ق)، بی جا، بیتا؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، سید علی خان بن احمد حسینی شیرازی (۱۱۲۰ق)، قم، مکتبة بصیرتی، دوم، ۱۳۹۷ق؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ سیرة المصطفی بی، هاشم معروف حسنی (۱۴۰۴ق)، بیروت، دار التعارف، ۱۴۱۶ق؛ شرح نهج البلاغة، عبدالحمید بن هبة الله معروف به ابن ابی الحدید (۶۵۶ق)، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة، دوم، ۱۳۸۷ق، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، عبدالحسین بن احمد معروف به علامه امینی (۱۳۹۲ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، چهارم، ۱۳۹۷ق؛ کتابخانه سید بن طاووس و أحوال و آثار او، اتان گلبرگ (معاصر)، تحقیق و ترجمه: سیدعلی قرایی - رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش؛ کنز الفوائد، محمد بن علی کراجکی (۴۴۹ق)، تحقیق: عبدالله نعمه، قم، دار الذخائر، اول، ۱۴۱۰ق؛ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر لق و دلائل الحجج علی البشر، سیدهاشم بن سلیمان حسینی بحرانی (۱۱۰۷ق)، تحقیق: عزت الله مولایی و دیگران، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مسند الإمام الرضا عال، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ معجم قبایل العرب القدیمة و الحدیثة، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، مؤسسة الرسالة، هفتم، ۱۴۱۴ق؛ مکاتیب الأئمة علی، علی بن حسینعلی احمدی میانجی (۱۴۲۱ق)، تحقیق: مجتبی فرجی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۶ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علی لإحیاء التراث، قم، دوم، ۱۴۱۴ق.</ref><ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[ابان بن محمد بجلی - واسعی (مقاله)|مقاله «ابان بن محمد بجلی»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ص ۲۸۸.</ref> | به نظر می‌رسد [[راز]] اصلی نبود اطلاعات درباره ابان بن محمود، معطوف به مردد بودن وجود وی باشد؛ به این معنا که آیا اساساً فردی به این نام در [[تاریخ]] وجود داشته یا صرفاً [[اشتباه]] ابن ابی الحدیدیا [[سهو]] در [[نگارش]] بعدی‌ها موجب ذکر این نام شده است. نمازی بر آن است که این [[اشتباه]] او بوده که [[ابان بن محمد]] را ابان بن محمود یاد کرده<ref> مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.</ref> و نویسندگان به تبع وی دچار چنین خطایی شده‌اند<ref>بحار الأنوار، ج۳۵، ص۱۱۰؛ الدرجات الرفیعة، ص۵۰.</ref> و هر یک را به جای دیگری و یا به مثابه دو فرد گزارش ذکر کرده‌اند. چنانکه [[علامه امینی]]، در جایی وقتی به نقل از کراجکی از ابان بن محمد یاد می‌کند<ref>الغدیر، ج۷، ص۳۹۴.</ref>، تفصیل مکاتبه را به بخشی ارجاع می‌دهد که در آن از ابان بن محمود و به نقل از [[ابن ابی‌الحدید]] سخن به میان آورده بود<ref>الغدیر، ج۷، ص۳۸۱.</ref>. همو در کتاب دیگرش صرفاً به خبر ابان بن محمد بسنده کرده، اما آن را منقول از [[ابن ابی الحدید]] می‌داند<ref>إیمان أبی‌طالب و سیرته، ص۷۰.</ref>. به نظر می‌رسد ایشان کلمه محمود را همان محمد می‌داند که در [[نوشتن]] خطایی در آن رخ داده است، اما بعضی به هر دو گزارش اشاره کرده‌اند؛ یکی از ابان بن محمد و دیگر از ابان بن محمود<ref>أبوطالب حامی الرسول {{صل}}، ص۲۰۸.</ref>. از مجموع آنچه در نوشته‌های گذشتگان وجود دارد، به خوبی می‌توان نام وی را اشتباهی در نگارش و ثبت دانست. پس باید گفت در اصل او همان ابان بن محمد است.<ref>منابع: قرآن مجید، أبو طالب حامی الرسول او و ناصره، نجم الدین بن محمد شریف عسکری (۱۳۹۰ق)، نجف، انتشارات آداب، ۱۳۸۰ق، أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سیدحسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا؛ الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۵۶۲ق)، تحقیق: عبدالرحمن معلمی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، اول، ۱۳۸۲ق؛ إیمان أبی طالب و سیر ته، عبدالحسین بن احمد معروف به علامه امینی (۱۳۹۰ق)، بی جا، بیتا؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، سید علی خان بن احمد حسینی شیرازی (۱۱۲۰ق)، قم، مکتبة بصیرتی، دوم، ۱۳۹۷ق؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ سیرة المصطفی بی، هاشم معروف حسنی (۱۴۰۴ق)، بیروت، دار التعارف، ۱۴۱۶ق؛ شرح نهج البلاغة، عبدالحمید بن هبة الله معروف به ابن ابی الحدید (۶۵۶ق)، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة، دوم، ۱۳۸۷ق، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، عبدالحسین بن احمد معروف به علامه امینی (۱۳۹۲ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، چهارم، ۱۳۹۷ق؛ کتابخانه سید بن طاووس و أحوال و آثار او، اتان گلبرگ (معاصر)، تحقیق و ترجمه: سیدعلی قرایی - رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش؛ کنز الفوائد، محمد بن علی کراجکی (۴۴۹ق)، تحقیق: عبدالله نعمه، قم، دار الذخائر، اول، ۱۴۱۰ق؛ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر لق و دلائل الحجج علی البشر، سیدهاشم بن سلیمان حسینی بحرانی (۱۱۰۷ق)، تحقیق: عزت الله مولایی و دیگران، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مسند الإمام الرضا عال، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ معجم قبایل العرب القدیمة و الحدیثة، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، مؤسسة الرسالة، هفتم، ۱۴۱۴ق؛ مکاتیب الأئمة علی، علی بن حسینعلی احمدی میانجی (۱۴۲۱ق)، تحقیق: مجتبی فرجی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۶ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علی لإحیاء التراث، قم، دوم، ۱۴۱۴ق.</ref><ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[ابان بن محمد بجلی - واسعی (مقاله)|مقاله «ابان بن محمد بجلی»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ص ۲۸۸.</ref> | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۱۰
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
ابوالفرج ابان بن محمد بزاز، معروف و ملقب به سندی، مکنی به ابابشر، از تیره جهینه یکی از قبایل حجاز[۱] و به قول مشهورتر بجیله یکی از قبایل یمن از عبد شمس بن سعد[۲] بود. وی فرزند خواهر صفوان بن یحیی معروف است که از اصحاب اجماع بود.
ابان فردی ثقه و از اصحاب سرشناس کوفی و دارای یک اصل[۳] و نیز کتاب النوادر[۴] است که راویانی مثل محمد بن علی بن محبوب و احمد بن ابی عبدالله آن را روایت کرده‌اند[۵]. شیخ طوسی وی را از اصحاب امام هادی S برشمرده است[۶]. با اینکه وی از امام صادق S[۷] و امام جواد S[۸] نیز روایتی دارد، زیست نامه‌اش چندان روشن نیست، اما گفته‌اند در نیمه اول قرن سوم در قید حیات بوده است[۹] و در حوزه روایت‌گری، از افراد برجسته به شمار می‌رود و از افرادی مانند ابوالبختری - فردی که از وی روایت می‌کند السندی بن محمد است که شاید با ابان متفاوت باشد - ابان بن عثمان الاحمر، صفوان بن یحیی روایت کرده، چنانکه محدثانی مثل احمد بن محمد بن خالد، علی بن حسن بن فضال، محمد بن احمد و محمد بن حسن صفار از او روایت کرده‌اند[۱۰].
ابان را از راویان امام رضا S دانسته‌اند[۱۱]، از آن رو که گویا با آن حضرت در رابطه بوده و روایتی را از ایشان نقل کرده است[۱۲]. وی می‌گوید: نامه‌ای به امام نوشتم و در آن درباره شک و تردیدم راجع به اسلام حضرت ابوطالب سخن به میان آوردم. آن حضرت در پاسخ با تذکار این آیه 
وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا
[۱۳]، فرمود: اگر تو به ایمان ابوطالب اقرار نکنی عاقبتی جز آتش جهنم نخواهی یافت[۱۴]. غیر از این، روایت دیگری از امام رضا S به نقل وی وجود ندارد. البته ابوجعفر محمد بن جریر طبری از ابوحامد السندی بن محمد نقل کرده که گفت: من نامه‌ای به ابوالحسن الرضا S نوشتم و از او طلب دعا کردم[۱۵]، اما این روایت از فردی است که گمان اتحادش با ابان، به ویژه با کنیه ابوحامد، سخت محل تردید است، چون هیچ یک از کسانی که درباره ابان سخن گفته‌اند، وی را با این کنیه شناسایی نکرده‌اند.
ابان از اسامی مشترک بین راویان است[۱۶] و خود وی نیز در متون حدیثی و رجالی با عناوین مختلف شناسایی شده است: ابان بن محمد بجلی، سندی بن محمد اخو علی، سندی بن محمد البزاز و ابوالفرج ابان بن محمد معروف به سندی. همین امر برخی را با این پرسش مواجه کرده که آیا اینها اسامی یک نفر است یا نه. خویی در همین زمینه به بیان آماری احادیث پرداخته و آورده است آبان در اسناد ۵۴ روایت با عنوان سندی بن محمد البزاز[۱۷] و در چهارده روایت با نام سندی بن محمد آمده است[۱۸].
نجاشی ذیل نام ابان بن محمد، صرفاً به معرفی علمی وی می‌پردازد[۱۹]، اما در معرفی سندی بن محمد، به ثقه بودنش نیز اشاره می‌کند[۲۰]. سید محسن امین می‌نویسد: همین مسأله برخی را به این عقیده کشانده که آنها را دو نفر بداند، چنانکه شیخ بهایی در حاشیه خلاصة الاقوال چنین ادعایی کرده است، اما البته چنین برداشتی صحیح نیست، چون عدم توثیق ابان در آغاز یا به جهت سهو بوده یا در زمان ثبت نام ابان اثبات نشده و یا حواله به بعد شده بود[۲۱]. به هر حال، تحقیق روایات رسیده حاکی از اتحاد این اسامی است[۲۲]، گرچه در باب اتحاد فردی که با نام سندی بن محمد آمده با ابان مذکور، چنانکه در بالا گفته شد، به راحتی نمی‌توان داوری کرد، چون کسانی که وی از آنها روایت می‌کند با مروی‌عنه‌های ابان هم‌پوشانی اندکی دارند. به هر حال، ابان بن محمد، معروف به سندی بزاز، از شیعیان و اصحاب امام رضا S است.
برخی از نویسندگان معاصر، داستان پیش‌گفته را به ابان بن محمود، به عنوان یکی از راویان قرن دوم و سوم، نسبت داده‌اند[۲۳]. البته نخستین بار ابن ابی الحدید معتزلی در قرن هفتم قمری، در ضمن بررسی شخصیت حضرت ابوطالب، این داستان را منسوب به یکی از رجال شیعه به این نام می‌داند[۲۴]. این سخن را برخی از نویسندگان تکرار کرده‌اند[۲۵]، در حالی که آثاری همچون مسند الامام الرضا S که به طور خاص به بررسی روایات و راویان امام رضا S پرداخته‌اند، از چنین فردی با این نام و نشان مطلبی ذکر نمی‌کنند و حتی ذیل نام ابان نیز از ایشان چیزی نمی‌نویسند[۲۶].
به نظر می‌رسد راز اصلی نبود اطلاعات درباره ابان بن محمود، معطوف به مردد بودن وجود وی باشد؛ به این معنا که آیا اساساً فردی به این نام در تاریخ وجود داشته یا صرفاً اشتباه ابن ابی الحدیدیا سهو در نگارش بعدی‌ها موجب ذکر این نام شده است. نمازی بر آن است که این اشتباه او بوده که ابان بن محمد را ابان بن محمود یاد کرده[۲۷] و نویسندگان به تبع وی دچار چنین خطایی شده‌اند[۲۸] و هر یک را به جای دیگری و یا به مثابه دو فرد گزارش ذکر کرده‌اند. چنانکه علامه امینی، در جایی وقتی به نقل از کراجکی از ابان بن محمد یاد می‌کند[۲۹]، تفصیل مکاتبه را به بخشی ارجاع می‌دهد که در آن از ابان بن محمود و به نقل از ابن ابی‌الحدید سخن به میان آورده بود[۳۰]. همو در کتاب دیگرش صرفاً به خبر ابان بن محمد بسنده کرده، اما آن را منقول از ابن ابی الحدید می‌داند[۳۱]. به نظر می‌رسد ایشان کلمه محمود را همان محمد می‌داند که در نوشتن خطایی در آن رخ داده است، اما بعضی به هر دو گزارش اشاره کرده‌اند؛ یکی از ابان بن محمد و دیگر از ابان بن محمود[۳۲]. از مجموع آنچه در نوشته‌های گذشتگان وجود دارد، به خوبی می‌توان نام وی را اشتباهی در نگارش و ثبت دانست. پس باید گفت در اصل او همان ابان بن محمد است.[۳۳][۳۴]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ الأنساب، سمعانی، ج۹، ص۳۳۴.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۱۳۶.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۸۷؛ خلاصة الأقوال، ص۱۶۱.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۱.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۱۷؛ ج۳۰، ص۲۹۲.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.
- ↑ بحار الأنوار، ج۸۸، ص۱۲۷؛ ج۹۶، ص۳۰۱.
- ↑ کتابخانه سید بن طاووس، ص۲۰۰.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۵۶؛ ج۴، ص۳۲۲.
- ↑ مسند الإمام الرضا S، ج۲، ص۵۱۱.
- ↑ إیمان أبی طالب و سیرته، ص۷۰.
- ↑ «و هر کس پس از آنکه به روشنی رهنمود یافت با پیامبر مخالفت ورزد و از راهی جز راه مؤمنان پیروی کند وی را با آنچه بدان روی آورده است وامی‌نهیم و وی را به دوزخ می‌افکنیم و این بد پایانه‌ای است!» سوره نساء، آیه ۱۱۵.
- ↑ کنز الفوائد، کراجکی، ص۱۸۲؛ مکاتیب الأئمة (ع)، ج۵، ص۲۹۶.
- ↑ مدینة المعاجز، ج۷، ص۴۹.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۹، ص۳۲۲.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۹، ص۳۳۴.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۴.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۸۷.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.
- ↑ مکاتیب الأئمة (ع)، ج۵، ص۲۹۷.
- ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۶۸.
- ↑ مکاتیب الأئمة (ع)، ج۵، ص۲۹۷؛ الغدیر، ج۷، ص۳۸۱؛ سیرة المصطفی (ع)، ج۱، ص۲۴۵.
- ↑ مسند الإمام الرضا S، ج۲، ص۵۱۱.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۲.
- ↑ بحار الأنوار، ج۳۵، ص۱۱۰؛ الدرجات الرفیعة، ص۵۰.
- ↑ الغدیر، ج۷، ص۳۹۴.
- ↑ الغدیر، ج۷، ص۳۸۱.
- ↑ إیمان أبی‌طالب و سیرته، ص۷۰.
- ↑ أبوطالب حامی الرسول a، ص۲۰۸.
- ↑ منابع: قرآن مجید، أبو طالب حامی الرسول او و ناصره، نجم الدین بن محمد شریف عسکری (۱۳۹۰ق)، نجف، انتشارات آداب، ۱۳۸۰ق، أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سیدحسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا؛ الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۵۶۲ق)، تحقیق: عبدالرحمن معلمی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، اول، ۱۳۸۲ق؛ إیمان أبی طالب و سیر ته، عبدالحسین بن احمد معروف به علامه امینی (۱۳۹۰ق)، بی جا، بیتا؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، سید علی خان بن احمد حسینی شیرازی (۱۱۲۰ق)، قم، مکتبة بصیرتی، دوم، ۱۳۹۷ق؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ سیرة المصطفی بی، هاشم معروف حسنی (۱۴۰۴ق)، بیروت، دار التعارف، ۱۴۱۶ق؛ شرح نهج البلاغة، عبدالحمید بن هبة الله معروف به ابن ابی الحدید (۶۵۶ق)، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة، دوم، ۱۳۸۷ق، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، عبدالحسین بن احمد معروف به علامه امینی (۱۳۹۲ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، چهارم، ۱۳۹۷ق؛ کتابخانه سید بن طاووس و أحوال و آثار او، اتان گلبرگ (معاصر)، تحقیق و ترجمه: سیدعلی قرایی - رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش؛ کنز الفوائد، محمد بن علی کراجکی (۴۴۹ق)، تحقیق: عبدالله نعمه، قم، دار الذخائر، اول، ۱۴۱۰ق؛ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر لق و دلائل الحجج علی البشر، سیدهاشم بن سلیمان حسینی بحرانی (۱۱۰۷ق)، تحقیق: عزت الله مولایی و دیگران، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مسند الإمام الرضا عال، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ معجم قبایل العرب القدیمة و الحدیثة، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، مؤسسة الرسالة، هفتم، ۱۴۱۴ق؛ مکاتیب الأئمة علی، علی بن حسینعلی احمدی میانجی (۱۴۲۱ق)، تحقیق: مجتبی فرجی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۶ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علی لإحیاء التراث، قم، دوم، ۱۴۱۴ق.
- ↑ واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابان بن محمد بجلی»، دانشنامه امام رضا، ص ۲۸۸.