خطبه ۲۳۴ نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۸

مقدمه

خطبه ۲۳۴ طولانی‌ترین خطبه نهج البلاغه است. این خطبه در نکوهش ابلیس و صفت کبر و سرنوشت تکبرپیشگان است. از منابع و شروح این‌گونه برداشت می‌شود که علت ایراد خطبه آن بود که جوان‌های کوفه حالت کبر و غرور پیدا کرده بودند و این امر موجب درگیری بین قبایل و اقوام را فراهم کرده بود و بیم آن می‌رفت که این روحیه و اخلاق ناپسند موجب فتنه و فساد شود. از آن‌جا که ریشه‌کن کردن مفاسد اجتماعی و اصلاح جامعه و ایجاد "اخوّت اسلامی" منوط به تهذیب و رشد فضایل و ترک رذایل است، امام در جهت اصلاح حال مردمان، این خطبه را ایراد فرمود. تاریخ ایراد خطبه با توجه به اشاره امام به ناکثین، قاسطین و مارقین، باید سال ۳۹ یا ۴۰ قمری باشد.

مطالب مهم خطبه

حمد و ثنای خداوند؛
آزمایش الهی و اهداف آن؛
ویژگی‌های ابلیس (تعصب و تکبر)؛
هشدار به مردمان از کید شیطان؛
آفرینش و سرنوشت آدم S؛
تواضع و فروتنی و نقش آن در پیروزی بر تکبر؛
انگیزه ایجاد تعصب؛
تعصب پسندیده؛
فرمانروایان متکبر و سرنوشت آن‌ها؛
امر به معروف و نهی از منکر؛
انجام وظیفه امام در برابر ناکثین و قاسطین و مارقین؛
تبیین جایگاه امام نزد رسول خدا؛
اشاره به معجزه پیامبر در فراخوانی درخت و آمدن آن.

سبب نام‌گذاری خطبه به قاصعه

شارحان نهج البلاغه درباره نام‌گذاری این خطبه چند نکته ذکر کرده‌اند:

گویند وقتی امام S این خطبه را ایراد می‌فرمود بر شتری سوار بود که علف می‌خورد و نشخوار می‌کرد. بنابراین وقتی راویان این خطبه را نقل می‌کردند اشاره به شرایط و زمان و مکان آن داشتند و می‌گفتند خطبه‌ای که روی "ناقه قاصعه" ایراد شده است. پس "قاصعه" از ریشه "قصع" و به‌معنای "بلعیدن" است.
معنای دیگر قاصعه از ریشه "قصع القلمة" است، یعنی حشره موذی را کشت، چون این خطبه روح مبارزه با شیطان را تقویت می‌کند و انسان‌ها را از نظر اخلاقی و ایمانی قوی می‌سازد تا در برابر وسوسه‌های شیطان مقاومت کنند. از این‌رو راه پیروزی شیطان که مصداق بارز تکبر و غرور و سرمنشأ ایجاد کبر و نخوت است با ایراد این خطبه و عمل به رهیافت‌های آن، سدّ می‌شود. بنابراین "قاصعه" یعنی "قاتله" یعنی شیطان و پیروانش با این بیان کشته و مطرود می‌شوند.
معنای دیگر قاصعه، "ذاهبه" (رونده) است. یعنی دقّت و توجه نسبت به این خطبه، ریشه تکبّر را می‌خشکاند و در واقع "کبر" می‌رود و "تواضع" می‌آید.
قاصعه به‌معنای تحقیرکننده هم آمده است. امام S با ایراد این خطبه شیطان متکبّر را پست و بی‌مقدار کرده و حقارت او را نشان داده است.

البته همه این معانی به یک معنا بازمی‌گردد و آن هشدار امام به مردم در مورد بیماری تکبّر و خطر ابتلا بدان و ضرورت معالجه آن است^[۱].

منابع

دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱

پانویس

↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۳۶۸-۳۶۹.

[1] دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۳۶۸-۳۶۹.

[۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{نهج البلاغه/بالا}}
+{{مدخل مرتبط
-{{امامت}}
+| موضوع مرتبط = نهج البلاغه
+| عنوان مدخل  =
+| مداخل مرتبط =
+| پرسش مرتبط  =
+}}
+== مقدمه ==
+[[خطبه]] ۲۳۴ [[طولانی‌ترین خطبه نهج البلاغه]] است. این [[خطبه]] در [[نکوهش]] [[ابلیس]] و صفت [[کبر]] و [[سرنوشت]] [[تکبرپیشگان]] است. از منابع و شروح این‌گونه برداشت می‌شود که [[علت]] ایراد [[خطبه]] آن بود که جوان‌های [[کوفه]] حالت [[کبر]] و [[غرور]] پیدا کرده بودند و این امر موجب درگیری بین [[قبایل]] و [[اقوام]] را فراهم کرده بود و [[بیم]] آن می‌رفت که این [[روحیه]] و [[اخلاق]] ناپسند موجب [[فتنه]] و [[فساد]] شود. از آن‌جا که ریشه‌کن کردن [[مفاسد اجتماعی]] و [[اصلاح جامعه]] و ایجاد "[[اخوّت اسلامی]]" منوط به [[تهذیب]] و [[رشد فضایل]] و [[ترک رذایل]] است، [[امام]] در جهت [[اصلاح]] حال [[مردمان]]، این [[خطبه]] را ایراد فرمود. [[تاریخ]] ایراد [[خطبه]] با توجه به اشاره [[امام]] به [[ناکثین]]، [[قاسطین]] و [[مارقین]]، باید سال ۳۹ یا ۴۰ قمری باشد.
-==مقدمه==
+== مطالب مهم [[خطبه]] ==
-*[[خطبه]] ۲۳۴ [[طولانی‌ترین خطبه نهج البلاغه]] است. این [[خطبه]] در [[نکوهش]] [[ابلیس]] و صفت [[کبر]] و [[سرنوشت]] [[تکبرپیشگان]] است. از منابع و شروح این‌گونه برداشت می‌شود که [[علت]] ایراد [[خطبه]] آن بود که جوان‌های [[کوفه]] حالت [[کبر]] و [[غرور]] پیدا کرده بودند و این امر موجب درگیری بین [[قبایل]] و [[اقوام]] را فراهم کرده بود و [[بیم]] آن می‌رفت که این [[روحیه]] و [[اخلاق]] ناپسند موجب [[فتنه]] و [[فساد]] شود. از آن‌جا که ریشه‌کن کردن [[مفاسد اجتماعی]] و [[اصلاح جامعه]] و ایجاد "اخوّت [[اسلامی]]" منوط به [[تهذیب]] و رشد [[فضایل]] و ترک رذایل است، [[امام]] در جهت [[اصلاح]] حال [[مردمان]]، این [[خطبه]] را ایراد فرمود. [[تاریخ]] ایراد [[خطبه]] با توجه به اشاره [[امام]] به [[ناکثین]]، [[قاسطین]] و [[مارقین]]، باید سال ۳۹ یا ۴۰ قمری باشد.
+# [[حمد]] و ثنای [[خداوند]]؛
+# [[آزمایش الهی]] و اهداف آن؛
+# ویژگی‌های [[ابلیس]] ([[تعصب]] و [[تکبر]])؛
+# هشدار به [[مردمان]] از [[کید شیطان]]؛
+# [[آفرینش]] و [[سرنوشت]] [[آدم]] {{ع}}؛
+# [[تواضع]] و [[فروتنی]] و نقش آن در [[پیروزی]] بر [[تکبر]]؛
+# انگیزه ایجاد [[تعصب]]؛
+# [[تعصب]] [[پسندیده]]؛
+# [[فرمانروایان]] [[متکبر]] و [[سرنوشت]] آن‌ها؛
+# [[امر به معروف و نهی از منکر]]؛
+# [[انجام وظیفه]] [[امام]] در برابر [[ناکثین]] و [[قاسطین]] و [[مارقین]]؛
+# [[تبیین]] [[جایگاه امام]] نزد [[رسول خدا]]؛
+# اشاره به [[معجزه]] [[پیامبر]] در فراخوانی درخت و آمدن آن.
-==مطالب مهم [[خطبه]]==
+== سبب نام‌گذاری [[خطبه]] به [[قاصعه]] ==
-#[[حمد]] و ثنای [[خداوند]]؛
+[[شارحان نهج البلاغه]] درباره نام‌گذاری این [[خطبه]] چند نکته ذکر کرده‌اند:
-#[[آزمایش الهی]] و اهداف آن؛
+# گویند وقتی [[امام]] {{ع}} این [[خطبه]] را ایراد می‌فرمود بر شتری سوار بود که علف می‌خورد و نشخوار می‌کرد. بنابراین وقتی [[راویان]] این [[خطبه]] را [[نقل]] می‌کردند اشاره به شرایط و زمان و مکان آن داشتند و می‌گفتند خطبه‌ای که روی "ناقه [[قاصعه]]" ایراد شده است. پس "[[قاصعه]]" از ریشه "قصع" و به‌معنای "بلعیدن" است.
-#ویژگی‌های [[ابلیس]] ([[تعصب]] و [[تکبر]])؛
+# معنای دیگر [[قاصعه]] از ریشه "قصع القلمة" است، یعنی حشره موذی را کشت، چون این [[خطبه]] [[روح]] [[مبارزه با شیطان]] را تقویت می‌کند و [[انسان‌ها]] را از نظر [[اخلاقی]] و ایمانی قوی می‌سازد تا در برابر وسوسه‌های [[شیطان]] [[مقاومت]] کنند. از این‌رو راه [[پیروزی]] [[شیطان]] که مصداق بارز [[تکبر]] و [[غرور]] و سرمنشأ ایجاد [[کبر]] و [[نخوت]] است با ایراد این [[خطبه]] و عمل به رهیافت‌های آن، سدّ می‌شود. بنابراین "[[قاصعه]]" یعنی "قاتله" یعنی [[شیطان]] و پیروانش با این بیان کشته و مطرود می‌شوند.
-#هشدار به [[مردمان]] از کید [[شیطان]]؛
+# معنای دیگر [[قاصعه]]، "ذاهبه" (رونده) است. یعنی دقّت و توجه نسبت به این [[خطبه]]، ریشه [[تکبّر]] را می‌خشکاند و در واقع "[[کبر]]" می‌رود و "[[تواضع]]" می‌آید.
-#[[آفرینش]] و [[سرنوشت]] [[آدم]] {{ع}}؛
+# [[قاصعه]] به‌معنای تحقیرکننده هم آمده است. [[امام]] {{ع}} با ایراد این [[خطبه]] [[شیطان]] [[متکبّر]] را [[پست]] و بی‌مقدار کرده و [[حقارت]] او را نشان داده است.
-#[[تواضع]] و [[فروتنی]] و نقش آن در [[پیروزی]] بر [[تکبر]]؛
-#انگیزه ایجاد [[تعصب]]؛
-#[[تعصب]] [[پسندیده]]؛
-#[[فرمانروایان]] متکبر و [[سرنوشت]] آن‌ها؛
-#[[امر به معروف و نهی از منکر]]؛
-#[[انجام وظیفه]] [[امام]] در برابر [[ناکثین]] و [[قاسطین]] و [[مارقین]]؛
-#[[تبیین]] [[جایگاه]] [[امام]] نزد [[رسول خدا]]؛
-#اشاره به [[معجزه]] [[پیامبر]] در فراخوانی درخت و آمدن آن.
-==سبب نام‌گذاری [[خطبه]] به قاصعه==
-*[[شارحان نهج البلاغه]] درباره نام‌گذاری این [[خطبه]] چند نکته ذکر کرده‌اند:
-#گویند وقتی [[امام]] {{ع}} این [[خطبه]] را ایراد می‌فرمود بر شتری سوار بود که علف می‌خورد و نشخوار می‌کرد. بنابراین وقتی [[راویان]] این [[خطبه]] را [[نقل]] می‌کردند اشاره به شرایط و زمان و مکان آن داشتند و می‌گفتند خطبه‌ای که روی "ناقه قاصعه" ایراد شده است. پس "قاصعه" از ریشه "قصع" و به‌معنای "بلعیدن" است.
-#معنای دیگر قاصعه از ریشه "قصع القلمة" است، یعنی حشره موذی را کشت، چون این [[خطبه]] [[روح]] [[مبارزه با شیطان]] را تقویت می‌کند و [[انسان‌ها]] را از نظر [[اخلاقی]] و ایمانی قوی می‌سازد تا در برابر وسوسه‌های [[شیطان]] [[مقاومت]] کنند. از این‌رو راه [[پیروزی]] [[شیطان]] که مصداق بارز [[تکبر]] و [[غرور]] و سرمنشأ ایجاد [[کبر]] و [[نخوت]] است با ایراد این [[خطبه]] و عمل به رهیافت‌های آن، سدّ می‌شود. بنابراین "قاصعه" یعنی "قاتله" یعنی [[شیطان]] و پیروانش با این بیان کشته و مطرود می‌شوند.
-#معنای دیگر قاصعه، "ذاهبه" (رونده) است. یعنی دقّت و توجه نسبت به این [[خطبه]]، ریشه [[تکبّر]] را می‌خشکاند و در واقع "[[کبر]]" می‌رود و "[[تواضع]]" می‌آید.
-#قاصعه به‌معنای تحقیرکننده هم آمده است. [[امام]] {{ع}} با ایراد این [[خطبه]] [[شیطان]] متکبّر را [[پست]] و بی‌مقدار کرده و [[حقارت]] او را نشان داده است.
-*البته همه این معانی به یک معنا بازمی‌گردد و آن هشدار [[امام]] به [[مردم]] در مورد [[بیماری]] [[تکبّر]] و خطر [[ابتلا]] بدان و [[ضرورت]] معالجه آن است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 368-369.</ref>.
-== پرسش‌های وابسته ==
+البته همه این معانی به یک معنا بازمی‌گردد و آن هشدار [[امام]] به [[مردم]] در مورد [[بیماری]] [[تکبّر]] و خطر [[ابتلا]] بدان و [[ضرورت]] معالجه آن است<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۳۶۸-۳۶۹.</ref>.
-== جستارهای وابسته ==
+== منابع ==
+{{منابع}}
+# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
+{{پایان منابع}}
-==منابع==
+== پانویس ==
-* [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]؛
+{{پانویس}}
-==پانویس==
+[[رده:خطبه‌های نهج البلاغه]]
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-[[رده:امام علی]]
-[[رده:خطبه 234 نهج البلاغه]]
 [[رده:مدخل نهج البلاغه]]