خطبه ۲۳۴ نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '{{امامت}} ==مقدمه==' به '{{امامت}} ==مقدمه==') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{نهج البلاغه | {{مدخل مرتبط | ||
==مقدمه== | | موضوع مرتبط = نهج البلاغه | ||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
[[خطبه]] ۲۳۴ [[طولانی‌ترین خطبه نهج البلاغه]] است. این [[خطبه]] در [[نکوهش]] [[ابلیس]] و صفت [[کبر]] و [[سرنوشت]] [[تکبرپیشگان]] است. از منابع و شروح این‌گونه برداشت می‌شود که [[علت]] ایراد [[خطبه]] آن بود که جوان‌های [[کوفه]] حالت [[کبر]] و [[غرور]] پیدا کرده بودند و این امر موجب درگیری بین [[قبایل]] و [[اقوام]] را فراهم کرده بود و [[بیم]] آن می‌رفت که این [[روحیه]] و [[اخلاق]] ناپسند موجب [[فتنه]] و [[فساد]] شود. از آن‌جا که ریشه‌کن کردن [[مفاسد اجتماعی]] و [[اصلاح جامعه]] و ایجاد "[[اخوّت اسلامی]]" منوط به [[تهذیب]] و [[رشد فضایل]] و [[ترک رذایل]] است، [[امام]] در جهت [[اصلاح]] حال [[مردمان]]، این [[خطبه]] را ایراد فرمود. [[تاریخ]] ایراد [[خطبه]] با توجه به اشاره [[امام]] به [[ناکثین]]، [[قاسطین]] و [[مارقین]]، باید سال ۳۹ یا ۴۰ قمری باشد. | |||
==مطالب مهم [[خطبه]]== | == مطالب مهم [[خطبه]] == | ||
#[[حمد]] و ثنای [[خداوند]]؛ | # [[حمد]] و ثنای [[خداوند]]؛ | ||
#[[آزمایش الهی]] و اهداف آن؛ | # [[آزمایش الهی]] و اهداف آن؛ | ||
#ویژگی‌های [[ابلیس]] ([[تعصب]] و [[تکبر]])؛ | # ویژگی‌های [[ابلیس]] ([[تعصب]] و [[تکبر]])؛ | ||
#هشدار به [[مردمان]] از [[کید شیطان]]؛ | # هشدار به [[مردمان]] از [[کید شیطان]]؛ | ||
#[[آفرینش]] و [[سرنوشت]] [[آدم]] {{ع}}؛ | # [[آفرینش]] و [[سرنوشت]] [[آدم]] {{ع}}؛ | ||
#[[تواضع]] و [[فروتنی]] و نقش آن در [[پیروزی]] بر [[تکبر]]؛ | # [[تواضع]] و [[فروتنی]] و نقش آن در [[پیروزی]] بر [[تکبر]]؛ | ||
#انگیزه ایجاد [[تعصب]]؛ | # انگیزه ایجاد [[تعصب]]؛ | ||
#[[تعصب]] [[پسندیده]]؛ | # [[تعصب]] [[پسندیده]]؛ | ||
#[[فرمانروایان]] [[متکبر]] و [[سرنوشت]] آن‌ها؛ | # [[فرمانروایان]] [[متکبر]] و [[سرنوشت]] آن‌ها؛ | ||
#[[امر به معروف و نهی از منکر]]؛ | # [[امر به معروف و نهی از منکر]]؛ | ||
#[[انجام وظیفه]] [[امام]] در برابر [[ناکثین]] و [[قاسطین]] و [[مارقین]]؛ | # [[انجام وظیفه]] [[امام]] در برابر [[ناکثین]] و [[قاسطین]] و [[مارقین]]؛ | ||
#[[تبیین]] [[جایگاه امام]] نزد [[رسول خدا]]؛ | # [[تبیین]] [[جایگاه امام]] نزد [[رسول خدا]]؛ | ||
#اشاره به [[معجزه]] [[پیامبر]] در فراخوانی درخت و آمدن آن. | # اشاره به [[معجزه]] [[پیامبر]] در فراخوانی درخت و آمدن آن. | ||
==سبب نام‌گذاری [[خطبه]] به [[قاصعه]]== | == سبب نام‌گذاری [[خطبه]] به [[قاصعه]] == | ||
[[شارحان نهج البلاغه]] درباره نام‌گذاری این [[خطبه]] چند نکته ذکر کرده‌اند: | |||
#گویند وقتی [[امام]] {{ع}} این [[خطبه]] را ایراد می‌فرمود بر شتری سوار بود که علف می‌خورد و نشخوار می‌کرد. بنابراین وقتی [[راویان]] این [[خطبه]] را [[نقل]] می‌کردند اشاره به شرایط و زمان و مکان آن داشتند و می‌گفتند خطبه‌ای که روی "ناقه [[قاصعه]]" ایراد شده است. پس "[[قاصعه]]" از ریشه "قصع" و به‌معنای "بلعیدن" است. | # گویند وقتی [[امام]] {{ع}} این [[خطبه]] را ایراد می‌فرمود بر شتری سوار بود که علف می‌خورد و نشخوار می‌کرد. بنابراین وقتی [[راویان]] این [[خطبه]] را [[نقل]] می‌کردند اشاره به شرایط و زمان و مکان آن داشتند و می‌گفتند خطبه‌ای که روی "ناقه [[قاصعه]]" ایراد شده است. پس "[[قاصعه]]" از ریشه "قصع" و به‌معنای "بلعیدن" است. | ||
#معنای دیگر [[قاصعه]] از ریشه "قصع القلمة" است، یعنی حشره موذی را کشت، چون این [[خطبه]] [[روح]] [[مبارزه با شیطان]] را تقویت می‌کند و [[انسان‌ها]] را از نظر [[اخلاقی]] و ایمانی قوی می‌سازد تا در برابر وسوسه‌های [[شیطان]] [[مقاومت]] کنند. از این‌رو راه [[پیروزی]] [[شیطان]] که مصداق بارز [[تکبر]] و [[غرور]] و سرمنشأ ایجاد [[کبر]] و [[نخوت]] است با ایراد این [[خطبه]] و عمل به رهیافت‌های آن، سدّ می‌شود. بنابراین "[[قاصعه]]" یعنی "قاتله" یعنی [[شیطان]] و پیروانش با این بیان کشته و مطرود می‌شوند. | # معنای دیگر [[قاصعه]] از ریشه "قصع القلمة" است، یعنی حشره موذی را کشت، چون این [[خطبه]] [[روح]] [[مبارزه با شیطان]] را تقویت می‌کند و [[انسان‌ها]] را از نظر [[اخلاقی]] و ایمانی قوی می‌سازد تا در برابر وسوسه‌های [[شیطان]] [[مقاومت]] کنند. از این‌رو راه [[پیروزی]] [[شیطان]] که مصداق بارز [[تکبر]] و [[غرور]] و سرمنشأ ایجاد [[کبر]] و [[نخوت]] است با ایراد این [[خطبه]] و عمل به رهیافت‌های آن، سدّ می‌شود. بنابراین "[[قاصعه]]" یعنی "قاتله" یعنی [[شیطان]] و پیروانش با این بیان کشته و مطرود می‌شوند. | ||
#معنای دیگر [[قاصعه]]، "ذاهبه" (رونده) است. یعنی دقّت و توجه نسبت به این [[خطبه]]، ریشه [[تکبّر]] را می‌خشکاند و در واقع "[[کبر]]" می‌رود و "[[تواضع]]" می‌آید. | # معنای دیگر [[قاصعه]]، "ذاهبه" (رونده) است. یعنی دقّت و توجه نسبت به این [[خطبه]]، ریشه [[تکبّر]] را می‌خشکاند و در واقع "[[کبر]]" می‌رود و "[[تواضع]]" می‌آید. | ||
#[[قاصعه]] به‌معنای تحقیرکننده هم آمده است. [[امام]] {{ع}} با ایراد این [[خطبه]] [[شیطان]] [[متکبّر]] را [[پست]] و بی‌مقدار کرده و [[حقارت]] او را نشان داده است | # [[قاصعه]] به‌معنای تحقیرکننده هم آمده است. [[امام]] {{ع}} با ایراد این [[خطبه]] [[شیطان]] [[متکبّر]] را [[پست]] و بی‌مقدار کرده و [[حقارت]] او را نشان داده است. | ||
البته همه این معانی به یک معنا بازمی‌گردد و آن هشدار [[امام]] به [[مردم]] در مورد [[بیماری]] [[تکبّر]] و خطر [[ابتلا]] بدان و [[ضرورت]] معالجه آن است<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۳۶۸-۳۶۹.</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۸
مقدمه
خطبه ۲۳۴ طولانی‌ترین خطبه نهج البلاغه است. این خطبه در نکوهش ابلیس و صفت کبر و سرنوشت تکبرپیشگان است. از منابع و شروح این‌گونه برداشت می‌شود که علت ایراد خطبه آن بود که جوان‌های کوفه حالت کبر و غرور پیدا کرده بودند و این امر موجب درگیری بین قبایل و اقوام را فراهم کرده بود و بیم آن می‌رفت که این روحیه و اخلاق ناپسند موجب فتنه و فساد شود. از آن‌جا که ریشه‌کن کردن مفاسد اجتماعی و اصلاح جامعه و ایجاد "اخوّت اسلامی" منوط به تهذیب و رشد فضایل و ترک رذایل است، امام در جهت اصلاح حال مردمان، این خطبه را ایراد فرمود. تاریخ ایراد خطبه با توجه به اشاره امام به ناکثین، قاسطین و مارقین، باید سال ۳۹ یا ۴۰ قمری باشد.
مطالب مهم خطبه
- حمد و ثنای خداوند؛
- آزمایش الهی و اهداف آن؛
- ویژگی‌های ابلیس (تعصب و تکبر)؛
- هشدار به مردمان از کید شیطان؛
- آفرینش و سرنوشت آدم (ع)؛
- تواضع و فروتنی و نقش آن در پیروزی بر تکبر؛
- انگیزه ایجاد تعصب؛
- تعصب پسندیده؛
- فرمانروایان متکبر و سرنوشت آن‌ها؛
- امر به معروف و نهی از منکر؛
- انجام وظیفه امام در برابر ناکثین و قاسطین و مارقین؛
- تبیین جایگاه امام نزد رسول خدا؛
- اشاره به معجزه پیامبر در فراخوانی درخت و آمدن آن.
سبب نام‌گذاری خطبه به قاصعه
شارحان نهج البلاغه درباره نام‌گذاری این خطبه چند نکته ذکر کرده‌اند:
- گویند وقتی امام (ع) این خطبه را ایراد می‌فرمود بر شتری سوار بود که علف می‌خورد و نشخوار می‌کرد. بنابراین وقتی راویان این خطبه را نقل می‌کردند اشاره به شرایط و زمان و مکان آن داشتند و می‌گفتند خطبه‌ای که روی "ناقه قاصعه" ایراد شده است. پس "قاصعه" از ریشه "قصع" و به‌معنای "بلعیدن" است.
- معنای دیگر قاصعه از ریشه "قصع القلمة" است، یعنی حشره موذی را کشت، چون این خطبه روح مبارزه با شیطان را تقویت می‌کند و انسان‌ها را از نظر اخلاقی و ایمانی قوی می‌سازد تا در برابر وسوسه‌های شیطان مقاومت کنند. از این‌رو راه پیروزی شیطان که مصداق بارز تکبر و غرور و سرمنشأ ایجاد کبر و نخوت است با ایراد این خطبه و عمل به رهیافت‌های آن، سدّ می‌شود. بنابراین "قاصعه" یعنی "قاتله" یعنی شیطان و پیروانش با این بیان کشته و مطرود می‌شوند.
- معنای دیگر قاصعه، "ذاهبه" (رونده) است. یعنی دقّت و توجه نسبت به این خطبه، ریشه تکبّر را می‌خشکاند و در واقع "کبر" می‌رود و "تواضع" می‌آید.
- قاصعه به‌معنای تحقیرکننده هم آمده است. امام (ع) با ایراد این خطبه شیطان متکبّر را پست و بی‌مقدار کرده و حقارت او را نشان داده است.
البته همه این معانی به یک معنا بازمی‌گردد و آن هشدار امام به مردم در مورد بیماری تکبّر و خطر ابتلا بدان و ضرورت معالجه آن است[۱].
منابع
پانویس
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۳۶۸-۳۶۹.