شیعه در لغت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۱

مقدمه

واژه "شیعه" برگرفته از ریشه "ش - ی - ع" است. بررسی واژگان برگرفته از ریشه یاد شده نشان می‌دهد که این ریشه دو معنای متفاوت دارد: یکی منتشر شدن چیزی؛ مانند خبر و آب و دیگری به دنبال و همراه کسی رفتن و از کسی پیروی کردن. بیشتر واژه‌نگاران درباره وجود دو ساختارِ مصدری متفاوت برای "ش - ی - ع" و اینکه واژه شیعه با کدام یک از دو معنای یادشده پیوند دارد، به صراحت چیزی نگفته‌اند^[۱].

اما معنای لغوی برگزیده آنها برای شیعه (پیروان و یاران) نشان می‌دهد که آنها شیعه را برگرفته از "ش - ی - ع" به معنای دنبال و همراه کسی رفتن و پیروی کردن دانسته‌اند^[۲]. برخی از لغت‌شناسان با بیان روشنِ دو ساختارِ متفاوتِ مصدری، شَاعَ یَشیعُ شَیعاً و شُیوعاً را به معنای منتشر شدن چیزی و شَاعَ یَشیعُ شِیاعاً را به معنای در پی و همراه کسی رفتن دانسته است^[۳]. برخی در نگاهی نادر، با گزینش معنای "پخش شدن" برای "ش - ی - ع"، شیعه را در اصل شِیعَه (مصدر نوعی) به معنای گونه خاصی از انتشار یک اندیشه و عقیده دانسته که بعداً بر گروهی اطلاق شده است که با محوریت این نوع اندیشه گردهم آمده‌اند^[۴]. با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان شیعه را در لغت به گروهِ پیروان و یارانِ همفکر و هم‌عقیده یک نفر تعریف کرد^[۵].

واژه شیعه بر مفرد، مثنّا، جمع، مذکر و مؤنث یکسان اطلاق می‌شود. جمع آن شِیَع وأشیاع و اسم منسوب به آن، شیعی است^[۶]. برخی تَشیّع (مصدر باب تفعل) را هم که از این ریشه است به معنای پیروی کردن دانسته‌اند؛ با این تفاوت که در تشیع، پیروی همراه با گرایش درونی و دوستی همراه با اخلاص مراد است^[۷].^[۸]

در مجموع چند معنا برای شیعه گفته شده است: اعوان و انصار^[۹]، فرقه^[۱۰]، تابع و پیرو^[۱۱] و اصل آن "شیع" به معنای معاضدت، مساعدت^[۱۲] یا توسّع در امری (مادی یا معنوی) است^[۱۳].^[۱۴]

شیعه در لغت

اهل لغت در معنای شیعه می‌گویند: الشیعة: أتباع الرجل وأنصاره^[۱۵]؛ شیعه: پیروان و یاری کنندگان یک مرد را می‌گویند. صاحب کتاب تاج العروس فی شرح القاموس ذیل واژۀ «شعب» به شعر کمیت استشهاد می‌کند، که گفته است: ومالی إلاآل أحمد شیعة. سپس در جای دیگر می‌گوید: وقد غلب هذا الاسم علی کل من یتولی علیا وأهل بیته حتی صار اسما لهم خاصا... أصل ذلک من المشایعة وهی المطاوعة والمتابعة^[۱۶]؛ و این اسم بر همه کسانی که از امیرالمؤمنین و اهل بیت ایشان(ع) تبعیت می‌کنند علم شده و غلبه پیدا کرده است تا آنجا که اسم مخصوص ایشان شده است و اصل و ریشه این واژه از «مشایعت» است و آن به معنای به دنبال کسی رفتن و اطاعت کردن از او است. پس شیعه به حمل شایع صناعی به کسانی اطلاق می‌شود که از نظر اندیشه، عمل و اخلاق به دنبال اهل بیت(ع) حرکت و از ایشان پیروی و اطاعت می‌کنند.^[۱۷]

پرسش مستقیم

شیعه در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)

منابع

پانویس

↑ العین، ج۲، ص۱۹۰ - ۱۹۱؛ معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۳۵؛ الصحاح، ج۳، ص۱۲۴۰، «شیع»؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۸/۱۸۸.
↑ تهذیب اللغه، ج۳، ص۶۱؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸ - ۱۸۹.
↑ المنجد، ص۴۱۱، «شیع».
↑ التحقیق، ج۶، ص۱۶۶، «شیع».
↑ نک: معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۳۵؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۹؛ تاج العروس، ج۵، ص۴۰۵، «شیع».
↑ النهایه، ج۲، ص۵۲۰؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸؛ تاج العروس، ج۱۱، ص۲۵۷.
↑ اوائل المقالات، ص۱.
↑ اسدی، علی، مقاله «شیعه»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶؛ ص۶۳۹ ـ ۶۴۲؛ سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌، مقامات امامان، ص ۲۳.
↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۳۵.
↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.
↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۱۹۱.
↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۳۵.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۶۶.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۳۷۹-۳۸۰.
↑ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.
↑ تاج العروس، ج۲، ص۱۲۰، لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.
↑ حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱، ص ۱۶۰.

[1] العین، ج۲، ص۱۹۰ - ۱۹۱؛ معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۳۵؛ الصحاح، ج۳، ص۱۲۴۰، «شیع»؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۸/۱۸۸.

[2] تهذیب اللغه، ج۳، ص۶۱؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸ - ۱۸۹.

[3] المنجد، ص۴۱۱، «شیع».

[4] التحقیق، ج۶، ص۱۶۶، «شیع».

[5] نک: معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۳۵؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۹؛ تاج العروس، ج۵، ص۴۰۵، «شیع».

[6] النهایه، ج۲، ص۵۲۰؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸؛ تاج العروس، ج۱۱، ص۲۵۷.

[7] اوائل المقالات، ص۱.

[8] اسدی، علی، مقاله «شیعه»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶؛ ص۶۳۹ ـ ۶۴۲؛ سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌، مقامات امامان، ص ۲۳.

[9] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۳۵.

[10] ابن‌منظور، لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.

[11] خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۱۹۱.

[12] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۳۵.

[13] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۶۶.

[14] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۳۷۹-۳۸۰.

[15] لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.

[16] تاج العروس، ج۲، ص۱۲۰، لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.

[17] حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱، ص ۱۶۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 | موضوع مرتبط = شیعه
 | عنوان مدخل  = شیعه
-| مداخل مرتبط = [[شیعه در لغت]] - [[شیعه در قرآن]] - [[شیعه در کلام اسلامی]] - [[شیعه در تاریخ اسلامی]] - [[شیعه در معارف مهدویت]] - [[شیعه در فقه سیاسی]] - [[شیعه در معارف و سیره حسینی]] - [[شیعه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
+| مداخل مرتبط = [[شیعه در لغت]] - [[شیعه در قرآن]] - [[شیعه در کلام اسلامی]] - [[شیعه در تاریخ اسلامی]] - [[شیعه در معارف و سیره نبوی]] - [[شیعه در معارف و سیره حسینی]] - [[شیعه در معارف مهدویت]] - [[شیعه در فقه سیاسی]] - [[شیعه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[شیعه از دیدگاه اهل سنت]]
-| پرسش مرتبط  = شیعه (پرسش)
+| پرسش مرتبط  =
 }}
 == مقدمه ==
-واژه [[شیعه]] از شیوع به معنی انتشار یافتن، آشکار شدن و فاش شدن گرفته شده و فعل آن شاع و جمع آن شیَع و جمع‌الجمع آن اشیاع است. در لغت، گروهی را شیعه می‌گویند که در قضایای خود بر یک امر واحد توافق و [[همکاری]] دارند و گاهی به هر پیرو و [[تابعی]] شیعه گفته می‌شود<ref>لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸؛ مفردات، ص۴۷۰.</ref>. شیعه که در [[قرآن]] هم به همین معنی استعمال شده است، مثلاً: {{متن قرآن|فَوَجَدَ فِيهَا رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلَانِ هَذَا مِنْ شِيعَتِهِ وَهَذَا مِنْ عَدُوِّهِ}}<ref>«و هنگام بی‌خبری مردم وارد شهر شد و در آن دو مرد را یافت یکی از گروه خویش و دیگری از دشمنانش که با هم کارزار می‌کردند» سوره قصص، آیه ۱۵.</ref>. {{متن قرآن|وَإِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ}}<ref>«و از پیروان وی ابراهیم بود» سوره صافات، آیه ۸۳.</ref>.
+واژه "[[شیعه]]" برگرفته از ریشه "ش - ی - ع" است. بررسی واژگان برگرفته از ریشه یاد شده نشان می‌دهد که این ریشه دو معنای متفاوت دارد: یکی منتشر شدن چیزی؛ مانند خبر و آب و دیگری به دنبال و همراه کسی رفتن و از کسی [[پیروی]] کردن. بیشتر واژه‌نگاران درباره وجود دو ساختارِ مصدری متفاوت برای "ش - ی - ع" و اینکه واژه شیعه با کدام یک از دو معنای یادشده پیوند دارد، به صراحت چیزی نگفته‌اند<ref>العین، ج۲، ص۱۹۰ - ۱۹۱؛ معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۳۵؛ الصحاح، ج۳، ص۱۲۴۰، «شیع»؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۸/۱۸۸.</ref>.
-اما واژه شیعه در اصطلاح سه کاربرد دارد:
+اما معنای لغوی برگزیده آنها برای شیعه ([[پیروان]] و [[یاران]]) نشان می‌دهد که آنها شیعه را برگرفته از "ش - ی - ع" به معنای دنبال و همراه کسی رفتن و پیروی کردن دانسته‌اند<ref>تهذیب اللغه، ج۳، ص۶۱؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸ - ۱۸۹.</ref>. برخی از لغت‌شناسان با بیان روشنِ دو ساختارِ متفاوتِ مصدری، شَاعَ یَشیعُ شَیعاً و شُیوعاً را به معنای منتشر شدن چیزی و شَاعَ یَشیعُ شِیاعاً را به معنای در پی و همراه کسی رفتن دانسته است<ref>المنجد، ص۴۱۱، «شیع».</ref>. برخی در نگاهی نادر، با [[گزینش]] معنای "پخش شدن" برای "ش - ی - ع"، شیعه را در اصل شِیعَه (مصدر نوعی) به معنای گونه خاصی از انتشار یک [[اندیشه]] و [[عقیده]] دانسته که بعداً بر گروهی اطلاق شده است که با محوریت این نوع اندیشه گردهم آمده‌اند<ref>التحقیق، ج۶، ص۱۶۶، «شیع».</ref>. با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان شیعه را در لغت به گروهِ پیروان و یارانِ همفکر و هم‌عقیده یک نفر تعریف کرد<ref>نک: معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۳۵؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۹؛ تاج العروس، ج۵، ص۴۰۵، «شیع».</ref>.
-# به کسانی که [[علی]] {{ع}} و [[فرزندان]] ایشان را (به اعتبار این که [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} هستند و قرآن [[مودّت]] و [[محبت]] آنها را [[واجب]] کرده) [[دوست]] دارند شیعه گویند؛ شیعه به این معنی همه [[مسلمان‌ها]] غیر از [[ناصبی‌ها]] را دربر می‌گیرد.
-# به کسانی که [[حضرت علی]] {{ع}} را [[خلیفه]] چهارم می‌دانند و با تمام احترامی که به خلفای قبلی می‌گذارند، او را [[برتر]] و با [[فضیلت]] ترو سزاوارتر از خلفای دیگر می‌دانند، شیعه گویند.
-# به کسانی که علی {{ع}} و [[اولاد]] او را [[جانشینان]] [[واقعی]] [[پیامبر]] و [[امامان]] [[منصوب]] از طرف [[خداوند]] می‌دانند و خلفای دیگر را [[غاصب]] [[مقام خلافت]] می‌دانند، شیعه می‌گویند. این کاربرد از شیعه، در برابر «[[سنی]]» به کار می‌رود<ref>المذاهب الاسلامیه، ص۱۴۶.</ref>.
-در این باره [[روایات]] متعددی از پیامبر {{صل}} وجود دارد که نشان می‌دهد ایشان در فرمایش‌های خود [[پیروان امام علی]] {{ع}} را شیعه می‌خواندند، برای نمونه هنگامی که [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ}}<ref>«بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کرده‌اند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.</ref> نازل شد پیامبر {{صل}} خطاب به [[علی]] {{ع}} فرمود: «آنها تو و [[شیعیان]] تو هستند» و در [[زمان پیامبر]] {{صل}} به [[سلمان]] و [[ابوذر]] و [[مقداد]] و [[عمار یاسر]] [[شیعه]] می‌گفتند<ref>الدرالمنثور، ج۶، ص۵۸۹؛ علم الحدیث، ص۸۹.</ref>.
+واژه شیعه بر مفرد، مثنّا، جمع، مذکر و مؤنث یکسان اطلاق می‌شود. جمع آن شِیَع وأشیاع و اسم منسوب به آن، [[شیعی]] است<ref>النهایه، ج۲، ص۵۲۰؛ لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸؛ تاج العروس، ج۱۱، ص۲۵۷.</ref>. برخی تَشیّع (مصدر باب تفعل) را هم که از این ریشه است به معنای [[پیروی]] کردن دانسته‌اند؛ با این تفاوت که در [[تشیع]]، پیروی همراه با [[گرایش]] درونی و [[دوستی]] همراه با [[اخلاص]] مراد است<ref>اوائل المقالات، ص۱.</ref>.<ref>[[علی اسدی|اسدی، علی]]، [[شیعه (مقاله)|مقاله «شیعه»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶]]؛ ص۶۳۹ ـ ۶۴۲؛ [[مصطفی سلیمانیان|سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[مقامات امامان (کتاب)|مقامات امامان]]، ص ۲۳.</ref>
-[[ابوحاتم سجستانی]] در این باره می‌گوید: «اولین اسمی که در [[اسلام]] در [[زمان]] [[رسول الله]] {{صل}} ظاهر شد، شیعه بود که [[لقب]] سلمان و ابوذر و مقداد و [[عمار]] شد، تا زمان [[جنگ صفین]] که کاربرد این اسم درباره طرفداران علی {{ع}} رواج پیدا کرد»<ref>تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ص۳۸.</ref>.
+در مجموع چند معنا برای شیعه گفته شده است: اعوان و [[انصار]]<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۳۵.</ref>، [[فرقه]]<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.</ref>، تابع و پیرو<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۱۹۱.</ref> و اصل آن "شیع" به معنای معاضدت، مساعدت<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۳۵.</ref> یا توسّع در امری (مادی یا [[معنوی]]) است<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۶۶.</ref>.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص ۳۷۹-۳۸۰.</ref>
-به نظر می‌رسد در بین سه تعریف فوق یک نقطه مشترک وجود دارد که همان محوریت [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} است، و این محوریت به عنوان اظهار [[محبت به اهل بیت]] {{عم}} [[پیامبر]] یا به عنوان طرف‌داری از [[فضیلت]] و [[برتری]] ایشان نسبت به خلفای دیگر یا به عنوان [[خلیفه]] برحق در برابر خلفای [[باطل]] می‌باشد؛ در این کتاب شیعه به معنای سوم مورد نظر است، و منظور ما از [[فهم]] شیعه، فهم [[علما]] و بزرگان شیعه و [[اصحاب ائمه]] {{عم}} است. باید توجه کرد که در [[قرن اول]] هر سه معنای شیعه استفاده می‌شده و در [[منابع اسلامی]] (به ویژه کتب [[تاریخی]] و رجالی) بارها افرادی را که [[اعتقادی]] به [[خلافت بلافصل]] علی {{ع}} نداشتند شیعه به معنی اول و دوم نامیده‌اند؛ پس نباید خلط کرد و [[اعتقاد شیعیان]] به معنی اول و دوم را به عنوان اعتقاد شیعیان اصلی مطرح کرد، و این مغالطه‌ای است که در [[نظریه]] [[علمای ابرار]] صورت گرفته و با استناد به برخی [[منابع تاریخی]]، که در آنها کلمه شیعه به کار رفته، [[اعتقاد]] آنها به عنوان اعتقاد شیعیان اصلی تلقی شده است.<ref>[[مصطفی سلیمانیان|سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[مقامات امامان (کتاب)|مقامات امامان]]، ص ۲۳.</ref>
+==[[شیعه]] در لغت==
+[[اهل لغت]] در معنای شیعه می‌گویند:
+{{عربی|الشیعة: أتباع الرجل وأنصاره}}<ref>لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.</ref>؛
+شیعه: [[پیروان]] و [[یاری کنندگان]] یک مرد را می‌گویند.
+صاحب کتاب تاج العروس فی شرح القاموس ذیل واژۀ «شعب» به [[شعر]] [[کمیت]] [[استشهاد]] می‌کند، که گفته است: {{عربی|ومالی إلاآل أحمد شیعة}}.
+سپس در جای دیگر می‌گوید: {{عربی|وقد غلب هذا الاسم علی کل من یتولی علیا وأهل بیته حتی صار اسما لهم خاصا... أصل ذلک من المشایعة وهی المطاوعة والمتابعة}}<ref>تاج العروس، ج۲، ص۱۲۰، لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.</ref>؛
+و این اسم بر همه کسانی که از [[امیرالمؤمنین]] و [[اهل بیت]] ایشان{{عم}} [[تبعیت]] می‌کنند [[علم]] شده و [[غلبه]] پیدا کرده است تا آنجا که اسم مخصوص ایشان شده است و اصل و ریشه این واژه از «مشایعت» است و آن به معنای به دنبال کسی رفتن و [[اطاعت]] کردن از او است.
+پس شیعه به حمل شایع صناعی به کسانی اطلاق می‌شود که از نظر [[اندیشه]]، عمل و [[اخلاق]] به دنبال اهل بیت{{عم}} [[حرکت]] و از ایشان [[پیروی]] و اطاعت می‌کنند.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱]]، ص ۱۶۰.</ref>
 == پرسش مستقیم ==
+{{پرسش‌های وابسته}}
 * [[شیعه در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)]]
-{{پایان مدخل‌ وابسته}}
+{{پایان پرسش‌های وابسته}}
 == منابع ==
@@ خط ۲۷: / خط ۳۳: @@
 # [[پرونده:1100785.jpg|22px]] [[مصطفی سلیمانیان|سلیمانیان، مصطفی]]، [[مقامات امامان (کتاب)|'''مقامات امامان''']]
 # [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']]
-# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]
+# [[پرونده:1100410.jpg|22px]] [[علی اسدی|اسدی، علی]]، [[شیعه (مقاله)|مقاله «شیعه»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶''']]
+# [[پرونده:Jawahir-kalam-1.jpg|22px]] [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱ (کتاب)|'''جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱''']]
 {{پایان منابع}}