حجر الاسود در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{خرد}} +)) |
(←منابع) |
||
| (۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = حجر الاسود | |||
| عنوان مدخل = حجر الاسود | |||
| مداخل مرتبط = [[حجر الاسود در قرآن]] - [[حجر الاسود در فقه اسلامی]] - [[حجر الاسود در تاریخ اسلامی]] - [[حجر الاسود در معارف مهدویت]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
[[حجر الاسود]] یا سنگ سیاه، در رکن شرقی [[کعبه]] به ارتفاع یک و نیم متر از سطح [[زمین]] [[نصب]] شده است. [[حجر الاسود]] از اجزای بسیار [[مقدّس]] [[مسجد الحرام]] و از سنگ‌های بهشتی است که همراه [[حضرت آدم]] {{ع}} بوده و پس از نزول [[آدم]] به [[زمین]] و قبول توبه‌اش نزد وی فرود آمده است<ref>الکافی (کلینی)، ج۴، ص ۱۸۵ و ۱۸۸.</ref> در [[روایات]] آمده است که این سنگ در آغاز بسیار سفید بود، امّا گناهانی که [[فرزندان آدم]] انجام دادند، سبب سیاه شدن آن گردید<ref>وسائل‌الشیعة، ج۷، ص۴۱۰.</ref>. در روایتی از [[رسول خدا]] {{صل}} آمده است: حجر الاسود دست راست [[خداوند]] در روی [[زمین]] است، کسی که آن را مسح کند دست خدا را مسح کرده است<ref>وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۳۲۴.</ref>. از [[احکام]] آن در باب [[حج]] [[سخن]] رفته است. | |||
< | |||
استلام (لمس کردن) [[حجر الاسود]] بر مردان [[مستحب]] است<ref>الحدائق الناضرة، ج۱۹، ص۱۱۶ ـ ۱۱۹.</ref>. [[حجر الاسود]] نقطه آغاز و پایان [[طواف]] است؛ بنابراین، هر دوری از [[طواف]] از محاذی [[حجر الاسود]] آغاز می‌شود و با رسیدن به محاذی آن پایان می‌یابد<ref>جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۸۷.</ref>. | |||
[[حجر الاسود]] | |||
[[مستحب]] است [[طواف]] کننده قبل از شروع به [[طواف]]، رو به [[حجر الاسود]] کند<ref>جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۹۱.</ref>؛ چنان که توقف طواف کننده محاذی حجر الاسود و گفتن [[حمد]] و ثنای [[خدای متعال]] و [[صلوات]] بر [[پیامبر]] و [[خاندان]] مطهّرش و بالا بردن دستان به [[دعا]] [[مستحب]] است<ref>جواهر الکلام، ج۱۹، ص۳۴۰</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص۲۳۰.</ref> | |||
[[ | == [[احکام فقهی]] [[حجرالاسود]] == | ||
بر اساس منابع [[فقهی]]، استلام و بوسیدن حجرالاسود [[مستحب]] مؤکّد است؛ حتی گفته شده است هنگام ازدحام با دست به سوی آن اشاره شود<ref>الخلاف، ج ۲، ص ۳۲۰؛ النهایه، ص ۲۳۶؛ جواهر الکلام، ج ۱۹، ص ۳۴۰.</ref>. سَلّار از فقهای شیعه بوسیدن آن را [[واجب]] می‌داند<ref>مختلف‌الشیعه، ج ۴، ص ۲۱۰؛ جواهرالکلام، ج ۱۹، ص ۳۴۳.</ref>. بیشتر [[مذاهب اسلامی]] [[شیعه]]<ref>الخلاف، ج ۲، ص ۳۲۵؛ مختلف الشیعه، ج ۴، ص ۲۲۱؛ جواهر الکلام، ج ۱۹، ص ۲۸۷.</ref> و [[سنّی]]<ref>السنن الکبری، ج ۷، ص ۱۸۲؛ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج ۱، ص ۶۵۵.</ref> آغاز [[طواف]] از [[حجرالاسود]] را [[واجب]] می‌دانند و برخی نیز مستحب<ref>جواهرالکلام، ج ۱۹، ص ۲۸۷؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۲۲۱۴.</ref>. | |||
مستحب است [[انسان]] برای رفتن به صفا از مقابل حجرالاسود بیرون رود و هنگامی که بالای صفا رفت، در برابر رکن مقابل حجرالاسود بایستد<ref>وسائل‌الشیعه، ج ۱۳، ص ۴۷۵؛ جواهر الکلام، ج ۱۹، ص ۴۱۳ و ۴۱۴؛ الحدائق، ج ۱۶، ص ۲۶۰.</ref>؛ همچنین مستحب است هنگامی که در طواف به حجرالاسود می‌رسد، دستان خود را بالا برد و [[خدا]] را [[حمد]] و [[سپاس]] بگوید و آنگاه بر [[پیامبر]] {{صل}} و خاندانش {{عم}}[[درود]] فرستد<ref>النهایه، ص ۲۳۶؛ جواهر الکلام، ج ۱۹، ص ۳۴۰.</ref> یا [[تکبیر]] بگوید<ref>صحیح البخاری، ج ۲، ص ۱۹۸؛ المغنی، ج ۳، ص ۳۹۶؛ احیاء علوم الدین، ج ۱، ص ۶۷. </ref>.<ref>[[مهدی امیریان|امیریان، مهدی]]، [[حجرالاسود (مقاله)|مقاله «حجرالاسود»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰]].</ref> | |||
== استلام حجر == | |||
«استلام حجر» یک اصطلاح [[فقهی]]<ref>از مراجعه به آرای فقهای پیشین، این مطلب روشن می‌گردد که اصل استحباب استلام حجر از مسلمات است و آنچه مورد بحث و گفتگو است، کیفیت استلام است. (فصلنامه میقات حج، شماره ۱۲، ص۴۷-۴۶).</ref> درباره یکی از [[مراسم حج]] است، بدین صورت که هر گاه [[مسلمانی]] وارد [[مسجد الحرام]] در [[مکه]] شده و قصد طواف [[خانه خدا]] ([[کعبه]]) را دارد، لازم است طواف خود را از مقابل حجرالاسود شروع کرده و بدان‌جا ختم کند، از این رو مستحب است طواف‌کننده هنگام آغاز طواف [[خانه خدا]]، نزدیک حجرالاسود رفته و به [[پیروی]] از [[سنت پیامبر]]{{صل}} در حالی که دست خود را به [[دعا]] بلند کرده، با [[ستایش]] و [[سپاسگزاری]] از [[پروردگار]] و [[درود بر پیامبر]]{{صل}}، حجرالاسود را در صورت امکان استلام و آن را ببوسد وگرنه با دست خود بدان اشاره نموده و این دعا را بخواند: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ أَمَانَتِي أَدَّيْتُهَا وَ مِيثَاقِي تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوَافَاةِ اللَّهُمَّ تَصْدِيقاً بِكِتَابِكَ وَ عَلَى سُنَّةِ نَبِيِّكَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ كَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّى وَ عِبَادَةِ الشَّيْطَانِ وَ عِبَادَةِ كُلِّ نِدٍّ يُدْعَى مِنْ دُونِ اللَّهِ}}<ref>کافی، ج۴، ص۴۰۳؛ مناسک محشی، ص۲۲۵.</ref>. | |||
[[امام صادق]]{{ع}} در پاسخ به این سوال که چرا [[مردم]] از ارکان [[کعبه]] تنها حجرالاسود و رکن یمانی را استلام می‌کنند، فرمود: «زیرا این دو به منزله سمت راست [[عرش]] است و [[خدای سبحان]] [[امر]] فرموده به استلام آنچه از سمت راست عرش اوست. آنگاه در جواب این سوال که چرا ابراهیم در سمت چپ واقع شده فرمودند: زیرا در [[قیامت]] برای هر یک از [[حضرت ابراهیم]] و [[رسول اکرم]]{{صل}} مقامی ویژه است و مقام [[حضرت محمد]]{{صل}} در سمت راست عرش و مقام حضرت ابراهیم{{ع}} در سمت چپ عرش پروردگار واقع شده است»<ref>صهبای حج، ص۲۶۶.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} در [[روایت]] دیگری فرمودند: {{متن حدیث|... وَ إِلَى ذَلِكَ الْمَقَامِ يُسْنِدُ الْقَائِمُ ظَهْرَهُ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ الدَّلِيلُ عَلَى الْقَائِمِ وَ هُوَ الشَّاهِدُ لِمَنْ وَافَاهُ فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ وَ الشَّاهِدُ عَلَى مَنْ أَدَّى إِلَيْهِ الْمِيثَاقَ وَ الْعَهْدَ الَّذِي أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْعِبَادِ}}<ref>کافی، ج۴، ص۱۸۴؛ علل الشرائع، ص۴۹۲.</ref>. | |||
==منابع== | چگونگی استلام؛ یعقوب بن شعیب می‌گوید در مورد کیفیت استلام از امام صادق{{ع}} سوال کردم، حضرت فرمودند: {{متن حدیث|عَنِ اسْتِلَامِ الرُّكْنِ قَالَ اسْتِلَامُهُ أَنْ تُلْصِقَ بَطْنَكَ بِهِ وَ الْمَسْحُ أَنْ تَمْسَحَهُ بِيَدِكَ}}؛ استلام این است که شکم خود را بر آن بچسبانی و مسح، آن است که دست بر آن بکشی<ref>حج و عمره در قرآن و حدیث، ری شهری، ص۲۹۲.</ref>. | ||
در [[روایت]] است که [[پیامبر خدا]]{{صل}} سوار شتر «[[غضباء]]» به [[طواف]] می‌پرداخت و [[حجرالاسود]] را با عصای خویش استلام می‌کرد و سپس عصای خود را می‌بوسید<ref>گلواژه‌های حج و عمره، علیرضا بصیری، ص۲۳۱.</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|محمدنامه]]، ص۱۰۳.</ref> | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت''']] | # [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت''']] | ||
# [[پرونده:000061.jpg|22px]] [[مهدی امیریان|امیریان، مهدی]]، [[حجرالاسود (مقاله)|مقاله «حجرالاسود»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰''']] | # [[پرونده:000061.jpg|22px]] [[مهدی امیریان|امیریان، مهدی]]، [[حجرالاسود (مقاله)|مقاله «حجرالاسود»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰''']] | ||
# [[پرونده:IM010703.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|'''محمدنامه''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:حجر الاسود]] | [[رده:حجر الاسود]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۴۹
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حجر الاسود است. حجر الاسود از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حجر الاسود در قرآن - حجر الاسود در فقه اسلامی - حجر الاسود در تاریخ اسلامی - حجر الاسود در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردمقدمه
حجر الاسود یا سنگ سیاه، در رکن شرقی کعبه به ارتفاع یک و نیم متر از سطح زمین نصب شده است. حجر الاسود از اجزای بسیار مقدّس مسجد الحرام و از سنگ‌های بهشتی است که همراه حضرت آدم (ع) بوده و پس از نزول آدم به زمین و قبول توبه‌اش نزد وی فرود آمده است[۱] در روایات آمده است که این سنگ در آغاز بسیار سفید بود، امّا گناهانی که فرزندان آدم انجام دادند، سبب سیاه شدن آن گردید[۲]. در روایتی از رسول خدا (ص) آمده است: حجر الاسود دست راست خداوند در روی زمین است، کسی که آن را مسح کند دست خدا را مسح کرده است[۳]. از احکام آن در باب حج سخن رفته است.
استلام (لمس کردن) حجر الاسود بر مردان مستحب است[۴]. حجر الاسود نقطه آغاز و پایان طواف است؛ بنابراین، هر دوری از طواف از محاذی حجر الاسود آغاز می‌شود و با رسیدن به محاذی آن پایان می‌یابد[۵].
مستحب است طواف کننده قبل از شروع به طواف، رو به حجر الاسود کند[۶]؛ چنان که توقف طواف کننده محاذی حجر الاسود و گفتن حمد و ثنای خدای متعال و صلوات بر پیامبر و خاندان مطهّرش و بالا بردن دستان به دعا مستحب است[۷].[۸]
احکام فقهی حجرالاسود
بر اساس منابع فقهی، استلام و بوسیدن حجرالاسود مستحب مؤکّد است؛ حتی گفته شده است هنگام ازدحام با دست به سوی آن اشاره شود[۹]. سَلّار از فقهای شیعه بوسیدن آن را واجب می‌داند[۱۰]. بیشتر مذاهب اسلامی شیعه[۱۱] و سنّی[۱۲] آغاز طواف از حجرالاسود را واجب می‌دانند و برخی نیز مستحب[۱۳].
مستحب است انسان برای رفتن به صفا از مقابل حجرالاسود بیرون رود و هنگامی که بالای صفا رفت، در برابر رکن مقابل حجرالاسود بایستد[۱۴]؛ همچنین مستحب است هنگامی که در طواف به حجرالاسود می‌رسد، دستان خود را بالا برد و خدا را حمد و سپاس بگوید و آنگاه بر پیامبر (ص) و خاندانش (ع)درود فرستد[۱۵] یا تکبیر بگوید[۱۶].[۱۷]
استلام حجر
«استلام حجر» یک اصطلاح فقهی[۱۸] درباره یکی از مراسم حج است، بدین صورت که هر گاه مسلمانی وارد مسجد الحرام در مکه شده و قصد طواف خانه خدا (کعبه) را دارد، لازم است طواف خود را از مقابل حجرالاسود شروع کرده و بدان‌جا ختم کند، از این رو مستحب است طواف‌کننده هنگام آغاز طواف خانه خدا، نزدیک حجرالاسود رفته و به پیروی از سنت پیامبر(ص) در حالی که دست خود را به دعا بلند کرده، با ستایش و سپاسگزاری از پروردگار و درود بر پیامبر(ص)، حجرالاسود را در صورت امکان استلام و آن را ببوسد وگرنه با دست خود بدان اشاره نموده و این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ أَمَانَتِي أَدَّيْتُهَا وَ مِيثَاقِي تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوَافَاةِ اللَّهُمَّ تَصْدِيقاً بِكِتَابِكَ وَ عَلَى سُنَّةِ نَبِيِّكَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ كَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّى وَ عِبَادَةِ الشَّيْطَانِ وَ عِبَادَةِ كُلِّ نِدٍّ يُدْعَى مِنْ دُونِ اللَّهِ»[۱۹].
امام صادق(ع) در پاسخ به این سوال که چرا مردم از ارکان کعبه تنها حجرالاسود و رکن یمانی را استلام می‌کنند، فرمود: «زیرا این دو به منزله سمت راست عرش است و خدای سبحان امر فرموده به استلام آنچه از سمت راست عرش اوست. آنگاه در جواب این سوال که چرا ابراهیم در سمت چپ واقع شده فرمودند: زیرا در قیامت برای هر یک از حضرت ابراهیم و رسول اکرم(ص) مقامی ویژه است و مقام حضرت محمد(ص) در سمت راست عرش و مقام حضرت ابراهیم(ع) در سمت چپ عرش پروردگار واقع شده است»[۲۰]. امام صادق(ع) در روایت دیگری فرمودند: «... وَ إِلَى ذَلِكَ الْمَقَامِ يُسْنِدُ الْقَائِمُ ظَهْرَهُ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ الدَّلِيلُ عَلَى الْقَائِمِ وَ هُوَ الشَّاهِدُ لِمَنْ وَافَاهُ فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ وَ الشَّاهِدُ عَلَى مَنْ أَدَّى إِلَيْهِ الْمِيثَاقَ وَ الْعَهْدَ الَّذِي أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْعِبَادِ»[۲۱].
چگونگی استلام؛ یعقوب بن شعیب می‌گوید در مورد کیفیت استلام از امام صادق(ع) سوال کردم، حضرت فرمودند: «عَنِ اسْتِلَامِ الرُّكْنِ قَالَ اسْتِلَامُهُ أَنْ تُلْصِقَ بَطْنَكَ بِهِ وَ الْمَسْحُ أَنْ تَمْسَحَهُ بِيَدِكَ»؛ استلام این است که شکم خود را بر آن بچسبانی و مسح، آن است که دست بر آن بکشی[۲۲].
در روایت است که پیامبر خدا(ص) سوار شتر «غضباء» به طواف می‌پرداخت و حجرالاسود را با عصای خویش استلام می‌کرد و سپس عصای خود را می‌بوسید[۲۳].[۲۴]
منابع
پانویس
- ↑ الکافی (کلینی)، ج۴، ص ۱۸۵ و ۱۸۸.
- ↑ وسائل‌الشیعة، ج۷، ص۴۱۰.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۳۲۴.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۱۹، ص۱۱۶ ـ ۱۱۹.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۸۷.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۹۱.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۳۴۰
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ الخلاف، ج ۲، ص ۳۲۰؛ النهایه، ص ۲۳۶؛ جواهر الکلام، ج ۱۹، ص ۳۴۰.
- ↑ مختلف‌الشیعه، ج ۴، ص ۲۱۰؛ جواهرالکلام، ج ۱۹، ص ۳۴۳.
- ↑ الخلاف، ج ۲، ص ۳۲۵؛ مختلف الشیعه، ج ۴، ص ۲۲۱؛ جواهر الکلام، ج ۱۹، ص ۲۸۷.
- ↑ السنن الکبری، ج ۷، ص ۱۸۲؛ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج ۱، ص ۶۵۵.
- ↑ جواهرالکلام، ج ۱۹، ص ۲۸۷؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۲۲۱۴.
- ↑ وسائل‌الشیعه، ج ۱۳، ص ۴۷۵؛ جواهر الکلام، ج ۱۹، ص ۴۱۳ و ۴۱۴؛ الحدائق، ج ۱۶، ص ۲۶۰.
- ↑ النهایه، ص ۲۳۶؛ جواهر الکلام، ج ۱۹، ص ۳۴۰.
- ↑ صحیح البخاری، ج ۲، ص ۱۹۸؛ المغنی، ج ۳، ص ۳۹۶؛ احیاء علوم الدین، ج ۱، ص ۶۷.
- ↑ امیریان، مهدی، مقاله «حجرالاسود»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰.
- ↑ از مراجعه به آرای فقهای پیشین، این مطلب روشن می‌گردد که اصل استحباب استلام حجر از مسلمات است و آنچه مورد بحث و گفتگو است، کیفیت استلام است. (فصلنامه میقات حج، شماره ۱۲، ص۴۷-۴۶).
- ↑ کافی، ج۴، ص۴۰۳؛ مناسک محشی، ص۲۲۵.
- ↑ صهبای حج، ص۲۶۶.
- ↑ کافی، ج۴، ص۱۸۴؛ علل الشرائع، ص۴۹۲.
- ↑ حج و عمره در قرآن و حدیث، ری شهری، ص۲۹۲.
- ↑ گلواژه‌های حج و عمره، علیرضا بصیری، ص۲۳۱.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص۱۰۳.