آیه صادقین در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۰ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۹

مقدمه

شأن نزول آیه

خداوند در آیه ۱۱۹ سوره توبه فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾^[۱]، ای کسانی که به آیین اسلام ایمان آورده‌اید، از مخالفت با دستورات خداوند بپرهیزید و با صادقین همراه باشید [از صادیقین پیروی کنید]. این آیه معروف به آیه صادقین است و متکلمان شیعه با استناد به این آیه بر امامت اهل‌بیت (ع) استدلال کرده‌اند^[۲].

این آیه در سیاق آیات جنگ تبوک است که طی آن، سه نفر از فرمان رسول خدا (ص) تخلف کردند و از شرکت در جنگ خودداری نمودند. آنها سپس توبه کردند و توبه‌شان پذیرفته شد. در ادامه، خداوند به مؤمنین دستور به تقوا و همراهی با صادقین می‌دهد^[۳].

معناشناسی صادقین

صدق در لغت به معنای مطابقت حکم با واقع است^[۴]. صدق در برابر کذب در اصل، وصف سخن است؛ خواه آن سخن مربوط به گذشته باشد یا آینده، به صورت وعده باشد یا به گونه‌ای دیگر. همچنین در اصل، وصف خبر است و انواع دیگر سخن، مانند امر و نهی و استفهام اگر به صدق یا کذب توصیف شوند؛ به لحاظ خبری است که مدلول ضمنی یا التزامی آنهاست؛ مثلاً کسی که می‌پرسد آیا زید در خانه است یا نه، مدلول ضمنی یا التزامی کلام او این است که او از جهل خود نسبت به بودن زید در خانه خبر می‌دهد.^[۵].

با توجه به آنچه در معنای لغوی صدق، گذشت، گفته شده کسی که عقیده‌اش با نفس الأمر مطابقت داشته باشد، یا ظاهر و باطنش هماهنگ باشد، یا به اراده خویش جامه عمل بپوشاند، در عقیده، نیت و اراده‌اش صادق می‌باشد^[۶].^[۷].

مصداق‌شناسی صادقین در روایات

شواهدی از قرآن کریم درباره انطباق واژه صادقین بـر امیرمؤمنان علی(ع)، وجود دارد با این وجود شواهد بسیار دیگری نیز از روایات بر این مطلب صحه می‌‌گذارد که اگرچه واژه صادقین مفهوم وسیعی دارد ولی از روایات بسیاری استفاده می‌‌شود که منظور از آن در اینجا تنها معصومین(ع) هستند.

روایات شیعه

در این بخش به عنوان نمونه به ذکر برخی روایات نقل شده در منابع شیعی می‌پردازیم

سليم بن قيس هلالی در تفسیر کلمه «صادقین» چنین نقل می‌کند: «روزی امیرمؤمنان علی(ع) با جمعی از مسلمانان گفت و گو می‌کرد و فرمود: شما را به خدا سوگند می‌دهم آیا می‌دانید هنگامی که خدا آيه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾^[۸] را نازل کرد، سلمان به پیامبر(ص) گفت: ای رسول خدا آیا منظور از آن عام است یا خاص؟ پیامبر فرمود: خطاب عام است و مأمورین به این دستور همه مؤمنانند و اما عنوان صادقین مخصوص برادرم علی و اوصیای بعد از او تا روز قیامت است. هنگامی که علی(ع) این سؤال را کرد، حاضرین: گفتند: آری این سخن را از پیامبر شنیده‌ایم.»^[۹].
از جابر بن عبدالله انصاری از امام باقر(ع) روایت شده است که در تفسير آيه ﴿وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾^[۱۰] فرمود: «مع آل محمد(ص).». ^[۱۱].
برید بن معاویه از امام باقر نقل نموده است در تفسیر این آیه آمده است: «ايانا عني»؛ یعنی مقصود ما هستیم. ^[۱۲].
در تفسير البرهان چهارده روایت ذیل این آیه ذکر شده است از جمله از کتاب نهج البیان نقل می‌کند که از پیامبر(ص) درباره «صادقین» سؤال شد. حضرت فرمود: آنها علی و فاطمه حسن و حسین و فرزندان معصوم آنان تا روز قیامت هستند. ^[۱۳].
الحبری در تفسیر خود ذیل آیه یاد شده می‌نویسد: «نزلت فی علی بن ابيطالب خاصة». ^[۱۴].

روایات اهل سنت

بسیاری از مفسران و محدثان اهل سنت از ابن عباس نقل کرده‌اند که آیه یاد شده درباره علی بن ابیطالب(ع) است. به عنوان نمونه به چند روایت اشاره می‌گردد

ثعلبی در تفسیر خود نقل می‌‌کند که ابن عباس در تفسیر این آیه گفت: «مع الصادقين يعني: علي بن ابيطالب و اصحابه». ^[۱۵].
در روایت دیگری از امام باقر(ع) نقل شده که آن حضرت در ذيل آیه صادقین، فرموده‌اند: «مع آل محمد» ^[۱۶].
سبط بن الجوزی در تذکرة الخواص از گروهی از علما چنین نقل کرده که گروهی از علمای سیره از ابن عباس چنین نقل کرده‌اند که: این آیه به معنای آن است که با علی و خاندانش باشید.... علی(ع)، سید و سرور صادقان است. ^[۱۷].
حاکم حسکانی هفت روایت را از طرق متعدد نقل می‌‌کند، از جمله:محمد بن صلت از پدرش نقل می‌کند که جعفر بن محمد درباره این آیه فرمود: ««مع الصادقین يعني مع محمد و علی»»^[۱۸].
سیوطی در الدر المنثور از ابن عباس نقل می‌کند که وی در تفسیر آيه صادقین، گفت: «یعنی مع علی بن ابیطالب» یعنی با علی بن ابیطالب باشید. وی همچنین شبیه به این روایت را از امام باقر نیز نقل می‌‌نماید. ^[۱۹].
قندوزی حنفی در ینابیع الموده از سلمان فارسی نقل می‌‌کند که وقتی آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾^[۲۰] نازل شد، سلمان عرض کرد: ای رسول خــدا مفهوم آیه عام است یا خاص؟ پیامبر فرمود: کسانی که مأمور به این دستور هستند، عموم مؤمنانند و اما صادقین خصوص برادرم علی و اوصیای من بعد از او تا روز قیامت هستند. ^[۲۱].
علاوه بر آنچه گفته شد برخی دیگر از منابع اهل سنت نیز روایاتی را قریب به همین مضامین نقل کرده‌اند‌. ^[۲۲].^[۲۳].

منابع

امیری، سلیمان، امامت و دلایل انتصابی بودن آن

پانویس

↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱.
↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶، ص ۱۸۳.
↑ جرجانی، سید شریف، التعریفات، ص۹۵.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱ و مقاله «آیه صادقین»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۳.
↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج۹، ص۴۰۲، مؤسسه الاعلمی، بیروت، ۱۳۹۳ق.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱ و مقاله «آیه صادقین»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۳.
↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.
↑ کتاب سليم بن قيس الجزء الثانى، ص۶۴۷ و ۷۶۱ و ۷۶۲؛ البحراني السيد هاشم الرهان في تفسير القرآن، ج۳، ص۵۱۶ الاحتجاج، ج۱، ص۱۹۷؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۴.
↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.
↑ عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ سید بن طاووس، سعدالسعود، ص247؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج3، ص81.
↑ کلینی، اصول کافی، ج1، ص256؛ تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ فیض کاشانی، محمد محسن، تفسیر الصافی، ج3، ص480.
↑ سید هاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص517.
↑ حسین بن حکم حبری، تفسیر الحبری، ص275؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج1، ص318 و 321 و 322.
↑ ثعلبی، الكشف و البيان (تفسير الثعلبى)، ج۵، ص۱۰۹
↑ ثعلبی، الكشف و البيان (تفسير الثعلبى)، ج۵، ص۱۰۹.
↑ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص16.
↑ حسکانی، حاکم، شواهد التنزیل، ج1، ص341-345
↑ سیوطی، الدر المنثور، ج4، ص286.
↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.
↑ قندوزی حنفی، سلیمان، ينابيع المودة لذوى القربى، ج۱، ص۳۴۴ و ۳۵۸..
↑ الخوارزمي، المناقب، ص۲۸۰، ح۲۷۳؛ نظم درر السمطين، ص۹۱ و ۹۲؛ مناقب الامام على بن ابیطالب، ص۱۵۴؛ فتح البيان في مقاصد القرآن، ج ۵، ص۲۹۹ و ۳۰۰ تهذيب الكمال في اسماء الرجال، ج۱، ص۴۷۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدينة دمشق، ج۴۲، ص۳۶۱؛ كفاية الطالب، ص۲۳۶؛ الصواعق المحرقه، ص۱۵۲؛ ۱۵۲؛ النور المشتعل، ص۱۷۸ - ۱۸۰؛ فتح القدير، ج۲، ص۴۱۴؛ جهت آگاهی از سایر منابع و طرق روایات رک: احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۲۹۶ - ۲۹۹ و ج۱۴، ص۲۷۰ - ۲۷۷؛ ملحقات احقاق الحق، ج۲۰.
↑ محمد ساعدی، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص405-407.

[1] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.

[2] ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱.

[3] فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶، ص ۱۸۳.

[4] جرجانی، سید شریف، التعریفات، ص۹۵.

[5] ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱ و مقاله «آیه صادقین»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۳.

[6] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج۹، ص۴۰۲، مؤسسه الاعلمی، بیروت، ۱۳۹۳ق.

[7] ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱ و مقاله «آیه صادقین»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۳.

[8] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.

[9] کتاب سليم بن قيس الجزء الثانى، ص۶۴۷ و ۷۶۱ و ۷۶۲؛ البحراني السيد هاشم الرهان في تفسير القرآن، ج۳، ص۵۱۶ الاحتجاج، ج۱، ص۱۹۷؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۴.

[10] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.

[11] عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ سید بن طاووس، سعدالسعود، ص247؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج3، ص81.

[12] کلینی، اصول کافی، ج1، ص256؛ تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ فیض کاشانی، محمد محسن، تفسیر الصافی، ج3، ص480.

[13] سید هاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص517.

[14] حسین بن حکم حبری، تفسیر الحبری، ص275؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج1، ص318 و 321 و 322.

[15] ثعلبی، الكشف و البيان (تفسير الثعلبى)، ج۵، ص۱۰۹

[16] ثعلبی، الكشف و البيان (تفسير الثعلبى)، ج۵، ص۱۰۹.

[17] سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص16.

[18] حسکانی، حاکم، شواهد التنزیل، ج1، ص341-345

[19] سیوطی، الدر المنثور، ج4، ص286.

[20] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.

[21] قندوزی حنفی، سلیمان، ينابيع المودة لذوى القربى، ج۱، ص۳۴۴ و ۳۵۸..

[22] الخوارزمي، المناقب، ص۲۸۰، ح۲۷۳؛ نظم درر السمطين، ص۹۱ و ۹۲؛ مناقب الامام على بن ابیطالب، ص۱۵۴؛ فتح البيان في مقاصد القرآن، ج ۵، ص۲۹۹ و ۳۰۰ تهذيب الكمال في اسماء الرجال، ج۱، ص۴۷۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدينة دمشق، ج۴۲، ص۳۶۱؛ كفاية الطالب، ص۲۳۶؛ الصواعق المحرقه، ص۱۵۲؛ ۱۵۲؛ النور المشتعل، ص۱۷۸ - ۱۸۰؛ فتح القدير، ج۲، ص۴۱۴؛ جهت آگاهی از سایر منابع و طرق روایات رک: احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۲۹۶ - ۲۹۹ و ج۱۴، ص۲۷۰ - ۲۷۷؛ ملحقات احقاق الحق، ج۲۰.

[23] محمد ساعدی، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص405-407.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 # در روایت دیگری از [[امام باقر]]{{ع}} نقل شده که آن حضرت در ذيل [[آیه صادقین]]، فرموده‌اند: {{متن حدیث|مع آل محمد}} <ref>ثعلبی، الكشف و البيان (تفسير الثعلبى)، ج۵، ص۱۰۹.</ref>.
 # [[سبط]] بن الجوزی در [[تذکرة الخواص]] از گروهی از [[علما]] چنین نقل کرده که گروهی از علمای [[سیره]] از ابن عباس چنین نقل کرده‌اند که: این آیه به معنای آن است که با علی و خاندانش باشید.... علی{{ع}}، [[سید]] و [[سرور]] [[صادقان]] است. <ref>سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص16.</ref>.
-# [[حاکم حسکانی]] هفت روایت را از طرق متعدد نقل می‌‌کند، از جمله:[[ محمد]] بن صلت از پدرش نقل می‌کند که [[جعفر بن محمد]] درباره این آیه فرمود: «{{متن جدیث|مع الصادقین يعني مع محمد و علی}}»<ref>حسکانی، حاکم، شواهد التنزیل، ج1، ص341-345</ref>.
+# [[حاکم حسکانی]] هفت روایت را از طرق متعدد نقل می‌‌کند، از جمله:[[ محمد]] بن صلت از پدرش نقل می‌کند که [[جعفر بن محمد]] درباره این آیه فرمود: «{{متن حدیث|مع الصادقین يعني مع محمد و علی}}»<ref>حسکانی، حاکم، شواهد التنزیل، ج1، ص341-345</ref>.
 # [[سیوطی]] در [[الدر المنثور]] از ابن عباس نقل می‌کند که وی در تفسیر آيه [[صادقین]]، گفت: {{متن حدیث|یعنی مع علی بن ابیطالب}} یعنی با علی بن ابیطالب باشید. وی همچنین شبیه به این روایت را از امام باقر نیز نقل می‌‌نماید. <ref>سیوطی، الدر المنثور، ج4، ص286.</ref>.
 # [[قندوزی]] [[حنفی]] در [[ینابیع الموده]] از [[سلمان فارسی]] نقل می‌‌کند که وقتی آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.</ref> نازل شد، [[سلمان]] عرض کرد: ای [[رسول]] خــدا مفهوم آیه عام است یا خاص؟ [[پیامبر]] فرمود: کسانی که [[مأمور]] به این دستور هستند، عموم مؤمنانند و اما صادقین خصوص برادرم علی و اوصیای من بعد از او تا [[روز قیامت]] هستند. <ref>قندوزی حنفی، سلیمان، ينابيع المودة لذوى القربى، ج۱، ص۳۴۴ و ۳۵۸..</ref>.