صله ارحام

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

مدخل‌های وابسته به این بحث:

صله ارحام در قرآن | صله ارحام در حدیث | صله ارحام در نهج البلاغه | صله ارحام در اخلاق اسلامی | صله ارحام در معارف دعا و زیارات| صله ارحام در سیره پیامبر خاتم

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل صله ارحام (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

صِله رَحِم: دیدار و پیوند و نیکی کردن به خویشاوندان. یکی از دستورهای اخلاقی اسلام که ثواب بسیاری دارد و موجب طول عمر و برکت در زندگی است. حداقل آن دیدار است و اگر همراه با احسان و کمک به آنان باشد بهتر است. در مقابل آن "قَطع رَحِم" است، به معنای قطع رابطه با فامیل و بستگان که گناه است و آثار بدی دارد. برنامه صله رحم، پیوندهای خانوادگی را مستحکم و دل‌ها را شاد می‌‌کند و به زندگی‌ها صفا و شادابی می‌‌بخشد.

مقدمه

• کلمه "صله" برگرفته از "وَصَلَ یصل"، در بیان اهل لغت، به معنای پیوند و اتصال دو چیز و رسیدن دو شیء به هم است. "رحم" نیز از ماده "الرَحِم" در اصل به معنای زهدان مادر است؛ اما به کنایه درباره خویشاوندان و نزدیکانی که قرابت نسبی داشته و از یک رحم باشند نیز به کار رفته است. با این توصیف، احسان به خویشاوندان نسبی از باب کنایه، صله رحم نامیده می‌شود.

ضرورت انجام صله رحم در کلام نبوی(ص)‌

• صله رحم در توصیه‌های پیامبر اکرم(ص) جایگاه ممتازی دارد و روایات بسیاری از آن حضرت درباره اهمیت و ضرورت این فریضه مهم عبادی نقل شده است.‌
• در این روایات، رسول خدا(ص) مسلمانان را به صله رحم حتی به کمترین حد آن، یعنی سلام کردن به یکدیگر فرا خوانده‌اند. پیامبر اکرم(ص) صله رحم را مایه افزایش روزی و به تأخیر افتادن مرگ افراد و باعث آبادانی شهرها دانسته‌اند. ایشان برای امتش به خاطر قطع رحم می‌ترسید و آثار بر صله رحم را هم برای نیکان قوم و هم برای بدکاران قوم ثمربخش می‌دانست و حاضر و غایب امتش را تا روز قیامت به انجام صله رحم سفارش می‌کرده، می‌فرمود: "حاضر و غایب و کسانی را که در اصلاب مردان و ارحام زنام هستند، تا روز قیامت، به انجام صله رحم سفارش می‌کنم، هر چند به فاصله پیمودن یک سال راه باشد؛ چرا که صله رحم جزء دین است".
• ابوذر غفاری، از یاران نزدیک نبی اکرم(ص) و از صحابی بزرگ آن حضرت، در این درباره چنین روایت کرده است: "رسول خدا(ص) به من سفارش کرد که صله رحم کنم؛ حتی اگر خویشاوندم به من پشت کند".
• رسول خدا(ص) به حدی بر صله رحم تأکید داشت که وقتی نجاشی، پادشاه حبشه از جعفر بن ابی طالب - که سرپرستی مسلمانان را برای هجرت به حبشه به عهده داشت - خواست تا دین اسلام را معرفی کند، او یکی از دستورهای مهم رسول اکرم(ص) را به مسلمانان، انجام صله رحم و رابطه داشتن با خویشاوندان بیان کرد.

صله رحم در سیره رسول خدا(ص)

• رسول خدا(ص) را «أَوْصَلَ النَّاسِ لرحمهم» نامیده‌اند و نقل شده است که ایشان با خویشاوندان خود صله رحم می‌کرد، بدون آنکه آنان را بر دیگر مردم مقدم بدارد. "روایت شده است، ایشان(ص) هرگاه از مسافرتی باز می‌گشتند، اولین کسی را که ملاقات می‌کردند، دخترشان، حضرت زهرا(س) بود؛ پیامبر(ص) پس از ورود به شهر، ابتدا بر در حضرت فاطمه(س) می‌رفت و مدّتی طولانی نزد ایشان توقف می‌کرد و احوال ایشان را جویا می‌شد.
• امّا صله رحم و محبت رسول خدا(ص) تنها ویژه به خویشاوندان آن حضرت نبود؛ انس بن مالک، از اصحاب پیامبر(ص)، در این باره می‌گوید: "سیره و روش پیامبر خدا(ص) بر آن بود که اگر یکی از برادران دینی خود را سه روز نمی‌دید، احوالش را می‌پرسید. اگر آن شخص حضور نداشت، برایش دعا می‌کرد و اگر آن شخص حضور داشت، به دیدارش می‌رفت. اگر هم متوجه می‌شد که آن شخص بیمار است، به عیادت آن شخص می‌رفت".
• همچنین در برخی منابع نقل شده است که در سال پنجم هجری، مردم مکه به گرفتاری و سختی دچار شدند و رسول خدا(ص) با وجود دشمنی مکیان با ایشان کمک‌هایی را که برخی، ارزش آن را پانصد دینار دانسته‌اند، به همراه عبدالله بن علقمه خزایی به سوی ابوسفیان فرستاد تا بین فقرای مشرک مکه که از اقربای دور و نزدیک نبی خاتم(ص) به شمار می‌آمدند، تقسیم کند. وقتی علقمه، مال را به ابوسفیان داد، این کار رسول اکرم(ص) به قدری بر او اثر گذاشت که بی‌درنگ فریاد زد: "چه کسی نیکوکارتر و صله رحم کننده‌تر از محمد(ص) دیده است؛ ما با او می‌جنگیم تا خونش را بریزیم و او به ما خیر و نیکی می‌کند!".

قطع رحم از دیدگاه رسول خدا(ص)

• به همان اندازه که پیامبر اسلام بر دوستی و رابطه برقرار کردن با اقوام و خویشان و محبت به آنان تأکید داشت، قطع رابطه با خویشان و دشمنی با آنان نیز به شدت مبغوض ایشان بود و توصیه همیشگی پیامبر(ص) به مسلمانان این بود که همواره رابطه خود را باخویشان خود، حفظ و در هیچ حالی از اقوام خود دوری نکنند؛ حتی اگر اقوامشان درباره آنان بدی کنند و یا نیت سوئی درباره آنان داشته باشند. آن حضرت به همگان توصیه می‌فرمود: "رابطه خود را با محارم و خویشانت قطع نکن، اگر چه آنان رابطه خود را با تو قطع کرده باشند"؛ نبی خاتم(ص) به شدت، مسلمانان را از قطع رابطه با خویشاوندان بر حذر داشته، برای قطع کنندگان رحم عقوباتی را برشمرده‌اند که در ادامه به مواردی اشاره می‌شود:‌

محرومیت از رحمت خداوند‌

• از نظر رسول اکرم(ص)، ضرر و خسارت قطع رابطه با خویشان، هم به قاطع رحم می‌رسد و هم زیان آن گریبانگیر قوم او خواهد شد. از پیامبر خدا(ص) روایت شده است که فرمود: « إِنَ‌ الْمَلَائِكَة لاتَنْزِلُ عَلَى قَوْمٍ فِيهِمْ‌ قَاطِعُ‌ رَحِم‌»؛ ملائکه الهی در میان مردمی که در میان آنها قطع کننده رابطه با خویشاوندان وجود داشته باشد، نازل نخواهد شد.
• قطع رابطه با خویشان علاوه بر سلب نعمت‌های دنیوی از انسان،‌مانع نزول رحمت الهی و باعث می‌شود که انسان از نعمات و ارزاق معنوی نیز محروم بماند. رسول خاتم(ص) در این باره فرموده‌اند: « إِنَّ الرَّحْمَةَ لاتَنْزِلُ عَلَى قَوْمٍ فِيهِمْ‌ قَاطِعُ‌ رَحِم‌»؛ رحمت و محبت خداوند بر مردمی که در میان آنها قطع کننده رابطه با خویشان وجود داشته باشد، نازل نخواهد شد.
• در برخی روایات آمده است: روزی مردی خدمت رسول خدا(ص) رسید و به ایشان گفت: "ای رسول خدا! اقوام و خویشان من تصمیم گرفته‌اند از من فاصله بگیرند، مرا از خود برانند و رابطه‌شان را با من قطع کنند؛ آیا من حق دارم و می‌توانم به این علت رابطه‌ام را با خویشانم قطع کنم و از آنان دوری گزینم؟"نبی خدا(ص) در پاسخ او فرمود: "اگر چنین کنی، در آن صورت خداوند رابطه خود را با همگی شما قطع خواهد کرد". آن مرد از پیامبر(ص) درباره نوع برخورد با اقوامش راهنمایی خواست و رسول خدا(ص) در پاسخ او فرمود: "دوستی و ارتباط برقرار کن با هر کس که ارتباط خود را با تو قطع کند و عطا کن به هر کس که تو را از عطای خود محروم کند و ببخش هر آن کس را که به تو ستم کند. اگر چنین کردی، خداوند تو را علیه آنان یاری خواهد کرد".

عقوبت در دنیا

• از دیدگاه پیامبر اکرم(ص)، علاوه بر کیفر و عقوبتی که در جهان آخرت گریبانگیر شخص ترک کننده صله رحم خواهد شد، در این دنیا نیز آن شخص، به برخی عقوبات دچار خواهد شد. خاتم انبیا(ص) فرموده است: "کسانی که گناهانی همچون قطع رحم و خیانت و دروغ انجام می‌دهند، علاوه بر عذاب شدن در جهان آخرت، در این دنیا نیز به کیفر و عذاب الهی گرفتار می‌شوند".
• از عقوباتی که در دنیا به شخص قاطع صله رحم می‌رسد، کوتاهی عمر است؛ همان گونه که رابطه برقرار کردن با اقوام و نزدیکان، باعث طولانی شدن عمر است، دوری گزیدن از اقوام و نزدیکان و قطع کردن رابطه با آنان نیز باعث کاهش عمر و فرا رسیدن سریع‌تر مرگ خواهد شد.
• رسول اکرم(ص) در روایتی می‌فرماید: "همانا مردی با خویشان خود صله رحم می‌کند و این عمل او در حالی است که از عمرش تنها سه روز باقی مانده است؛ پس، خداوند متعال، عمر او را به سبب صله رحم تا سی سال به تأخیر می‌اندازد. گاه نیز اتفاق می‌افتد که از عمر شخصی سی سال باقی مانده است؛ اما آن شخص از خویشان خود بریده و با آنها قطع رابطه کرده است و خداوند عمر او را به علت قطع رابطه با خویشاوندانش به سه روز کاهش می‌دهد".

محرومیت از بهشت

• سعادت و شقاوت هر فردی در گرو انجام یا سرپیچی از فرمان‌های الهی است. انجام یا ترک صله رحم نیز یکی از دستورهای مهم الهی است که زمینه سعادت یا شقاوت انسان را در دنیا و آخرت فراهم می‌آورد. آثار سوء قطع رابطه با اقوام و خویشاوندان، تنها به این دنیا محدود نیست؛ بلکه آثار وخیم آن در آخرت، بیش از این دنیا برای شخص ظهور خواهد یافت. محروم شدن از بهشت از آثار سوء اخروی است که در برخی روایات بدان اشاره شده است. رسول خدا(ص) در این باره می‌فرماید: « ثَلَاثَةٌ لَا يَدْخُلُونَ‌ الْجَنَّةَ مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِم‌»؛ سه گروه‌اند که به بهشت وارد نخواهند شد؛ دائم الخمر، جادوگر و کسی که رابطه خود را با خویشاوندانش قطع کند.

منابع

• اکبری، هادی، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم
• محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: