غنیمت در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۲ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۰۳

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث غنیمت است. "غنیمت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

غنیمت در قرآن | غنیمت در حدیث | غنیمت در فقه اسلامی | غنیمت در فقه سیاسی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل غنیمت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

غنیمت - سود به‌دست آمده -^[۱] اموال منقول و غیر منقولی است که در جنگ، با غلبه به دست فاتحان افتد^[۲]. غنایم جنگی در اسلام دو گونه است: یکم. غنایمی که در جنگ با کافران و مشرکان و ملحدان بر جای بماند. دوم: غنایمی که در جنگ با محاربان داخلی و اهل بغی به تصرف مسلمین در آید. پس از پیکار بدر، مسلمانان در تقسیم غنایم به دست آمده اختلاف کردند و آنها که غنایم را جمع‌آوری کرده بودند، آن را از آنِ خود دانسته و عده‌ای هم که پیرامون پیامبر(ص) بودند و حراست از آن حضرت را به عهده داشتند، غنایم را از آنِ خود می‌دانستند. با این اختلاف، آیه یکم از سوره مبارکه انفال^[۳]، جهت رفع نزاع نازل شد و غنایم را از آن خدا و رسول او دانست^[۴]. یعنی متصرّف و صاحب اختیار در غنائم آنها هستند. پیامبر(ص) غنایم مزبور را به "عبدالله بن کعب" سپرد، تا میان مسلمانان تقسیم کند و او نیز نزدیکی مدینه چنین کرد^[۵]^[۶].

غنیمت در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم

اموالی که از مشرکان به قهر و غلبه اخذ می‌شود^[۷]، فی‌ء^[۸] و مال به‌دست‌آمده از دشمن در جنگ^[۹].

﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ﴾^[۱۰].

غنیمت به‌دست‌ آوردن فایده‌ای است که از تجارت، خدمات و فعالیت فردی یا جنگ عاید می‌شود^[۱۱]. غنیمت از اموال عمومی است و از منابع مالی دولت اسلامی محسوب می‌شود که علاوه بر تقسیم میان مجاهدان حاضر در جنگ، به مصارف دیگری مانند تأمین معاش طبقات آسیب دیده اجتماعی و تجهیز سپاه و آمادگی دفاعی و... می‌رسد: ﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ﴾^[۱۲]. شأن نزول آیه در خصوص غنایم جنگی می‌باشد.^[۱۳]

منابع

پانویس

↑ مجمع البحرین، ج۶، ص۱۲۹.
↑ نهج البلاغه، نامه ۱۱ و خطبه ۱۲۴؛ سلوک الملوک، ص۴۷۷؛ ردّ المختار، ج۴، ص۱۳۷؛ ابویعلی، الاحکام السلطانیه، ص۱۳۶؛ جواهرالکلام، ج۲۱، ص۱۸۴ به بعد.
↑ ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ «از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.
↑ المغازی، ج۱، ص۱۳۱.
↑ فروغ ابدیت، ج۱، ص۵۱۴.
↑ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۱۴۱.
↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۴، ص۳۹۷.
↑ خلیل بن احمد فراهیدی، الکتاب العین، ج۲، ص۱۳۵۹.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۷، ص۲۶۷.
↑ «و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.
↑ سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۹، ص۸۹.
↑ «و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۳۶.

[1] مجمع البحرین، ج۶، ص۱۲۹.

[2] نهج البلاغه، نامه ۱۱ و خطبه ۱۲۴؛ سلوک الملوک، ص۴۷۷؛ ردّ المختار، ج۴، ص۱۳۷؛ ابویعلی، الاحکام السلطانیه، ص۱۳۶؛ جواهرالکلام، ج۲۱، ص۱۸۴ به بعد.

[3] ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ «از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.

[4] المغازی، ج۱، ص۱۳۱.

[5] فروغ ابدیت، ج۱، ص۵۱۴.

[6] فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۱۴۱.

[7] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۴، ص۳۹۷.

[8] خلیل بن احمد فراهیدی، الکتاب العین، ج۲، ص۱۳۵۹.

[9] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۷، ص۲۶۷.

[10] «و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.

[11] سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۹، ص۸۹.

[12] «و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.

[13] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۳۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 {{نبوت}}
 <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''غنیمت''' است. "'''غنیمت'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
+: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[غنیمت]]''' است. "'''[[غنیمت]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
 : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[غنیمت در قرآن]] | [[غنیمت در حدیث]] | [[غنیمت در فقه اسلامی]] | [[غنیمت در فقه سیاسی]]</div>
 <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 ==مقدمه==
 غنیمت - سود به‌دست آمده -<ref>مجمع البحرین، ج۶، ص۱۲۹.</ref> [[اموال]] منقول و غیر منقولی است که در [[جنگ]]، با [[غلبه]] به دست فاتحان افتد<ref>نهج البلاغه، نامه ۱۱ و خطبه ۱۲۴؛ سلوک الملوک، ص۴۷۷؛ ردّ المختار، ج۴، ص۱۳۷؛ ابویعلی، الاحکام السلطانیه، ص۱۳۶؛ جواهرالکلام، ج۲۱، ص۱۸۴ به بعد.</ref>. [[غنایم]] [[جنگی]] در [[اسلام]] دو گونه است: یکم. غنایمی که در [[جنگ]] با [[کافران]] و [[مشرکان]] و [[ملحدان]] بر جای بماند. دوم: غنایمی که در [[جنگ]] با [[محاربان]] داخلی و [[اهل بغی]] به [[تصرف]] [[مسلمین]] در آید. پس از [[پیکار]] [[بدر]]، [[مسلمانان]] در تقسیم [[غنایم]] به دست آمده [[اختلاف]] کردند و آنها که [[غنایم]] را جمع‌آوری کرده بودند، آن را از آنِ خود دانسته و عده‌ای هم که پیرامون [[پیامبر]]{{صل}} بودند و حراست از آن [[حضرت]] را به عهده داشتند، [[غنایم]] را از آنِ خود می‌دانستند. با این [[اختلاف]]، [[آیه]] یکم از [[سوره]] [[مبارکه]] [[انفال]]<ref>{{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}} «از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه  خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.</ref>، جهت [[رفع نزاع]] نازل شد و [[غنایم]] را از آن [[خدا]] و [[رسول]] او دانست<ref>المغازی، ج۱، ص۱۳۱.</ref>. یعنی [[متصرّف]] و صاحب [[اختیار]] در [[غنائم]] آنها هستند. [[پیامبر]]{{صل}} [[غنایم]] مزبور را به "[[عبدالله بن کعب]]" سپرد، تا میان [[مسلمانان]] تقسیم کند و او نیز نزدیکی [[مدینه]] چنین کرد<ref>فروغ ابدیت، ج۱، ص۵۱۴.</ref><ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۴۱.</ref>.
+==غنیمت در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم==
+اموالی که از [[مشرکان]] به [[قهر]] و [[غلبه]] اخذ می‌شود<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۴، ص۳۹۷.</ref>، فی‌ء<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، الکتاب العین، ج۲، ص۱۳۵۹.</ref> و [[مال]] به‌دست‌آمده از [[دشمن]] در [[جنگ]]<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۷، ص۲۶۷.</ref>.
+{{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ}}<ref>«و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.</ref>.
+[[غنیمت]] به‌دست‌ آوردن فایده‌ای است که از [[تجارت]]، خدمات و فعالیت فردی یا جنگ عاید می‌شود<ref>سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۹، ص۸۹.</ref>. غنیمت از [[اموال عمومی]] است و از [[منابع مالی دولت]] [[اسلامی]] محسوب می‌شود که علاوه بر تقسیم میان [[مجاهدان]] حاضر در جنگ، به مصارف دیگری مانند تأمین معاش طبقات آسیب دیده [[اجتماعی]] و [[تجهیز]] [[سپاه]] و [[آمادگی]] [[دفاعی]] و... می‌رسد: {{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ}}<ref>«و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.</ref>. [[شأن نزول]] [[آیه]] در خصوص [[غنایم]] [[جنگی]] می‌باشد.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص: ۴۳۶.</ref>
 ==منابع==
 * [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']]
+* [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']]
 ==پانویس==