وسایل و ابزار شخصی پیامبر

مقدمه

• برنامه‌ای که خداوند متعال برای کمال روح و تعالی جسم انسان تنظیم کرده، بی‌شک، بهترین و نافع‌ترین برنامه‌ها برای سعادت انسان‌هاست. این برنامه‌ها در آداب، رسوم و منش زندگانی پیامبران بزرگ خدا و اوصیای الهی به خوبی تجلی یافته است که کامل‌ترین این راه و روش‌ها را می‌توان در زندگی رسول خدا(ص) جست؛ خداوند نیز در آیه بیست و یکم سوره احزاب، راه و روش آن حضرت(ص) را در زندگی بهترین الگو و برترین سرمشق برای مؤمنان معرفی کرده است. بدین علت، گردآوری مطالبی درباره چگونگی زندگانی آن حضرت(ص) از لابه لای کتاب ها، اخبار، تاریخ و سیره، و نگارش آن بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

منزل و حجره‌های همسران پیامبر(ص)

• پیامبر اکرم(ص) با اینکه رئیس جامعه اسلامی بود و تمامی امکانات و منابع مالی را در اختیار داشت؛ اما بسیار ساده زندگی می‌کردند. نمونه بارز این سادگی، منزلی بود که آن حضرت و همسران ایشان در آن سکونت داشتند. این منزل، بسیار ساده و در سادگی، مثال‌زدنی بود. واقدی از عبدالله بن زید هذلی در این باره چنین نقل می‌کند: "من منزل همسران رسول خدا(ص) را هنگامی دیدم که عمرو بن عبدالعزیز فرمان‌ ویران کردن آنها را صادر کرده بود. دیوار حیاط‌ها از خشت خام بود و هر حیاط، حجره‌هایی از چوب و شاخ خرما داشت و میان آنها را گل اندود کرده بودند؛ آنها را شمردم که نه حجره بود و در فاصله خانه عایشه و در مسجد که به باب النبی(ص) معروف است و تا محل خانه اسماء دختر حسن بن عبدالله قرار داشت". بر در این حجره‌ها، پرده‌های مویین سیاه آویزان بود و بالای این حجره‌ها نیز سفره‌های چرمی یا چادرهای مویین قرار داشت.

وسایل خانه

1. تختخواب:قریش دوست داشتند که بر روی تخت بخوابند؛ به این دلیل، پس از هجرت و آمدن به مدینه، ابوایوب انصاری، تختی از چوب ساج و لیف خرما برای آن حضرت تهیه کرد. بعدها که آن حضرت به منزل خودش در مدینه رفتند، تختی داشتند که رویه‌اش از حصیر بود.
2. زیرانداز : آن حضرت زیراندازی از پوست داشت که از لیف خرما پرشده بود؛ اما بیشتر اوقات عبایشان، زیرانداز بسترشان بود که آن را دولا و بر آن استراحت می‌فرمودند.
3. روانداز: آن حضرت رواندازی داشت که با گیاه خوشبو و رنگین "ورس" یا زعفران رنگ شده بود و نوبت هر یک از زنان که می‌شد، آن حضرت، آن روانداز را به خانه او می‌فرستاد و بانوان آن حضرت(ص) این روانداز را مرطوب می‌کردند تا بویش پخش شود.
4. بالش : بالش ایشان هم چرمی انباشته از لیف خرما بود.
5. فرش ‌:رسول اکرم(ص) حصیری داشت که روزها بر آن می‌نشست و شب‌ها برآن نماز می‌خواند. گلیمی هم داشت که سجاده نمازش بود.
6. ظرف‌های منزل‌: آن حضرت، کاسه‌ای چوبی و کاسه‌ای شیشه‌ای داشت. این کاسه بلورین، هدیه مقوقس، شاه اسکندریه بود که با نقره تزیین شده بود. رسول خدا(ص) کاسه‌ای به نام "ریان" و کاسه‌ای بسیار بزرگ به نام "ریّ" و دو ظرف به نام‌های "منبعه" و "مضبّب" و کاسه‌ای برنجی داشت که آن حضرت به علت شدت حرارت، در آن "حنا" و "وسمه" می‌ریخت و به سر می‌مالید. علاوه بر اینها ظرفی از سفال نیز در منزل بود که آن حضرت با آن وضو می‌گرفت و از آن آب می‌نوشید. اطفال انصار نیز به منزل حضرت(ص) می‌آمدند خود ‌و بدون هیچ منعی از آب آن می‌نوشیدند و برای تبرک، از آب به سر و روی خود می‌مالیدند .‌
7. ابریق‌: آفتابه‌ای از روی نیز در منزل آن حضرت بود.

لوازم شخصی‌

1. مسواک‌:رسول خدا(ص) چوب‌های مسواک‌تر و خشکی داشت که هر گاه از خواب بر می‌خاست؛ چه روز و چه شب؛ پیش از وضو از آنها استفاده می‌کرد.‌
2. شانه :آن حضرت شانه‌ای از عاج داشت.‌
3. آیینه : رسول خدا(ص) آینه خود را "المدله" نام نهاده بود.
4. سرمه‌دان : پیغمبر اکرم(ص) در هر شب، هنگام خواب، سرمه‌دان را بر می‌داشت و به چشمان خویش سرمه می‌کشید. ‌
5. شیشه روغن : حضرت به موهای خودش روغن می‌مالید.
6. جعبه : این جعبه، هدیه نجاشی به آن حضرت بود و کافوز نام داشت و رسول اکرم(ص) شانه عاج، سرمه‌دان، قیچی و مسواکش را در آن قرار می‌داد.
7. عصا‌:پیامبر(ص) چندین عصا داشت؛ عصایی به نام "العرجون" و نیز عصایی به نام "ممشوق" و عصای سرخمیده کوچک دیگری نیز داشت که طولش نیم متر یا کمی بیشتر بود. ایشان، پیاده و سواره، آن را با خود داشت و چون بر شتر سوار می‌شد، به شتر آویزان می‌کرد و گاه با آن چیزی از زمین بلند می‌کرد.
8. چادر : چادر آن حضرت "الکن" نام داشت که به معنای سرپناه است.‌
9. انگشتر : درباره انگشترهای آن حضرت مطالب فراوانی نقل شده است؛ از امام ششم(ع) نقل شده است: "آن حضرت، انگشتری زرین در دست داشت که آن را به کنار نهاده، انگشتری سیمین برای خود تهیه کرد". همچنین رسول خدا(ص) انگشتری از نقره داشت که نگین آن نیز نقره بود. گاه آن حضرت، انگشتری آهنی با روکش نقره به دست می‌کرد. همچنین گفته‌اند، پیامبر(ص) انگشتری از نقره با نگینی حبشی داشت و نقش آن "محمد رسول الله" بود. آن حضرت، انگشتر دیگری نیز داشت که به دستش بود و نقش آن "محمد رسول الله" بود. این انگشتر بعدها به دست ابوبکر و پس از او به عمر و پس از او هم به دست عثمان افتاد. این انگشتر نُه سال در دست عثمان بود، تا اینکه در زمان حفر چاه "أریس" در چاه افتاد و گم شد. از امام صادق(ع) نیز نقل شده است که آن حضرت دو انگشتر داشت که نقش یکی « لَا إِلَهَ‌ إِلَّا اللَّهُ‌ مُحَمَّدٌ رَسُولُ‌ اللَّهِ‌» و نقش، دیگری « صَدَقَ‌ اللَّهُ‌» بود.‌
10. مُهر حضرت‌: قریش به آن حضرت گفته بودند که عجم، نامه‌های بدون مهر را نمی‌پذیرد؛ به همین دلیل آن حضرت از انگشتر سیمین خود، مهری ساختند که بر آن عبارت « مُحَمَّدٍ رَسُولِ‌ اللَّهِ‌» در سه سطر و هر کلمه‌ای در یک سطر نقش بسته بود.

سلاح‌های حضرت‌

1. شمشیر : سیره‌نویسان برای رسول خدا(ص) شمشیرهای متعددی برشمرده‌اند که نام‌های آنها چنین نقل شده است:‌
   1. ماثور: ایشان این شمشیر را از پدر بزرگوارشان به ارث بردند؛
   2. عضب؛ این شمشیر، هدیه سعد بن عباده به آن حضرت در جنگ بدر بود؛‌
   3. قضیب؛
   4. عون؛‌
   5. الرسوب؛ یعنی در گذرنده از هر مانع. این شمشیر و نیز شمشیر مُخَذَّم را علی(ع) از بت‌خانه طی در فلس غنیمت گرفت و به حضرت اعطا کرد.
   6. المخذم (بسیار بران) ؛
   7. صمصامه؛
   8. ذوالفقار؛ ذوالفقار، مشهورترین شمشیر رسول خدا(ص) است که در جنگ بدر از منه بن حجاج به غنیمت گرفته شد. زنجیرها، قبضه فلز انتهایی نیام و حلقه‌های میانی این شمشیر - که حمایل از آن رد می‌شد. از نقره بود. رسول خدا(ص) سه شمشیر دیگر نیز به نام‌های قلعی (منطقه‌ای که شمشیرش معروف بود، بتار (بنیاد برانداز) و حتف (مرگ) داشت؛ این شمشیرها از غنایم بنی قینقاع بود که به پیامبر(ص) رسید.‌
2. نیزه‌: آن حضرت پنج نیزه داشت:‌
   1. مثوی؛
   2. بشنونی یا شنونی؛
   3. و سه نیزه دیگر که از غنایم بنی قینقاع بودند.‌
3. کمان: برای ایشان شش تا هشت کمان به نام‌های زیر نقل کرده‌اند:
   1. زوراء؛
   2. روحاء؛
   3. صفراء؛ کمانی زردرنگی که از چوب نبع ساخته شده بود؛
   4. شوحط؛ این کمان از چوب شوحط ساخته شده، به بیضاء معروف بود؛ آن حضرت این کمان را همراه روحاء و صفراء از بنی قینقاع به غنیمت گرفت؛
   5. کتوم؛ این کمان به علت صدای تیری که از چله‌اش بیرون می‌رفت، چنین نامیده شد. این کمان در غزوه احد شکست.
4. کلاه‌خود : کلاه خود ایشان "أسعد" نام داشت و آن حضرت علاوه بر آن، دو کلاه خود دیگر نیز به نام‌های الموشح و ذوالسبوغ داشت.
5. سپر‌: حضرت یکی، از سپرهای حضرت، الفتق و دیگری الزقوق نام داشت. گفته‌اند که آن حضرت، سپر سفیدی به نام الموجز نیز داشت. آن حضرت، سپر دیگری داشت که عکس عقاب یا سر قوچ بر آن بود و رسول خدا(ص) آن را چندان دوست نداشت و به خواست خداوند، مدتی بعد، عکس آن یکباره محو شد.‌
6. زره: پیامبر اکرم(ص) هفت زره به نام‌های زیر داشت:
   1. ذات الفضول؛ این زره، مسی بود‌ و به علت طول آن به این نام معروف شد. این زره و زره سعدیه از آنِ عکین قینقاعی بود که در جنگ با یهودیان بنی‌قینقاع، به غنیمت گرفته شد. این زره، سه حلقه نقره‌ای داشت: حلقه‌ای بین دو دستش و دو حلقه دیگر در پشت سرش و آن پس از رحلت رسول خدا(ص) به دست امام علی(ع) رسید. در وصف آن چنین گفته شده است: "زره پیامبر(ص) زره‌ای یمنی، بسیار ظریف و دارای دو دامنه بود. اگر آن را می‌بستند، به زمین نمی‌رسید و اگر هر دو دامن را می‌گشودند، تا زمین می‌رسید".‌
   2. سعدیه؛ از غنایم بنی‌قینقاع است و گفته‌اند که زره داوود نبی(ص) در زمان قتل جالوت بود؛‌
   3. فضّه؛ این زره هم از غنایم به دست آمده از بنی‌قینقاع بود؛
   4. ذات الوشاح؛‌
   5. ذات الحواشی؛
   6. خرنق؛
   7. بتراء؛ به علت کوتاهی اش به آن بتراء می‌گفتند.‌ گفته‌اند، فاضله نیز نام زره دیگر آن حضرت بوده است.‌
7. سلاح‌های دیگر : همچنین رسول اکرم(ص) حربه‌ای به نام "السغاء" و نیز نیزه کوتاهی داشتند که زبیر از حبشه با خود آورده بود و آن حضرت، ایام عید، آن را همراه خود به مصلی می‌برد.

پرچم‌ها‌

• بیشتر پرچم‌های پیامبر خدا(ص) سفید بود؛ اما پرچم‌هایی به رنگ زرد و سیاه نیز در لشکر آن حضرت دیده می‌شد. « لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ‌ مُحَمَّدٌ رَسُولُ‌ اللَّهِ‌» نوشته پرچم بود، اما مهم‌ترین پرچم حضرت، پرچمی به رنگ سیاه و مربعی شکل از جنس مخمل بود که "عقاب " نام داشت.

لواء

• لواء لشکر پیامبر(ص) نیز "معلوم" نام داشت.

مرکب‌ها‌

1. اسب: اسبانی را برای حضرت برشمرده‌اند که ایشان طبق رسم عرب بر هر یک از آنها نامی نهاده بودند:
   1. سکب؛ اولین اسبی بود که خاتم‌الانبیا در مدینه خرید. نام آن،‌ ضرس بود که آن حضرت نامش را به سبک (نجیب و تندرو ) تغییر داد. پیشانی و دست و پای این اسب سقید بود و حضرت با آن در جنگ احد شرکت کرد؛
   2. المرتجز؛ اسبی سفید که به علت شیوایی شیهه‌اش بدین نام معروف بود؛‌
   3. لحیف یا لخیف؛ هدیه ربیعة بن ابی‌البراء کلابی به آن حضرت بود؛‌
   4. لزاز؛ هدیه مقوقس به آن حضرت بود و رسول خدا(ص) در جنگ‌ها بیشتر بر این اسب سوار می‌شد؛‌
   5. ظرب؛ هدیه فروة بن عمر جذامی از عمان به آن حضرت بود؛‌
   6. سبحه؛‌
   7. وردی
   8. یعسوب.‌
2. قاطر : خاتم انبیاء(ص) سه استر سواری داشت:
   1. دلدل؛ استری سیاه و سفید که هدیه مقوقس به آن حضرت بود. پس از رحلت حضرت، این استر به علی(ع) رسید و مرکب علی(ع) در جنگ نهروان بود.
   2. شهباء؛ رسول خدا(ص) سوار بر این استر در جنگ خیبر و به نقلی در جنگ حنین حضور یافت؛
   3. فضه (بیضاء)؛ استری بود که فروة بن عمر برای رسول خدا(ص) فرستاده بود.‌
3. شتر : رسول اکرم(ص) سه شتر داشت:
   1. غضباء؛ که کناره گوش‌هایش بریده شده بود؛
   2. قصواء؛‌
   3. جدعاء. دیباج نیز شتری بود که برای بار کشی از آن استفاده می‌شد.
4. الاغ : خاتم انبیاء(ص) مسافرت با دراز گوش را بسیار دوست می‌داشت و آن حضرت دو الاغ به نام "عفیر" و "یعفور" داشت. عفیر را مقوقش به نام دلدل به ایشان پیشکش کرده بود و "یعفور" نیز هدیه نجاشی یا فروة بن عمر جذامی به ایشان بود.
5. حیوانات شیری: رسول خدا(ص) بیست شتر شیرده داشت که یک بار در منطقه "غابه" هدف غارت راهزنان قرار گرفت. نه شتر، از آنِ همسران آن حضرت و "شقراء" خاص پیامبر(ص) بود که آن را برای حضرت، می‌دوشیدند. این شتران حناء، سمراء، عریس، بغوم، یسیره و دباء (ریاء) نام داشتند که اهل خانه از شیرشان استفاده می‌کردند.
6. گوسفندان: آن حضرت هفت گوسفند (یا بز) به نام‌های: عجوزه، زمزم، سقیاء، برکه، ورسه، اطلال و اطراف داشت که ام‌ایمن آنها را به چراگاه می‌برد و برمی‌گرداند.

موالیان و غلامان

• زید بن حارثه، اسامة بن زید، ثوبان، ابورافع، صالح، سفینه، ابو مویهبه، انسه (انجشه و ابا مسروح) ابو کبشه، مدعم، فضاله]]، ابوضمیره، ریاح، ابوبکره، کرکره، هشام و ابوهند از بندگان ایشان بودند و آن حضرت سه کنیز به نام‌های سلمی، خضره و رضوی نیز داشت که آنها نیز آزاد شدند.

منابع

• حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم