استغاثه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۴۸

مقدمه

واژه استغاثه، مصدر باب استفعال از ریشه «غ ـ و ـ ث» به‌معنای طلب نصرت و فریاد رس خواهی ^[۱] و استمداد در حال شدّت و محنت است.^[۲]

این واژه از ریشه «غ ـ ی ـ ث» به معنای طلب باران،^[۳] مورد بحث نیست. به گفته برخی، «غوث» در اصل نجات دادن از ابتلا و محنت و قرار دادن شخص در پناه خود است. از این دیدگاه با دو قید «نجات دادن و در پناه خود قرار دادن» فرق میان اغاثه و انقاذ، تخلیص، اعانه، نصر، انجاء و تفریج روشن می‌شود.^[۴] حقیقت استغاثه که شرط بندگی است،^[۵] استمداد از خداست؛ زیرا یگانه تأثیرگذار در عالم اوست و اگر از غیر وی (اولیای الهی) کاری ساخته است، به اذن او و به این جهت است که آنان مجاری فیض وی هستند،^[۶] بر این اساس، رسول‌خدا (ص)‌ فرمود: یگانه حقیقتی که بدان‌استغاثه می‌شود، خداوند است ^[۷] البتّه این به معنای روا نبودن استغاثه به اولیای الهی نیست؛ زیرا انسان‌های کامل با توجه به مقام خلافت الهی خویش، در حکم «مستخلفٌ عنه» بوده و می‌توانند مورد استغاثه واقع شوند، ازاین‌رو در منابع دینی دعاهایی وارد شده که در آنها از اولیای الهی، چون حضرت زهرا (س) ^[۸] و امام‌ عصر^[۹] استغاثه می‌شود، پس شرک پنداشتن استغاثه به ارواح مقدّس، نادرست بوده، از عدم فهم صحیح توحید افعالی ناشی می‌شود.^[۱۰] نمونه آشکار استغاثه هنگامی است که انسان به بیماری سختی مبتلا می‌شود یا در امواج توفان دریا گرفتار می‌آید و دست خود را از همه جا کوتاه می‌بیند و به اقتضای فطرت توحیدی، این حقیقت را درمی‌یابد که در عالم، قدرتی هست که بتواند وی را در هر شرایطی که باشد نجات دهد. در این حالت، انسان با تضرّع و زاری، فقط به خدا استغاثه می‌کند^[۱۱].^[۱۲]

استغاثه در قرآن

مشتقّات واژه «استغاثه» در قرآن ۴ بار به کار رفته که دو مورد آن به این بحث مربوط است:

استغاثه سپاهیان اسلام از خداوند در جنگ بدر ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾^[۱۳].
استغاثه پدر و مادر به درگاه خداوند برای هدایت فرزند خویش ﴿وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ﴾^[۱۴].

افزون بر این، از برخی موارد که در آن واژه‌هایی مانند: «صرخ» ﴿وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ﴾^[۱۵]، «ندا» ﴿وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ﴾^[۱۶]، ﴿وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ﴾^[۱۷]، ﴿وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾^[۱۸]، ﴿فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ﴾^[۱۹]، ﴿كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ﴾^[۲۰]، ﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا﴾^[۲۱]، «دعا» ﴿قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ﴾^[۲۲]، ﴿قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُمْ مِنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِكُونَ﴾^[۲۳]،﴿وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَسَّهُ كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾^[۲۴] به کار رفته و همچنین از سیاق برخی آیات، مانند ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ﴾^[۲۵]، مفهوم استغاثه استفاده می‌شود. «جؤار» نیز که مشتقات آن در آیات ﴿حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ﴾^[۲۶]، ﴿لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ﴾^[۲۷]، ﴿وَمَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْأَرُونَ﴾^[۲۸] آمده، به معنای بلند کردن صدا به استغاثه و در محدوده بحث داخل است^[۲۹].

استغاثه و اجابت

در بسیاری از آیاتی که در آنها از استغاثهسخن به میان آمده، به اجابت آن از سوی خداوند نیز تصریح شده است.

استغاثه سپاهیان اسلام در نبرد بدر، به اجابت خداوند مقرون شد و مؤمنان به وسیله خیل عظیمی از فرشتگان، امداد شدند: ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾^[۳۰] استغاثه حضرت نوح (ع) نیز از دیگر مواردی است که با اجابت همراه شده و خداوند او و اهلش را از سختی بزرگ رهانید: ﴿وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ﴾^[۳۱] آیه ﴿وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ﴾^[۳۲]، ﴿فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ﴾^[۳۳] به اجابت استغاثه ایّوب و برطرف شدن گرفتاری وی اشاره دارد. چنان‌که آیه ﴿وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾^[۳۴] به اجابت استغاثه ذوالنون (یونس (ع)) و نجات وی از غم تصریح می‌کند. و به‌طور کلّی، آیه﴿أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ﴾^[۳۵]، نیز آیه ﴿وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ﴾^[۳۶] متضمّن این وعده است که خداوند استغاثه افراد مضطر و درمانده را اجابت می‌کند و مؤمنان را از غم و اندوه می‌رهاند.^[۳۷] مضمون برخی از احادیث نیز که تکرار دعا را سبب برآمدن حاجت می‌داند، مؤیّد مطلب یاد شده است.^[۳۸] اجابت استغاثه، شرایطی دارد، از این‌رو استغاثه امّت‌هایی که پیامبران خویش را تکذیب کرده‌اند، به جز قوم یونس ﴿فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ﴾^[۳۹] هنگام ظاهر شدن عذاب الهی سودی به آنان نبخشیده است: ﴿كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ﴾^[۴۰] و استغاثه دوزخیانی که خروج از جهنّم را با ناله از پروردگار خویش خواستار می‌شوند بی‌پاسخ می‌ماند: ﴿وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نَارُ جَهَنَّمَ لَا يُقْضَى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا وَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذَابِهَا كَذَلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُورٍ﴾^[۴۱]، ﴿وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ﴾^[۴۲] یا با خطاب مخصوص به راندن سگ، رانده می‌شوند: ﴿قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ﴾^[۴۳] یا از استغاثه آنان به «جؤار» (صدایی که حیوانات وحشی هنگام گرفتاری، برای نجات بلند می‌کنند)^[۴۴] تعبیر کرده و به صراحت به آنها می‌گویند: شما از ناحیه ما یاری نمی‌شوید: ﴿حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ﴾^[۴۵]، ﴿لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ﴾^[۴۶].^[۴۷]

استغاثه کنندگان

قرآن کریم به استغاثه برخی پیامبران و مؤمنان هنگام دچار شدن به شداید و رنجها اشاره فرموده است:

استغاثه نوح (ع)

حضرت نوح، هنگام گرفتار شدن به طوفان و در برابر قومش که منکر رسالت الهی او بودند، به درگاه خدا استغاثه و تقاضای کمک و پیروزی کرد: ﴿وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ﴾^[۴۸] از جمله ﴿الْكَرْبِ الْعَظِيمِ﴾ استفاده می‌شود که ندای نوح (ع) ندای عادی و عاری از استغاثه نبوده است: ﴿فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ﴾^[۴۹].^[۵۰] در این آیه نیز از جمله ﴿أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ﴾ آمیخته بودن دعای نوح (ع) با استغاثه استفاده می‌شود.^[۵۱] استغاثه‌های حضرت نوح (ع) سرانجام نتیجه بخشید و خداوند وی را بر قومی که منکر رسالتش بودند، با غرق کردن آنها پیروز کرد. ﴿فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاءِ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ﴾^[۵۲]

استغاثه ایوب (ع)

حضرت ایوب در طول زندگی خویش به بیماری شدید و طولانی دچار شد و به از دست دادن فرزندان و اموال مبتلا گردید. وی در این حال به درگاه خدا استغاثه کرد و خداوند، استغاثه و دعای او را اجابت فرمود و سلامتی، عافیت، فرزندان و اموالش را به وی بازگردانید: ﴿وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ﴾^[۵۳]؛ ﴿وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ﴾^[۵۴].^[۵۵] در این آیات، ندای حضرت ایّوب با استغاثه همراه بوده است.^[۵۶]

استغاثه یونس (ع)

حضرت یونس هنگامی که در برابر مقاومت قوم متکبّرش به ستوه آمد و از آنها فاصله گرفت، نشانه‌های عذاب الهی بر آن قوم نمایان شد. آنان در این حال به راستی توبه کردند و عذاب الهی برطرف شد. حضرت یونس در قعر دریا در دل ماهی به وحدانیّت خداوند ندا داد و رفع گرفتاری خویش را از خدا خواستار شد ﴿وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾^[۵۷]، ﴿فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ﴾^[۵۸]، ﴿فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى وَهُوَ مَكْظُومٌ﴾^[۵۹] همان‌گونه که خداوند در پی استغاثه یونس در شکم ماهی او را نجات داد، مؤمنان را نیز هنگامی که به درگاه خدا استغاثه کنند و او را بخوانند از رنج و بلا می‌رهاند.^[۶۰] از دیگر مواردی که در قرآن به استغاثه تصریح شده، استغاثه پدر و مادر مؤمن به درگاه الهی، برای هدایت فرزند خود به راه راست و دوری وی از انحراف و بی‌ایمانی است: ﴿وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ﴾^[۶۱].^[۶۲]

منابع

ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۳

پانویس

↑ مفردات، ص۶۱۷، «غوث»؛ فرهنگ معارف اسلامی، ص۱۷۷؛ الموسوعة الذهبیه، ص۲۷۵.
↑ مقاییس اللغه، ج ۴، ص۴۰۰.
↑ مفردات، ص۶۱۷، «غوث».
↑ التحقیق، ج ۷، ص۲۷۸، «غوث».
↑ کشف‌الاسرار، ج ۴، ص۲۳.
↑ الغدیر، ج ۳، ص۲۹۲.
↑ کنزالعمال، ج ۱۰، ص۳۷۳؛ سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۳۶۰.
↑ بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۵۴؛ مکارم‌الاخلاق، ص۳۳۰.
↑ بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۴۳ ـ ۲۴۷.
↑ الملل والنحل، ج ۴، ص۷۸ ـ ۸۴.
↑ مجمع‌البیان، ج ۶، ص۵۶۴.
↑ ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۳، ص ۱۳۰-۱۳۱.
↑ «(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.
↑ «و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.
↑ «و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.
↑ «و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.
↑ «و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.
↑ «و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.
↑ «آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.
↑ «چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.
↑ «و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.
↑ «بگو: چه کس شما را از تاریکناهای خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی که او را به لابه و در نهان می‌خوانید که اگر از این (ورطه) رهایی‌مان دهد از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره انعام، آیه ۶۳.
↑ «بگو: خداوند شما را از آن (ورطه) و از هر بلا رهایی می‌بخشد باز هم شما شرک می‌ورزید» سوره انعام، آیه ۶۴.
↑ «و چون گزند به آدمی رسد ما را به پهلو خسبیده یا نشسته یا ایستاده فرا می‌خواند و چون از او آن گزند را بگردانیم به راه خود می‌رود گویی ما را برای (زدودن) گزندی که بدو رسیده بود فرا نخوانده است؛ بدین گونه در نظر گزافکاران کارهایی را که می‌کردند آراسته‌اند» سوره یونس، آیه ۱۲.
↑ «آیا گمان می‌کنید به بهشت در خواهید آمد با آنکه هنوز داستان کسانی که پیش از شما (در) گذشتند بر سر شما نیامده است؟ به آنان سختی و رنج رسید و لرزانده شدند تا جایی که پیامبر و مؤمنان همراه وی می‌گفتند: یاری خداوند کی در می‌رسد؟ آگاه باشید که یاری خداوند نز» سوره بقره، آیه ۲۱۴.
↑ «تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.
↑ «امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.
↑ «و هر نعمتی دارید از خداوند است سپس هنگامی که گزندی به شما می‌رسد به (درگاه) او لابه می‌کنید» سوره نحل، آیه ۵۳.
↑ ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۳، ص ۱۳۱.
↑ «(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.
↑ «و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.
↑ «و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.
↑ «پس، او را پاسخ گفتیم و گزندی که با وی بود از او زدودیم و خانواده‌اش را و با آنها همگون آنان را بدو باز بخشیدیم که بخشایشی از نزد ما و یادکردی برای پرستندگان بود» سوره انبیاء، آیه ۸۴.
↑ «و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.
↑ «یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ اندک پند می‌پذیرید» سوره نمل، آیه ۶۲.
↑ «و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.
↑ مجمع‌البیان، ج۷، ص۹۷؛ روض‌الجنان، ج ۱۳، ص۲۷۶؛ المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۵.
↑ الکافی، ج ۲، ص۴۷۵.
↑ «پس چرا (مردم) هیچ شهری بر آن نبودند که (به هنگام) ایمان آورند تا ایمانشان آنان را سودمند افتد جز قوم یونس که چون (به هنگام) ایمان آوردند عذاب خواری را در زندگانی این جهان از آنان برداشتیم و تا روزگاری آنان را (از زندگی) بهره‌مند ساختیم» سوره یونس، آیه ۹۸.
↑ «چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.
↑ «و برای کافران آتش دوزخ (آماده) است که (در آن) نه کارشان تمام می‌شود که بمیرند و نه از عذاب آنان می‌کاهند؛ بدین‌گونه هر ناسپاسی را کیفر می‌دهیم» سوره فاطر، آیه ۳۶.
↑ «و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.
↑ «می‌فرماید: در آن (دوزخ) گم شوید و با من سخن مگویید» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۸.
↑ مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۷۸؛ المیزان، ج ۱۵، ص۴۴.
↑ «تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.
↑ «امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.
↑ ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۳، ص ۱۳۱-۱۳۲.
↑ «و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.
↑ «آنگاه پروردگارش را بخواند که: من مغلوب شده‌ام پس داد (مرا) بستان!» سوره قمر، آیه ۱۰.
↑ التبیان، ج ۷، ص۲۶۷.
↑ جامع‌البیان، مج ۱۳، ج ۲۷، ص۱۲۲.
↑ «آنگاه درهای آسمان را با آبی ریزان گشودیم» سوره قمر، آیه ۱۱.
↑ «و از بنده ما ایّوب یاد کن آنگاه که پروردگارش را ندا کرد» سوره ص، آیه ۴۱.
↑ «و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.
↑ المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۴.
↑ جامع‌البیان، مج ۱۲، ج ۲۳، ص۱۹۶.
↑ «و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.
↑ «آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.
↑ «پس برای (رسیدن) فرمان پروردگارت شکیبایی پیشه کن و چون «همراه ماهی» (یونس) مباش آنگاه که بانگ برداشت در حالی که اندوهگین بود» سوره قلم، آیه ۴۸.
↑ جامع‌البیان، مج ۱۰، ج ۱۷، ص۱۰۷.
↑ «و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.
↑ ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۳، ص ۱۳۲-۱۳۳.

[1] مفردات، ص۶۱۷، «غوث»؛ فرهنگ معارف اسلامی، ص۱۷۷؛ الموسوعة الذهبیه، ص۲۷۵.

[2] مقاییس اللغه، ج ۴، ص۴۰۰.

[3] مفردات، ص۶۱۷، «غوث».

[4] التحقیق، ج ۷، ص۲۷۸، «غوث».

[5] کشف‌الاسرار، ج ۴، ص۲۳.

[6] الغدیر، ج ۳، ص۲۹۲.

[7] کنزالعمال، ج ۱۰، ص۳۷۳؛ سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۳۶۰.

[8] بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۵۴؛ مکارم‌الاخلاق، ص۳۳۰.

[9] بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۴۳ ـ ۲۴۷.

[10] الملل والنحل، ج ۴، ص۷۸ ـ ۸۴.

[11] مجمع‌البیان، ج ۶، ص۵۶۴.

[12] ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۳، ص ۱۳۰-۱۳۱.

[13] «(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.

[14] «و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.

[15] «و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.

[16] «و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.

[17] «و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.

[18] «و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.

[19] «آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.

[20] «چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.

[21] «و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.

[22] «بگو: چه کس شما را از تاریکناهای خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی که او را به لابه و در نهان می‌خوانید که اگر از این (ورطه) رهایی‌مان دهد از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره انعام، آیه ۶۳.

[23] «بگو: خداوند شما را از آن (ورطه) و از هر بلا رهایی می‌بخشد باز هم شما شرک می‌ورزید» سوره انعام، آیه ۶۴.

[24] «و چون گزند به آدمی رسد ما را به پهلو خسبیده یا نشسته یا ایستاده فرا می‌خواند و چون از او آن گزند را بگردانیم به راه خود می‌رود گویی ما را برای (زدودن) گزندی که بدو رسیده بود فرا نخوانده است؛ بدین گونه در نظر گزافکاران کارهایی را که می‌کردند آراسته‌اند» سوره یونس، آیه ۱۲.

[25] «آیا گمان می‌کنید به بهشت در خواهید آمد با آنکه هنوز داستان کسانی که پیش از شما (در) گذشتند بر سر شما نیامده است؟ به آنان سختی و رنج رسید و لرزانده شدند تا جایی که پیامبر و مؤمنان همراه وی می‌گفتند: یاری خداوند کی در می‌رسد؟ آگاه باشید که یاری خداوند نز» سوره بقره، آیه ۲۱۴.

[26] «تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.

[27] «امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.

[28] «و هر نعمتی دارید از خداوند است سپس هنگامی که گزندی به شما می‌رسد به (درگاه) او لابه می‌کنید» سوره نحل، آیه ۵۳.

[29] ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۳، ص ۱۳۱.

[30] «(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.

[31] «و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.

[32] «و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.

[33] «پس، او را پاسخ گفتیم و گزندی که با وی بود از او زدودیم و خانواده‌اش را و با آنها همگون آنان را بدو باز بخشیدیم که بخشایشی از نزد ما و یادکردی برای پرستندگان بود» سوره انبیاء، آیه ۸۴.

[34] «و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.

[35] «یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ اندک پند می‌پذیرید» سوره نمل، آیه ۶۲.

[36] «و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.

[37] مجمع‌البیان، ج۷، ص۹۷؛ روض‌الجنان، ج ۱۳، ص۲۷۶؛ المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۵.

[38] الکافی، ج ۲، ص۴۷۵.

[39] «پس چرا (مردم) هیچ شهری بر آن نبودند که (به هنگام) ایمان آورند تا ایمانشان آنان را سودمند افتد جز قوم یونس که چون (به هنگام) ایمان آوردند عذاب خواری را در زندگانی این جهان از آنان برداشتیم و تا روزگاری آنان را (از زندگی) بهره‌مند ساختیم» سوره یونس، آیه ۹۸.

[40] «چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.

[41] «و برای کافران آتش دوزخ (آماده) است که (در آن) نه کارشان تمام می‌شود که بمیرند و نه از عذاب آنان می‌کاهند؛ بدین‌گونه هر ناسپاسی را کیفر می‌دهیم» سوره فاطر، آیه ۳۶.

[42] «و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.

[43] «می‌فرماید: در آن (دوزخ) گم شوید و با من سخن مگویید» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۸.

[44] مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۷۸؛ المیزان، ج ۱۵، ص۴۴.

[45] «تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.

[46] «امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.

[47] ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۳، ص ۱۳۱-۱۳۲.

[48] «و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.

[49] «آنگاه پروردگارش را بخواند که: من مغلوب شده‌ام پس داد (مرا) بستان!» سوره قمر، آیه ۱۰.

[50] التبیان، ج ۷، ص۲۶۷.

[51] جامع‌البیان، مج ۱۳، ج ۲۷، ص۱۲۲.

[52] «آنگاه درهای آسمان را با آبی ریزان گشودیم» سوره قمر، آیه ۱۱.

[53] «و از بنده ما ایّوب یاد کن آنگاه که پروردگارش را ندا کرد» سوره ص، آیه ۴۱.

[54] «و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.

[55] المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۴.

[56] جامع‌البیان، مج ۱۲، ج ۲۳، ص۱۹۶.

[57] «و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.

[58] «آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.

[59] «پس برای (رسیدن) فرمان پروردگارت شکیبایی پیشه کن و چون «همراه ماهی» (یونس) مباش آنگاه که بانگ برداشت در حالی که اندوهگین بود» سوره قلم، آیه ۴۸.

[60] جامع‌البیان، مج ۱۰، ج ۱۷، ص۱۰۷.

[61] «و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.

[62] ربیع‌نیا، ابوطالب، مقاله «استغاثه»، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۳، ص ۱۳۲-۱۳۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

[۴۵]

[۴۶]

[۴۷]

[۴۸]

[۴۹]

[۵۰]

[۵۱]

[۵۲]

[۵۳]

[۵۴]

[۵۵]

[۵۶]

[۵۷]

[۵۸]

[۵۹]

[۶۰]

[۶۱]

[۶۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{مدخل مرتبط
 | موضوع مرتبط = استغاثه
-| عنوان مدخل  = [[استغاثه]]
+| عنوان مدخل  = استغاثه
-| مداخل مرتبط = [[استغاثه در قرآن]] - [[استغاثه در حدیث]] - [[استغاثه در کلام اسلامی]]
+| مداخل مرتبط = [[استغاثه در قرآن]] - [[استغاثه در فقه اسلامی]] - [[استغاثه در فقه سیاسی]]
-| پرسش مرتبط  = استغاثه (پرسش)
+| پرسش مرتبط  =
 }}
 == مقدمه ==
 واژه [[استغاثه]]، مصدر باب استفعال از ریشه «غ ـ و ـ ث» به‌معنای [[طلب نصرت]] و فریاد رس خواهی <ref>مفردات، ص۶۱۷، «غوث»؛ فرهنگ معارف اسلامی، ص۱۷۷؛ الموسوعة الذهبیه، ص۲۷۵.</ref> و [[استمداد]] در حال شدّت و [[محنت]] است.<ref>مقاییس اللغه، ج ۴، ص۴۰۰.</ref>
-این واژه از ریشه «غ ـ ی ـ ث» به معنای [[طلب]] [[باران]]،<ref>مفردات، ص۶۱۷، «غوث».</ref> مورد بحث نیست. به گفته برخی، «[[غوث]]» در اصل [[نجات]] دادن از [[ابتلا]] و محنت و قرار دادن شخص در [[پناه]] خود است. از این دیدگاه با دو قید «نجات دادن و در پناه خود قرار دادن» فرق میان اغاثه و انقاذ، تخلیص، اعانه، نصر، انجاء و تفریج روشن می‌شود.<ref> التحقیق، ج ۷، ص۲۷۸، «غوث».</ref> [[حقیقت]] استغاثه که شرط [[بندگی]] است،<ref> کشف‌الاسرار، ج ۴، ص۲۳.</ref> استمداد از خداست؛ زیرا یگانه تأثیرگذار در عالم اوست و اگر از غیر وی ([[اولیای الهی]]) کاری ساخته است، به [[اذن]] او و به این جهت است که آنان مجاری [[فیض]] وی هستند،<ref>الغدیر، ج ۳، ص۲۹۲.</ref> بر این اساس، [[رسول‌خدا]]{{صل}}‌ فرمود: یگانه حقیقتی که بدان‌استغاثه می‌شود، [[خداوند]] است <ref>کنزالعمال، ج ۱۰، ص۳۷۳؛ سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۳۶۰.</ref> البتّه این به معنای روا نبودن استغاثه به اولیای الهی نیست؛ زیرا [[انسان‌های کامل]] با توجه به [[مقام خلافت الهی]] خویش، در [[حکم]] «مستخلفٌ عنه» بوده و می‌توانند مورد استغاثه واقع شوند، ازاین‌رو در [[منابع دینی]] دعاهایی وارد شده که در آنها از اولیای الهی، چون [[حضرت زهرا]]{{س}} <ref>بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۵۴؛ مکارم‌الاخلاق، ص۳۳۰.</ref> و [[امام‌ عصر]]<ref>بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۴۳ ـ ۲۴۷.</ref> [[استغاثه]] می‌شود، پس [[شرک]] پنداشتن استغاثه به [[ارواح]] [[مقدّس]]، نادرست بوده، از عدم [[فهم]] صحیح [[توحید افعالی]] ناشی می‌شود.<ref>الملل والنحل، ج ۴، ص۷۸ ـ ۸۴.</ref> نمونه آشکار استغاثه هنگامی است که [[انسان]] به [[بیماری]] [[سختی]] [[مبتلا]] می‌شود یا در امواج توفان دریا گرفتار می‌آید و دست خود را از همه جا کوتاه می‌بیند و به اقتضای [[فطرت توحیدی]]، این [[حقیقت]] را درمی‌یابد که در عالم، قدرتی هست که بتواند وی را در هر شرایطی که باشد [[نجات]] دهد. در این حالت، [[انسان]] با [[تضرّع]] و [[زاری]]، فقط به [[خدا]] [[استغاثه]] می‌کند<ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص۵۶۴.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۰-۱۳۱.</ref>
+این واژه از ریشه «غ ـ ی ـ ث» به معنای [[طلب]] [[باران]]،<ref>مفردات، ص۶۱۷، «غوث».</ref> مورد بحث نیست. به گفته برخی، «[[غوث]]» در اصل [[نجات]] دادن از [[ابتلا]] و محنت و قرار دادن شخص در [[پناه]] خود است. از این دیدگاه با دو قید «نجات دادن و در پناه خود قرار دادن» فرق میان اغاثه و انقاذ، تخلیص، اعانه، نصر، انجاء و تفریج روشن می‌شود.<ref> التحقیق، ج ۷، ص۲۷۸، «غوث».</ref> [[حقیقت]] استغاثه که شرط [[بندگی]] است،<ref> کشف‌الاسرار، ج ۴، ص۲۳.</ref> استمداد از خداست؛ زیرا یگانه تأثیرگذار در عالم اوست و اگر از غیر وی ([[اولیای الهی]]) کاری ساخته است، به [[اذن]] او و به این جهت است که آنان مجاری [[فیض]] وی هستند،<ref>الغدیر، ج ۳، ص۲۹۲.</ref> بر این اساس، [[رسول‌خدا]] {{صل}}‌ فرمود: یگانه حقیقتی که بدان‌استغاثه می‌شود، [[خداوند]] است <ref>کنزالعمال، ج ۱۰، ص۳۷۳؛ سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۳۶۰.</ref> البتّه این به معنای روا نبودن استغاثه به اولیای الهی نیست؛ زیرا [[انسان‌های کامل]] با توجه به [[مقام خلافت الهی]] خویش، در [[حکم]] «مستخلفٌ عنه» بوده و می‌توانند مورد استغاثه واقع شوند، ازاین‌رو در [[منابع دینی]] دعاهایی وارد شده که در آنها از اولیای الهی، چون [[حضرت زهرا]] {{س}} <ref>بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۵۴؛ مکارم‌الاخلاق، ص۳۳۰.</ref> و [[امام‌ عصر]]<ref>بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۴۳ ـ ۲۴۷.</ref> [[استغاثه]] می‌شود، پس [[شرک]] پنداشتن استغاثه به [[ارواح]] [[مقدّس]]، نادرست بوده، از عدم [[فهم]] صحیح [[توحید افعالی]] ناشی می‌شود.<ref>الملل والنحل، ج ۴، ص۷۸ ـ ۸۴.</ref> نمونه آشکار استغاثه هنگامی است که [[انسان]] به [[بیماری]] [[سختی]] [[مبتلا]] می‌شود یا در امواج توفان دریا گرفتار می‌آید و دست خود را از همه جا کوتاه می‌بیند و به اقتضای [[فطرت توحیدی]]، این [[حقیقت]] را درمی‌یابد که در عالم، قدرتی هست که بتواند وی را در هر شرایطی که باشد [[نجات]] دهد. در این حالت، [[انسان]] با [[تضرّع]] و [[زاری]]، فقط به [[خدا]] [[استغاثه]] می‌کند<ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص۵۶۴.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۰-۱۳۱.</ref>
-==[[استغاثه]] در [[قرآن]] ==
+== [[استغاثه]] در [[قرآن]] ==
 مشتقّات واژه «استغاثه» در قرآن ۴ بار به کار رفته که دو مورد آن به این بحث مربوط است:
-#استغاثه [[سپاهیان]] [[اسلام]] از [[خداوند]] در [[جنگ بدر]] {{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید  و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.</ref>.
+# استغاثه [[سپاهیان اسلام]] از [[خداوند]] در [[جنگ بدر]] {{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.</ref>.
-#استغاثه [[پدر]] و [[مادر]] به درگاه خداوند برای [[هدایت]] فرزند خویش {{متن قرآن|وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما ! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.</ref>.
+# استغاثه [[پدر]] و [[مادر]] به درگاه خداوند برای [[هدایت]] فرزند خویش {{متن قرآن|وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.</ref>.
-افزون بر این، از برخی موارد که در آن واژه‌هایی مانند: «صرخ» {{متن قرآن|وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ}}<ref>«و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.</ref>، «ندا» {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref>، {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند  که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>،  {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس  را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم  پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref> ، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref>،  {{متن قرآن|كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ}}<ref>«چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.</ref>،  {{متن قرآن|وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا}}<ref>«و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.</ref>، «[[دعا]]» {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«بگو: چه کس شما را از تاریکناهای خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی که او را به لابه و در نهان می‌خوانید که اگر از این (ورطه) رهایی‌مان دهد از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره انعام، آیه ۶۳.</ref>، {{متن قرآن|قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُمْ مِنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِكُونَ}}<ref>«بگو: خداوند شما را از آن (ورطه) و از هر بلا رهایی می‌بخشد باز هم شما شرک می‌ورزید» سوره انعام، آیه ۶۴.</ref>،{{متن قرآن|وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَسَّهُ كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و چون گزند به آدمی رسد ما را به پهلو خسبیده یا نشسته یا ایستاده فرا می‌خواند و چون از او آن گزند  را بگردانیم به راه خود می‌رود گویی ما را برای (زدودن) گزندی که بدو رسیده بود فرا نخوانده است؛ بدین گونه در نظر گزافکاران کارهایی را که می‌کردند آراسته‌اند» سوره یونس، آیه ۱۲.</ref> به کار رفته و همچنین از [[سیاق]] برخی [[آیات]]، مانند {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ}}<ref>«آیا گمان می‌کنید به بهشت در خواهید آمد با آنکه هنوز داستان کسانی که پیش از شما (در) گذشتند بر سر شما نیامده است؟ به آنان سختی و رنج رسید و لرزانده  شدند تا جایی که پیامبر و مؤمنان همراه وی می‌گفتند: یاری خداوند کی در می‌رسد؟ آگاه باشید که یاری خداوند نز» سوره بقره، آیه ۲۱۴.</ref>، مفهوم استغاثه استفاده می‌شود. «جؤار» نیز که مشتقات آن در آیات {{متن قرآن|حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ}}<ref>«تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.</ref>، {{متن قرآن|لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ}}<ref>«امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.</ref>،  {{متن قرآن|وَمَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْأَرُونَ}}<ref>«و هر نعمتی دارید از خداوند است سپس هنگامی که گزندی به شما می‌رسد به (درگاه) او لابه می‌کنید» سوره نحل، آیه ۵۳.</ref> آمده، به معنای بلند کردن صدا به استغاثه و در محدوده بحث داخل است<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۱.</ref>.
+افزون بر این، از برخی موارد که در آن واژه‌هایی مانند: «صرخ» {{متن قرآن|وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ}}<ref>«و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.</ref>، «ندا» {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref>، {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>، {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref>، {{متن قرآن|كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ}}<ref>«چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا}}<ref>«و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.</ref>، «[[دعا]]» {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«بگو: چه کس شما را از تاریکناهای خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی که او را به لابه و در نهان می‌خوانید که اگر از این (ورطه) رهایی‌مان دهد از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره انعام، آیه ۶۳.</ref>، {{متن قرآن|قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُمْ مِنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِكُونَ}}<ref>«بگو: خداوند شما را از آن (ورطه) و از هر بلا رهایی می‌بخشد باز هم شما شرک می‌ورزید» سوره انعام، آیه ۶۴.</ref>،{{متن قرآن|وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَسَّهُ كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و چون گزند به آدمی رسد ما را به پهلو خسبیده یا نشسته یا ایستاده فرا می‌خواند و چون از او آن گزند را بگردانیم به راه خود می‌رود گویی ما را برای (زدودن) گزندی که بدو رسیده بود فرا نخوانده است؛ بدین گونه در نظر گزافکاران کارهایی را که می‌کردند آراسته‌اند» سوره یونس، آیه ۱۲.</ref> به کار رفته و همچنین از [[سیاق]] برخی [[آیات]]، مانند {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ}}<ref>«آیا گمان می‌کنید به بهشت در خواهید آمد با آنکه هنوز داستان کسانی که پیش از شما (در) گذشتند بر سر شما نیامده است؟ به آنان سختی و رنج رسید و لرزانده شدند تا جایی که پیامبر و مؤمنان همراه وی می‌گفتند: یاری خداوند کی در می‌رسد؟ آگاه باشید که یاری خداوند نز» سوره بقره، آیه ۲۱۴.</ref>، مفهوم استغاثه استفاده می‌شود. «جؤار» نیز که مشتقات آن در آیات {{متن قرآن|حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ}}<ref>«تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.</ref>، {{متن قرآن|لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ}}<ref>«امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْأَرُونَ}}<ref>«و هر نعمتی دارید از خداوند است سپس هنگامی که گزندی به شما می‌رسد به (درگاه) او لابه می‌کنید» سوره نحل، آیه ۵۳.</ref> آمده، به معنای بلند کردن صدا به استغاثه و در محدوده بحث داخل است<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۱.</ref>.
 == استغاثه و [[اجابت]] ==
 در بسیاری از آیاتی که در آنها از استغاثه[[سخن]] به میان آمده، به اجابت آن از سوی خداوند نیز تصریح شده است.
-استغاثه سپاهیان اسلام در [[نبرد بدر]]، به اجابت خداوند مقرون شد و [[مؤمنان]] به وسیله خیل عظیمی از [[فرشتگان]]، [[امداد]] شدند: {{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید  و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.</ref> استغاثه [[حضرت نوح]]{{ع}} نیز از دیگر مواردی است که با اجابت همراه شده و خداوند او و اهلش را از [[سختی]] بزرگ رهانید: {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref> [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند  که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ}}<ref>«پس، او را پاسخ گفتیم و گزندی که با وی بود از او زدودیم و خانواده‌اش را و با آنها همگون آنان را بدو باز بخشیدیم که بخشایشی از نزد ما و یادکردی برای پرستندگان بود» سوره انبیاء، آیه ۸۴.</ref> به اجابت استغاثه [[ایّوب]] و برطرف شدن [[گرفتاری]] وی اشاره دارد. چنان‌که [[آیه]] {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس  را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم  پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref> به [[اجابت]] [[استغاثه]] [[ذوالنون]] ([[یونس]]{{ع}}) و [[نجات]] وی از [[غم]] تصریح می‌کند. و به‌طور کلّی، آیه{{متن قرآن|أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ}}<ref>«یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ اندک پند می‌پذیرید» سوره نمل، آیه ۶۲.</ref>، نیز آیه {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref> متضمّن این [[وعده]] است که [[خداوند]] استغاثه افراد [[مضطر]] و [[درمانده]] را اجابت می‌کند و [[مؤمنان]] را از غم و [[اندوه]] می‌رهاند.<ref>مجمع‌البیان، ج۷، ص۹۷؛ روض‌الجنان، ج ۱۳، ص۲۷۶؛ المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۵.</ref> مضمون برخی از [[احادیث]] نیز که تکرار [[دعا]] را سبب برآمدن [[حاجت]] می‌داند، [[مؤیّد]] مطلب یاد شده است.<ref> الکافی، ج ۲، ص۴۷۵.</ref> اجابت استغاثه، شرایطی دارد، از این‌رو استغاثه امّت‌هایی که [[پیامبران]] خویش را [[تکذیب]] کرده‌اند، به جز [[قوم یونس]] {{متن قرآن|فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ}}<ref>«پس چرا (مردم) هیچ شهری بر آن نبودند که (به هنگام)  ایمان آورند تا ایمانشان آنان را سودمند افتد جز قوم یونس که چون (به هنگام) ایمان آوردند عذاب خواری را در زندگانی این جهان از آنان برداشتیم و تا روزگاری آنان را (از زندگی) بهره‌مند ساختیم» سوره یونس، آیه ۹۸.</ref> هنگام ظاهر شدن [[عذاب الهی]] سودی به آنان نبخشیده است: {{متن قرآن|كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ}}<ref>«چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.</ref> و استغاثه دوزخیانی که خروج از [[جهنّم]] را با ناله از [[پروردگار]] خویش خواستار می‌شوند بی‌پاسخ می‌ماند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نَارُ جَهَنَّمَ لَا يُقْضَى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا وَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذَابِهَا كَذَلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُورٍ}}<ref>«و برای کافران آتش دوزخ (آماده) است که (در آن) نه کارشان تمام می‌شود که بمیرند و نه از عذاب آنان  می‌کاهند؛ بدین‌گونه هر ناسپاسی را کیفر می‌دهیم» سوره فاطر، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ}}<ref>«و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.</ref> یا با خطاب مخصوص به راندن سگ، رانده می‌شوند: {{متن قرآن|قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ}}<ref>«می‌فرماید: در آن (دوزخ) گم شوید و با من سخن مگویید» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۸.</ref> یا از استغاثه آنان به «جؤار» (صدایی که حیوانات [[وحشی]] هنگام [[گرفتاری]]، برای نجات بلند می‌کنند)<ref> مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۷۸؛ المیزان، ج ۱۵، ص۴۴.</ref> تعبیر کرده و به [[صراحت]] به آنها می‌گویند: شما از ناحیه ما [[یاری]] نمی‌شوید: {{متن قرآن|حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ}}<ref>«تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.</ref>، {{متن قرآن|لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ}}<ref>«امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۱-۱۳۲.</ref>
+استغاثه سپاهیان اسلام در [[نبرد بدر]]، به اجابت خداوند مقرون شد و [[مؤمنان]] به وسیله خیل عظیمی از [[فرشتگان]]، [[امداد]] شدند: {{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.</ref> استغاثه [[حضرت نوح]] {{ع}} نیز از دیگر مواردی است که با اجابت همراه شده و خداوند او و اهلش را از [[سختی]] بزرگ رهانید: {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref> [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ}}<ref>«پس، او را پاسخ گفتیم و گزندی که با وی بود از او زدودیم و خانواده‌اش را و با آنها همگون آنان را بدو باز بخشیدیم که بخشایشی از نزد ما و یادکردی برای پرستندگان بود» سوره انبیاء، آیه ۸۴.</ref> به اجابت استغاثه [[ایّوب]] و برطرف شدن [[گرفتاری]] وی اشاره دارد. چنان‌که [[آیه]] {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref> به [[اجابت]] [[استغاثه]] [[ذوالنون]] ([[یونس]] {{ع}}) و [[نجات]] وی از [[غم]] تصریح می‌کند. و به‌طور کلّی، آیه{{متن قرآن|أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ}}<ref>«یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ اندک پند می‌پذیرید» سوره نمل، آیه ۶۲.</ref>، نیز آیه {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref> متضمّن این [[وعده]] است که [[خداوند]] استغاثه افراد [[مضطر]] و [[درمانده]] را اجابت می‌کند و [[مؤمنان]] را از غم و [[اندوه]] می‌رهاند.<ref>مجمع‌البیان، ج۷، ص۹۷؛ روض‌الجنان، ج ۱۳، ص۲۷۶؛ المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۵.</ref> مضمون برخی از [[احادیث]] نیز که تکرار [[دعا]] را سبب برآمدن [[حاجت]] می‌داند، [[مؤیّد]] مطلب یاد شده است.<ref> الکافی، ج ۲، ص۴۷۵.</ref> اجابت استغاثه، شرایطی دارد، از این‌رو استغاثه امّت‌هایی که [[پیامبران]] خویش را [[تکذیب]] کرده‌اند، به جز [[قوم یونس]] {{متن قرآن|فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ}}<ref>«پس چرا (مردم) هیچ شهری بر آن نبودند که (به هنگام) ایمان آورند تا ایمانشان آنان را سودمند افتد جز قوم یونس که چون (به هنگام) ایمان آوردند عذاب خواری را در زندگانی این جهان از آنان برداشتیم و تا روزگاری آنان را (از زندگی) بهره‌مند ساختیم» سوره یونس، آیه ۹۸.</ref> هنگام ظاهر شدن [[عذاب الهی]] سودی به آنان نبخشیده است: {{متن قرآن|كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ}}<ref>«چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.</ref> و استغاثه دوزخیانی که خروج از [[جهنّم]] را با ناله از [[پروردگار]] خویش خواستار می‌شوند بی‌پاسخ می‌ماند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نَارُ جَهَنَّمَ لَا يُقْضَى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا وَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذَابِهَا كَذَلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُورٍ}}<ref>«و برای کافران آتش دوزخ (آماده) است که (در آن) نه کارشان تمام می‌شود که بمیرند و نه از عذاب آنان می‌کاهند؛ بدین‌گونه هر ناسپاسی را کیفر می‌دهیم» سوره فاطر، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ}}<ref>«و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.</ref> یا با خطاب مخصوص به راندن سگ، رانده می‌شوند: {{متن قرآن|قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ}}<ref>«می‌فرماید: در آن (دوزخ) گم شوید و با من سخن مگویید» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۸.</ref> یا از استغاثه آنان به «جؤار» (صدایی که حیوانات [[وحشی]] هنگام [[گرفتاری]]، برای نجات بلند می‌کنند)<ref> مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۷۸؛ المیزان، ج ۱۵، ص۴۴.</ref> تعبیر کرده و به [[صراحت]] به آنها می‌گویند: شما از ناحیه ما [[یاری]] نمی‌شوید: {{متن قرآن|حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ}}<ref>«تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.</ref>، {{متن قرآن|لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ}}<ref>«امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۱-۱۳۲.</ref>
-==[[استغاثه]] کنندگان ==
+== [[استغاثه]] کنندگان ==
 [[قرآن کریم]] به استغاثه برخی پیامبران و مؤمنان هنگام دچار شدن به [[شداید]] و رنجها اشاره فرموده است:
-===[[استغاثه]] نوح{{ع}}===
+=== [[استغاثه]] نوح {{ع}} ===
-[[حضرت نوح]]، هنگام گرفتار شدن به [[طوفان]] و در برابر قومش که منکر [[رسالت الهی]] او بودند، به درگاه [[خدا]] [[استغاثه]] و [[تقاضای کمک]] و [[پیروزی]] کرد: {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref> از جمله {{متن قرآن|الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}} استفاده می‌شود که ندای نوح{{ع}} ندای عادی و عاری از استغاثه نبوده است: {{متن قرآن|فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ}}<ref>«آنگاه پروردگارش را بخواند که: من مغلوب شده‌ام پس داد (مرا) بستان!» سوره قمر، آیه ۱۰.</ref>.<ref>التبیان، ج ۷، ص۲۶۷.</ref> در این [[آیه]] نیز از جمله {{متن قرآن|أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ}} آمیخته بودن دعای نوح{{ع}} با استغاثه استفاده می‌شود.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۳، ج ۲۷، ص۱۲۲.</ref> استغاثه‌های حضرت نوح{{ع}} سرانجام نتیجه بخشید و [[خداوند]] وی را بر قومی که منکر رسالتش بودند، با [[غرق]] کردن آنها [[پیروز]] کرد. {{متن قرآن|فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاءِ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ}}<ref>«آنگاه درهای آسمان را با آبی ریزان گشودیم» سوره قمر، آیه ۱۱.</ref>
+[[حضرت نوح]]، هنگام گرفتار شدن به [[طوفان]] و در برابر قومش که منکر [[رسالت الهی]] او بودند، به درگاه [[خدا]] [[استغاثه]] و [[تقاضای کمک]] و [[پیروزی]] کرد: {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref> از جمله {{متن قرآن|الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}} استفاده می‌شود که ندای نوح {{ع}} ندای عادی و عاری از استغاثه نبوده است: {{متن قرآن|فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ}}<ref>«آنگاه پروردگارش را بخواند که: من مغلوب شده‌ام پس داد (مرا) بستان!» سوره قمر، آیه ۱۰.</ref>.<ref>التبیان، ج ۷، ص۲۶۷.</ref> در این [[آیه]] نیز از جمله {{متن قرآن|أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ}} آمیخته بودن دعای نوح {{ع}} با استغاثه استفاده می‌شود.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۳، ج ۲۷، ص۱۲۲.</ref> استغاثه‌های حضرت نوح {{ع}} سرانجام نتیجه بخشید و [[خداوند]] وی را بر قومی که منکر رسالتش بودند، با [[غرق]] کردن آنها [[پیروز]] کرد. {{متن قرآن|فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاءِ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ}}<ref>«آنگاه درهای آسمان را با آبی ریزان گشودیم» سوره قمر، آیه ۱۱.</ref>
-=== استغاثه ایوب{{ع}} ===
+=== استغاثه ایوب {{ع}} ===
-[[حضرت ایوب]] در طول [[زندگی]] خویش به [[بیماری]] شدید و طولانی دچار شد و به از دست دادن [[فرزندان]] و [[اموال]] [[مبتلا]] گردید. وی در این حال به درگاه خدا استغاثه کرد و خداوند، استغاثه و دعای او را [[اجابت]] فرمود و [[سلامتی]]، [[عافیت]]، فرزندان و اموالش را به وی بازگردانید: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ}}<ref>«و از بنده ما ایّوب یاد کن آنگاه که پروردگارش را ندا کرد » سوره ص، آیه ۴۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند  که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۴.</ref> در این [[آیات]]، ندای حضرت ایّوب با استغاثه همراه بوده است.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۲، ج ۲۳، ص۱۹۶.</ref>
+[[حضرت ایوب]] در طول [[زندگی]] خویش به [[بیماری]] شدید و طولانی دچار شد و به از دست دادن [[فرزندان]] و [[اموال]] [[مبتلا]] گردید. وی در این حال به درگاه خدا استغاثه کرد و خداوند، استغاثه و دعای او را [[اجابت]] فرمود و [[سلامتی]]، [[عافیت]]، فرزندان و اموالش را به وی بازگردانید: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ}}<ref>«و از بنده ما ایّوب یاد کن آنگاه که پروردگارش را ندا کرد» سوره ص، آیه ۴۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۴.</ref> در این [[آیات]]، ندای حضرت ایّوب با استغاثه همراه بوده است.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۲، ج ۲۳، ص۱۹۶.</ref>
-=== استغاثه [[یونس]]{{ع}} ===
+=== استغاثه [[یونس]] {{ع}} ===
-[[حضرت یونس]] هنگامی که در برابر [[مقاومت]] قوم متکبّرش به ستوه آمد و از آنها فاصله گرفت، نشانه‌های [[عذاب الهی]] بر آن قوم نمایان شد. آنان در این حال به [[راستی]] [[توبه]] کردند و عذاب الهی برطرف شد. حضرت یونس در قعر دریا در [[دل]] ماهی به [[وحدانیّت]] خداوند ندا داد و [[رفع گرفتاری]] خویش را از [[خدا]] خواستار شد {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس  را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم  پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref>، {{متن قرآن|فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى وَهُوَ مَكْظُومٌ}}<ref>«پس برای (رسیدن) فرمان پروردگارت شکیبایی پیشه کن و چون «همراه ماهی» (یونس) مباش آنگاه که بانگ برداشت در حالی که اندوهگین بود» سوره قلم، آیه ۴۸.</ref> همان‌گونه که [[خداوند]] در پی [[استغاثه]] یونس در شکم ماهی او را [[نجات]] داد، [[مؤمنان]] را نیز هنگامی که به درگاه خدا استغاثه کنند و او را بخوانند از [[رنج]] و [[بلا]] می‌رهاند.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۰، ج ۱۷، ص۱۰۷.</ref> از دیگر مواردی که در [[قرآن]] به استغاثه تصریح شده، [[استغاثه]] [[پدر]] و [[مادر]] [[مؤمن]] به [[درگاه الهی]]، برای [[هدایت]] فرزند خود به [[راه راست]] و دوری وی از [[انحراف]] و [[بی‌ایمانی]] است: {{متن قرآن|وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما ! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۲-۱۳۳.</ref>
+[[حضرت یونس]] هنگامی که در برابر [[مقاومت]] قوم متکبّرش به ستوه آمد و از آنها فاصله گرفت، نشانه‌های [[عذاب الهی]] بر آن قوم نمایان شد. آنان در این حال به [[راستی]] [[توبه]] کردند و عذاب الهی برطرف شد. حضرت یونس در قعر دریا در [[دل]] ماهی به [[وحدانیّت]] خداوند ندا داد و [[رفع گرفتاری]] خویش را از [[خدا]] خواستار شد {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref>، {{متن قرآن|فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى وَهُوَ مَكْظُومٌ}}<ref>«پس برای (رسیدن) فرمان پروردگارت شکیبایی پیشه کن و چون «همراه ماهی» (یونس) مباش آنگاه که بانگ برداشت در حالی که اندوهگین بود» سوره قلم، آیه ۴۸.</ref> همان‌گونه که [[خداوند]] در پی [[استغاثه]] یونس در شکم ماهی او را [[نجات]] داد، [[مؤمنان]] را نیز هنگامی که به درگاه خدا استغاثه کنند و او را بخوانند از [[رنج]] و [[بلا]] می‌رهاند.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۰، ج ۱۷، ص۱۰۷.</ref> از دیگر مواردی که در [[قرآن]] به استغاثه تصریح شده، [[استغاثه]] [[پدر]] و [[مادر]] [[مؤمن]] به [[درگاه الهی]]، برای [[هدایت]] فرزند خود به [[راه راست]] و دوری وی از [[انحراف]] و [[بی‌ایمانی]] است: {{متن قرآن|وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۲-۱۳۳.</ref>
 == منابع ==
 {{منابع}}
-# [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']]
+# [[پرونده:000054.jpg|22px]] [[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۳''']]
 {{پایان منابع}}
@@ خط ۳۹: / خط ۴۰: @@
 {{پانویس}}
-[[رده:استغاثه در قرآن]]
+[[رده:اصطلاحات قرآنی]]