شام

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بلاد اسلام است. شام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شام در نهج البلاغه - شام در معارف مهدویت - شام در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط ندارد

سرزمین شام متشکل از کشورهای سوریه، لبنان، اردن و فلسطین کنونی، سابقه‌ای طولانی حدود پنج‌هزار سال در تاریخ تمدن بشری دارد. در طول تاریخ، اقوام متعددی در آن نواحی ساکن شده‌اند. شام در فاصله سال‌های ۱۳ تا ۱۶ هجری به‌دست سپاه اسلام فتح شد. شامیان از آن پس آیین اسلام را به‌عنوان آیین رسمی برگزیدند. این سرزمین به‌لحاظ موقعیت سوق‌الجشی از اهمیت بالایی برخوردار است. شام، محل اتصال سه قاره اروپا، آسیا و آفریقاست.

آشنایی اجمالی

شام که در اشعار و آثار گذشتگان به صورت «شأم» و «شآم» نیز تلفظ شده است، دارای سه اصطلاح است:

1. شام در عرف عرب: در این اصطلاح، شام هر آنچه سرزمین در شمال شبه جزیره عربستان است را شامل می‌‌شود. # شام در عرف عده‌ای از عموم مردم که فقط در بر دارنده دمشق است.
2. شام تاریخی که شامل: سوریه، اردن، لبنان و فلسطین است و اخیراً به این جمع، «سوریه بزرگ» نیز گفته شده است.

برخی شام را جمع «شامه» برشمرده، وجه تسمیه آن را به این نام، کثرت روستاها و آبادی‌های آن و نزدیکی این روستاها به هم عنوان کرده‌اند. برخی نزول قومی از کنعان بن حام و سکونت شان در مناطق شمالی جزیرة العرب (تشاءموا الیها) را دلیل این نامگذاری گفته، برخی هم، شام را برگرفته و معرب نام سام بن نوح، ـ نخستین ساکن این منطقه ـ دانسته‌اند.

اقلیم‌شناسان حدود شام را از فرات تا عریش متاخم در مصر و عرض آن را از کوه‌های طی در نزدیکی مکه تا دریای مدیترانه گفته‌اند و از مهمترین شهرهای آن به منبج، حلب، حماه، حمص، دمشق و معمره و از شهرهای ساحلی آن به نام انطاکیه، طرابلس، عکا، صور و... اشاره کرده‌اند. این سرزمین دارای پنج جند (سرزمین و بخش بزرگ): قنسرین، دمشق، اردن، فلسطین و حمص و طول آن از فرات تا عریش، یک ماه راه و عرض آن، بیست روز راه فاصله بود. از این مکان، بسیار در سیره و مغازی نام برده شده است. مسلمانان نخستین بار در زمان پیامبر(ص) در جنگ موته وارد شام شدند و سپس در زمان عمر تمام شام را فتح کردند.

برخی از نویسندگان فرهنگ‌نامه‌ها، «شام» را به سوریه ارجاع داده‌اند و معتقدند سوریه بزرگ که در انجیل آرام نامیده شده، ناحیه‌ای است در آسیای غربی، در مشرق بحرالروم، مدیترانه‌ای که در شمال به واسطه کوه‌های تروس Taurus محدود می‌شود و در مشرق آن نهر فرات قرار دارد و از جنوب و جنوب شرقی به عربستان محدود می‌گردد، سوریه بزرگ شامل: جمهوری سوریه، جمهوری لبنان، کشور هاشمی اردن و فلسطین اشغالی است

ابواسحاق ابراهیم اصطخری، در کتاب «مسالک و ممالک» که از کتب جغرافیایی قرن ۵ و ۶ است؛ در ذکر دیار شام می‌نویسد: «خربی دیار شام، دیار روم است و شرقی آن بادیه، از ایله تا فرات و از فرات، تا حد روم و شمالی شام، بلاد روم است و جنوبی، حد مصر و تیه بنی اسرائیل و یک حد با مصر دارد، تارَفَحْ و با روم ثغور ملطیه و حدث و مرعش و هارونیه و کنیسه و عین ذبه و مصیصه و آذنه و طرسوس...».

امروزه شام یکی از کهن‌ترین سرزمین‌های عربی است با روستاهای فشرده و رودخانه‌های روان و مزارع سرسبز. مهم‌ترین شهرهای امروزی آن: قدس الشریف، عمان ـ پایتخت اردن ـ و دمشق ـ پایتخت جمهوری سوریه ـ و بیروت ـ پایتخت لبنان ـ است؛ به علاوه ده‌ها شهر دیگر همچون عقبه، ارید، نابلس، حماه، حمص، حلب، طرابلس، صور، صیدا، یافا، حیفا و بسیاری دیگر.

شام در عصر مهدوی

در حدیث آمده است که در شام، فتنه‌ای بپا می‌خیزد که اگر از سوئی آرام شود، از سوی دیگر سر درمی‌آورد و این فتنه پایان نمی‌یابد، تا اینکه منادی از آسمان ندا دهد: فلان، حاکم و امیر شما باشد و نیز آمده است: قائم (ع) ظهور نمی‌کند مگر پس از آنکه شام را فتنه و آشوبی فراگیرد که مردم، راه نجاتی از آن نداشته باشند.

حاکمان شام

مقالهٔ اصلی: حکومت شام

پرسش‌های وابسته

• پیش از ظهور چه حوادثی در جهان اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)

منابع

1. عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید
2. بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة