عصمت از اشتباه به چه معناست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۳: خط ۳:
| تصویر = 110059.jpg
| تصویر = 110059.jpg
| نمایه وابسته = [[کلیاتی از عصمت (نمایه)|کلیاتی از عصمت]]
| نمایه وابسته = [[کلیاتی از عصمت (نمایه)|کلیاتی از عصمت]]
| مدخل بالاتر = [[عصمت]]  
| مدخل بالاتر = [[گستره عصمت]]  
| مدخل اصلی = [[گستره عصمت]]
| مدخل اصلی = [[عصمت از اشتباه]]
| تعداد پاسخ = ۱
| تعداد پاسخ = ۱
}}
}}
'''عصمت از اشتباه به چه معناست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[عصمت (پرسش)|عصمت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[عصمت]]''' مراجعه شود.
'''عصمت از اشتباه به چه معناست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[عصمت (پرسش)|عصمت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[عصمت]]''' مراجعه شود.
== پاسخ نخست ==
[[پرونده:334567.jpg|بندانگشتی|راست|100px|[[محمد حسین فاریاب]]]]
[[پرونده:334567.jpg|بندانگشتی|راست|100px|[[محمد حسین فاریاب]]]]
'''[[محمد حسین فاریاب]]''' در کتاب ''«[[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]»'' در این‌باره گفته است:
'''[[محمد حسین فاریاب]]''' در کتاب ''«[[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]»'' در این‌باره گفته است:
}}
 
«'''معناشناسی اشتباه و سهو'''
«از جمله موضوعات مهمی است که در عصمت متعلق مورد بحث قرار می‌گیرد و مراد از آن مصونیت معصومان از اشتباه در مرحله عمل به دین است. اشتباه در مرحله عمل به دین خود به دو صورت قابل تصور است. اول: اشتباهی که به وقوع یک عمل [[قبیح]] در خارج نینجامد که متکلمان از آن با عنوان «اشتباه در انجام دادن [[واجبات]] [[شرعی]]» یاد می‌کنند و دوم: اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد که آن را «گناه سهوی» می‌نامند. در این خصوص میان متکلمان اسلامی اختلافاتی به چشم می‌خورد. متکلمان اهل سنت قائل به عصمت پیامبران از اشتباه در مرحله عمل به دین نیستند به خلاف متکلمان امامیه. برخی به [[ضرورت]] نداشتن عصمت امام از چنین گناهانی در قالب نظریه [[سهو النبی]] ملتزم شده‌اند. اما برخی دیگر به صراحت پیامبر و حتی امام را از چنین گناهانی معصوم دانسته‌اند.
 
'''معناشناسی اشتباه و سهو'''
 
[[اشتباه]] در لغت مصدر باب افتعال از ریشه «شبه» به معنای مانند شدن، به غلط گرفتن و شبیه بودن است<ref>انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی، دانشنامه حقوق خصوصی، ج۱، ص۲۸۷، تهران، انتشارات محراب فکر، ۱۳۸۴، چاپ اول</ref>. [[اشتباه]] به طور کلی تصور غلطی است که [[انسان]] از چیزی دارد.
[[اشتباه]] در لغت مصدر باب افتعال از ریشه «شبه» به معنای مانند شدن، به غلط گرفتن و شبیه بودن است<ref>انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی، دانشنامه حقوق خصوصی، ج۱، ص۲۸۷، تهران، انتشارات محراب فکر، ۱۳۸۴، چاپ اول</ref>. [[اشتباه]] به طور کلی تصور غلطی است که [[انسان]] از چیزی دارد.


{{اصلی|سهو}}
سهو در لغت، [[غفلت]] از چیزی است که به دلیل توجه به امری دیگر رخ می‌‌دهد. برخی از اهل لغت این غفلت را به دو نوع تقسیم کرده‌ و معتقدند نوعی از سهو خارج از [[اختیار انسان]] است، مانند غفلت فرد [[مجنون]]، به خلاف نوع دیگر که ناشی از اختیار انسان است. در نوع دوم [[انسان]] با فراهم آوردن اسبابی به صورت ارادی سبب غفلت خودش می‌گردد مانند فردی که شراب می‌‌نوشد و این نوع دارای مواخذه نیز هست<ref>{{عربی|"السهو خطأ عن غفلة و ذلک ضربان أحدهما، أن لا یکون من الانسان جوالبه و مولداته کمجنون سب إنسانا، و الثانی أن یکون منه مولداته کمن شرب خمرا ثم ظهر منه منکر لا عن قصد إلی فعله. و الاول معفو عنه و الثانی مأخوذ به"}}، راغب اصفهانی، مفردات، ص۲۴۶؛ {{عربی|"السهو: الغفلة عن الشئ، و ذهاب القلب عنه، و سها الرجل فی صلاته إذا غفل عن شئ منها"}}، خلیل فراهیدی، العین فی اللغة، ج۴،ص۷۱؛ {{عربی|"سها: السهو و السهوة: نسیان الشئ و الغفلة عنه و ذهاب القلب عنه إلی غیره"}}، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۴، ص۴۰۶.</ref>.
سهو در لغت، [[غفلت]] از چیزی است که به دلیل توجه به امری دیگر رخ می‌‌دهد. برخی از اهل لغت این غفلت را به دو نوع تقسیم کرده‌ و معتقدند نوعی از سهو خارج از [[اختیار انسان]] است، مانند غفلت فرد [[مجنون]]، به خلاف نوع دیگر که ناشی از اختیار انسان است. در نوع دوم [[انسان]] با فراهم آوردن اسبابی به صورت ارادی سبب غفلت خودش می‌گردد مانند فردی که شراب می‌‌نوشد و این نوع دارای مواخذه نیز هست<ref>{{عربی|"السهو خطأ عن غفلة و ذلک ضربان أحدهما، أن لا یکون من الانسان جوالبه و مولداته کمجنون سب إنسانا، و الثانی أن یکون منه مولداته کمن شرب خمرا ثم ظهر منه منکر لا عن قصد إلی فعله. و الاول معفو عنه و الثانی مأخوذ به"}}، راغب اصفهانی، مفردات، ص۲۴۶؛ {{عربی|"السهو: الغفلة عن الشئ، و ذهاب القلب عنه، و سها الرجل فی صلاته إذا غفل عن شئ منها"}}، خلیل فراهیدی، العین فی اللغة، ج۴،ص۷۱؛ {{عربی|"سها: السهو و السهوة: نسیان الشئ و الغفلة عنه و ذهاب القلب عنه إلی غیره"}}، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۴، ص۴۰۶.</ref>.


از آنجا که واژه اشتباه به لحاظ معنای لغوی، مشابه واژه سهو است لذا در اینجا اشتباه مرادف با سهو گرفته شده است.
از آنجا که واژه اشتباه به لحاظ معنای لغوی، مشابه واژه سهو است لذا در اینجا اشتباه مرادف با سهو گرفته شده است.


== عصمت از اشتباه<ref>عصمت از اشتباه معادل «سهو و نسیان» است که در کلمات بزرگان به وفور یافت می‌شود.</ref> در عمل به [[دین]] و اقسام آن ==
'''عصمت از اشتباه در عمل به [[دین]] و اقسام آن'''
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[مراد از ارتکاب سهوی گناه از سوی انبیاء چیست؟ (پرسش)| مراد از ارتکاب سهوی گناه از سوی انبیاء چیست؟]]'''{{پایان}}
 
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
اشتباه در مرحله عمل به دین می‌تواند به دو صورت رخ دهد:
اشتباه در مرحله عمل به دین می‌تواند به دو صورت رخ دهد:
# اشتباهی که به وقوع یک عمل [[قبیح]] در خارج نینجامد که اصطلاحاً از آن با عنوان کلی «اشتباه در انجام دادن [[واجبات]] [[شرعی]]» یاد می‌کنیم؛
# اشتباهی که به وقوع یک عمل [[قبیح]] در خارج نینجامد که اصطلاحاً از آن با عنوان کلی «اشتباه در انجام دادن [[واجبات]] [[شرعی]]» یاد می‌کنیم؛
# اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد که آن را «گناه سهوی» می‌نامیم<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۲۴۱.</ref>.
# اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد که آن را «گناه سهوی» می‌نامیم<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۲۴۱.</ref>.


=== عصمت از اشتباه و [[سهو]] در انجام دادن واجبات شرعی ===
'''عصمت از اشتباه و [[سهو]] در انجام دادن واجبات شرعی'''
 
منظور از این عنوان آن است که آیا ممکن است پیامبر یا [[امام]] در انجام دادن [[تکالیف شرعی]] خود مرتکب اشتباه شود؟ برای نمونه، آیا ممکن است پیامبر یا امام به دلیل غفلت، [[نماز]] خود را نخواند یا در نماز مرتکب [[سهو]] و [[نسیان]] در شمار رکعات شود؟ این مسأله قبل از آنکه در منابع [[کلامی]] [[شیعه]] مطرح شود در کتاب‌های [[روایی]] محدثان [[امامیه]] با عنوان معروف «[[سهو النبی]]» که بیانگر [[اشتباه]] [[پیامبر خاتم]]{{صل}} در [[نماز]] و نیز قضا شدن نماز آن حضرت است، در قرون چهارم و پنجم به چشم می‌خورد. با این حال بازتابی از این [[روایات]] در کلمات [[اصحاب ائمه]] در این باره در دست نیست. هر چند می‌توان احتمال [[قوی]] داد که محدثان امامیه، به ضرورت معصوم بودن امام از اشتباه در ادای واجبات باور نداشتند. طرح این مسأله در منابع کلامی را باید در [[نزاع]] میان [[شیخ صدوق]] و [[شیخ مفید]] جستجو نمود<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۴۱۳.</ref>.
منظور از این عنوان آن است که آیا ممکن است پیامبر یا [[امام]] در انجام دادن [[تکالیف شرعی]] خود مرتکب اشتباه شود؟ برای نمونه، آیا ممکن است پیامبر یا امام به دلیل غفلت، [[نماز]] خود را نخواند یا در نماز مرتکب [[سهو]] و [[نسیان]] در شمار رکعات شود؟ این مسأله قبل از آنکه در منابع [[کلامی]] [[شیعه]] مطرح شود در کتاب‌های [[روایی]] محدثان [[امامیه]] با عنوان معروف «[[سهو النبی]]» که بیانگر [[اشتباه]] [[پیامبر خاتم]]{{صل}} در [[نماز]] و نیز قضا شدن نماز آن حضرت است، در قرون چهارم و پنجم به چشم می‌خورد. با این حال بازتابی از این [[روایات]] در کلمات [[اصحاب ائمه]] در این باره در دست نیست. هر چند می‌توان احتمال [[قوی]] داد که محدثان امامیه، به ضرورت معصوم بودن امام از اشتباه در ادای واجبات باور نداشتند. طرح این مسأله در منابع کلامی را باید در [[نزاع]] میان [[شیخ صدوق]] و [[شیخ مفید]] جستجو نمود<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۴۱۳.</ref>.


[[شیخ صدوق]] در این باره اظهار نظری در خصوص امام ندارد، با توجه به نظریه معروف او درباره [[پیامبر]] {{صل}} ([[سهوالنبی]] {{صل}}) و اینکه وی [[منصب امامت]] را ادامه [[نبوت]] دانسته و این دو منصب را در مسئله [[عصمت]] مساوی قلمداد کرده است، می‌توان نظر سهوالنبی {{صل}} او را درباره [[امام]] نیز جاری دانست. از این رو می‌توان گفت، از آنجا که [[شیخ صدوق]]، [[پیامبر]] را در عمل به [[دین]] از [[سهو]] و [[نسیان]] [[معصوم]] نمی‌داند، پس [[امامان]] را نیز از این جهت همچون پیامبر معصوم نمی‌شمرد<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۳۱۶.</ref>.
[[شیخ صدوق]] در این باره اظهار نظری در خصوص امام ندارد، با توجه به نظریه معروف او درباره [[پیامبر]] {{صل}} ([[سهوالنبی]] {{صل}}) و اینکه وی [[منصب امامت]] را ادامه [[نبوت]] دانسته و این دو منصب را در مسئله [[عصمت]] مساوی قلمداد کرده است، می‌توان نظر سهوالنبی {{صل}} او را درباره [[امام]] نیز جاری دانست. از این رو می‌توان گفت، از آنجا که [[شیخ صدوق]]، [[پیامبر]] را در عمل به [[دین]] از [[سهو]] و [[نسیان]] [[معصوم]] نمی‌داند، پس [[امامان]] را نیز از این جهت همچون پیامبر معصوم نمی‌شمرد<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۳۱۶.</ref>.


==== سهوالنبی ====
'''سهوالنبی'''
{{اصلی|سهوالنبی}}
 
مقصود از [[سهو پیامبر]]{{صل}}، [[اشتباه]] نمودن در امور عادی است. آیا [[پیامبر]]{{صل}} همان‌گونه که در دریافت وحی و [[تبلیغ]] آن دچار [[سهو]] و اشتباه نمی‌شود، آیا در اموری عادی که مرتبط با [[وحی]] و [[رسالت]] نیست هم مصون از اشتباه است یا خیر؟
مقصود از [[سهو پیامبر]]{{صل}}، [[اشتباه]] نمودن در امور عادی است. آیا [[پیامبر]]{{صل}} همان‌گونه که در دریافت وحی و [[تبلیغ]] آن دچار [[سهو]] و اشتباه نمی‌شود، آیا در اموری عادی که مرتبط با [[وحی]] و [[رسالت]] نیست هم مصون از اشتباه است یا خیر؟


قریب به اتفاق [[فقها]] و متکلمان امامیه، قائل به [[عصمت پیامبر]]{{صل}} از سهو و [[نسیان]] حتی در امور عادی هستند. اما برخی از علمای امامیه؛ مانند [[شیخ صدوق]] و استادش ابن ولید، [[سهو نبی]] در امور عادی؛ مانند [[نماز]] و غیره را جایز می‌‌دانند<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۴۱۳ ـ ۴۱۴.</ref>.
قریب به اتفاق [[فقها]] و متکلمان امامیه، قائل به [[عصمت پیامبر]]{{صل}} از سهو و [[نسیان]] حتی در امور عادی هستند. اما برخی از علمای امامیه؛ مانند [[شیخ صدوق]] و استادش ابن ولید، [[سهو نبی]] در امور عادی؛ مانند [[نماز]] و غیره را جایز می‌‌دانند<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۴۱۳ ـ ۴۱۴.</ref>.


=== [[عصمت]] از اشتباهی که به عمل قبیح بینجامد (گناه سهوی) ===
'''[[عصمت]] از اشتباهی که به عمل قبیح بینجامد (گناه سهوی)'''
 
اشتباهی که به یک عمل قبیح در [[جهان]] بینجامد، مانند اینکه کسی بدون [[علم]] یا [[اختیار]]، مرتکب عمل شراب‌خواری شود که به این قسم گناه سهوی گفته می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد عملی را می‌توان گناه نامید که مرتکب آن [[مکلف]] باشد و از روی [[علم]] و عمد آن را انجام داده باشد و در غیر این صورت نمی‌توان او را [[گناهکار]] نامید. با این توضیح روشن می‌شود که اساساً «گناه سهوی» مفهوم روشنی ندارد. تنها تصویری که از «گناه سهوی» به ذهن می‌رسد این است که عملی ـ مانند شراب‌خواری یا [[قتل]] ـ در متن واقع [[قبیح]] باشد و شخص بدون علم به موضوع یا [[حکم]] و یا بدون قصد آن را انجام دهد. حال هرچند مرتکب این عمل را نمی‌توان گناهکار به شمار آورد، نفس عمل، قبیح بوده است. از این‌رو، باید اصطلاح گناه سهوی را با همان [[اشتباه]] در مرحله عمل به [[دین]] تطبیق کنیم؛ آن اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد. حال وقتی می‌گوییم [[امام]] از گناه سهوی [[معصوم]] است، بدین معناست که هیچ عمل قبیحی، حتی بدون علم و [[اختیار]] نیز از او صادر نمی‌شود.»<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۳۹ و ۳۸.</ref>.
اشتباهی که به یک عمل قبیح در [[جهان]] بینجامد، مانند اینکه کسی بدون [[علم]] یا [[اختیار]]، مرتکب عمل شراب‌خواری شود که به این قسم گناه سهوی گفته می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد عملی را می‌توان گناه نامید که مرتکب آن [[مکلف]] باشد و از روی [[علم]] و عمد آن را انجام داده باشد و در غیر این صورت نمی‌توان او را [[گناهکار]] نامید. با این توضیح روشن می‌شود که اساساً «گناه سهوی» مفهوم روشنی ندارد. تنها تصویری که از «گناه سهوی» به ذهن می‌رسد این است که عملی ـ مانند شراب‌خواری یا [[قتل]] ـ در متن واقع [[قبیح]] باشد و شخص بدون علم به موضوع یا [[حکم]] و یا بدون قصد آن را انجام دهد. حال هرچند مرتکب این عمل را نمی‌توان گناهکار به شمار آورد، نفس عمل، قبیح بوده است. از این‌رو، باید اصطلاح گناه سهوی را با همان [[اشتباه]] در مرحله عمل به [[دین]] تطبیق کنیم؛ آن اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد. حال وقتی می‌گوییم [[امام]] از گناه سهوی [[معصوم]] است، بدین معناست که هیچ عمل قبیحی، حتی بدون علم و [[اختیار]] نیز از او صادر نمی‌شود.»<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۳۹ و ۳۸.</ref>.


خط ۵۲: خط ۵۷:
[[رده:پرسش]]
[[رده:پرسش]]
[[رده:پرسمان عصمت]]
[[رده:پرسمان عصمت]]
[[رده:(اا): پرسش‌های عصمت با ۱ پاسخ]]
[[رده:(اا): پرسش‌های عصمت با ۱ پاسخ]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۱۵

عصمت از اشتباه به چه معناست؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ عصمت
مدخل بالاترگستره عصمت
مدخل اصلیعصمت از اشتباه
تعداد پاسخ۱ پاسخ

عصمت از اشتباه به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث عصمت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی عصمت مراجعه شود.

پاسخ نخست

محمد حسین فاریاب

محمد حسین فاریاب در کتاب «عصمت امام» در این‌باره گفته است:

«از جمله موضوعات مهمی است که در عصمت متعلق مورد بحث قرار می‌گیرد و مراد از آن مصونیت معصومان از اشتباه در مرحله عمل به دین است. اشتباه در مرحله عمل به دین خود به دو صورت قابل تصور است. اول: اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج نینجامد که متکلمان از آن با عنوان «اشتباه در انجام دادن واجبات شرعی» یاد می‌کنند و دوم: اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد که آن را «گناه سهوی» می‌نامند. در این خصوص میان متکلمان اسلامی اختلافاتی به چشم می‌خورد. متکلمان اهل سنت قائل به عصمت پیامبران از اشتباه در مرحله عمل به دین نیستند به خلاف متکلمان امامیه. برخی به ضرورت نداشتن عصمت امام از چنین گناهانی در قالب نظریه سهو النبی ملتزم شده‌اند. اما برخی دیگر به صراحت پیامبر و حتی امام را از چنین گناهانی معصوم دانسته‌اند.

معناشناسی اشتباه و سهو

اشتباه در لغت مصدر باب افتعال از ریشه «شبه» به معنای مانند شدن، به غلط گرفتن و شبیه بودن است[۱]. اشتباه به طور کلی تصور غلطی است که انسان از چیزی دارد.

سهو در لغت، غفلت از چیزی است که به دلیل توجه به امری دیگر رخ می‌‌دهد. برخی از اهل لغت این غفلت را به دو نوع تقسیم کرده‌ و معتقدند نوعی از سهو خارج از اختیار انسان است، مانند غفلت فرد مجنون، به خلاف نوع دیگر که ناشی از اختیار انسان است. در نوع دوم انسان با فراهم آوردن اسبابی به صورت ارادی سبب غفلت خودش می‌گردد مانند فردی که شراب می‌‌نوشد و این نوع دارای مواخذه نیز هست[۲].

از آنجا که واژه اشتباه به لحاظ معنای لغوی، مشابه واژه سهو است لذا در اینجا اشتباه مرادف با سهو گرفته شده است.

عصمت از اشتباه در عمل به دین و اقسام آن

اشتباه در مرحله عمل به دین می‌تواند به دو صورت رخ دهد:

  1. اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج نینجامد که اصطلاحاً از آن با عنوان کلی «اشتباه در انجام دادن واجبات شرعی» یاد می‌کنیم؛
  2. اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد که آن را «گناه سهوی» می‌نامیم[۳].

عصمت از اشتباه و سهو در انجام دادن واجبات شرعی

منظور از این عنوان آن است که آیا ممکن است پیامبر یا امام در انجام دادن تکالیف شرعی خود مرتکب اشتباه شود؟ برای نمونه، آیا ممکن است پیامبر یا امام به دلیل غفلت، نماز خود را نخواند یا در نماز مرتکب سهو و نسیان در شمار رکعات شود؟ این مسأله قبل از آنکه در منابع کلامی شیعه مطرح شود در کتاب‌های روایی محدثان امامیه با عنوان معروف «سهو النبی» که بیانگر اشتباه پیامبر خاتم(ص) در نماز و نیز قضا شدن نماز آن حضرت است، در قرون چهارم و پنجم به چشم می‌خورد. با این حال بازتابی از این روایات در کلمات اصحاب ائمه در این باره در دست نیست. هر چند می‌توان احتمال قوی داد که محدثان امامیه، به ضرورت معصوم بودن امام از اشتباه در ادای واجبات باور نداشتند. طرح این مسأله در منابع کلامی را باید در نزاع میان شیخ صدوق و شیخ مفید جستجو نمود[۴].

شیخ صدوق در این باره اظهار نظری در خصوص امام ندارد، با توجه به نظریه معروف او درباره پیامبر (ص) (سهوالنبی (ص)) و اینکه وی منصب امامت را ادامه نبوت دانسته و این دو منصب را در مسئله عصمت مساوی قلمداد کرده است، می‌توان نظر سهوالنبی (ص) او را درباره امام نیز جاری دانست. از این رو می‌توان گفت، از آنجا که شیخ صدوق، پیامبر را در عمل به دین از سهو و نسیان معصوم نمی‌داند، پس امامان را نیز از این جهت همچون پیامبر معصوم نمی‌شمرد[۵].

سهوالنبی

مقصود از سهو پیامبر(ص)، اشتباه نمودن در امور عادی است. آیا پیامبر(ص) همان‌گونه که در دریافت وحی و تبلیغ آن دچار سهو و اشتباه نمی‌شود، آیا در اموری عادی که مرتبط با وحی و رسالت نیست هم مصون از اشتباه است یا خیر؟

قریب به اتفاق فقها و متکلمان امامیه، قائل به عصمت پیامبر(ص) از سهو و نسیان حتی در امور عادی هستند. اما برخی از علمای امامیه؛ مانند شیخ صدوق و استادش ابن ولید، سهو نبی در امور عادی؛ مانند نماز و غیره را جایز می‌‌دانند[۶].

عصمت از اشتباهی که به عمل قبیح بینجامد (گناه سهوی)

اشتباهی که به یک عمل قبیح در جهان بینجامد، مانند اینکه کسی بدون علم یا اختیار، مرتکب عمل شراب‌خواری شود که به این قسم گناه سهوی گفته می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد عملی را می‌توان گناه نامید که مرتکب آن مکلف باشد و از روی علم و عمد آن را انجام داده باشد و در غیر این صورت نمی‌توان او را گناهکار نامید. با این توضیح روشن می‌شود که اساساً «گناه سهوی» مفهوم روشنی ندارد. تنها تصویری که از «گناه سهوی» به ذهن می‌رسد این است که عملی ـ مانند شراب‌خواری یا قتل ـ در متن واقع قبیح باشد و شخص بدون علم به موضوع یا حکم و یا بدون قصد آن را انجام دهد. حال هرچند مرتکب این عمل را نمی‌توان گناهکار به شمار آورد، نفس عمل، قبیح بوده است. از این‌رو، باید اصطلاح گناه سهوی را با همان اشتباه در مرحله عمل به دین تطبیق کنیم؛ آن اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد. حال وقتی می‌گوییم امام از گناه سهوی معصوم است، بدین معناست که هیچ عمل قبیحی، حتی بدون علم و اختیار نیز از او صادر نمی‌شود.»[۷].

منبع‌شناسی جامع عصمت

پانویس

  1. انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی، دانشنامه حقوق خصوصی، ج۱، ص۲۸۷، تهران، انتشارات محراب فکر، ۱۳۸۴، چاپ اول
  2. "السهو خطأ عن غفلة و ذلک ضربان أحدهما، أن لا یکون من الانسان جوالبه و مولداته کمجنون سب إنسانا، و الثانی أن یکون منه مولداته کمن شرب خمرا ثم ظهر منه منکر لا عن قصد إلی فعله. و الاول معفو عنه و الثانی مأخوذ به"، راغب اصفهانی، مفردات، ص۲۴۶؛ "السهو: الغفلة عن الشئ، و ذهاب القلب عنه، و سها الرجل فی صلاته إذا غفل عن شئ منها"، خلیل فراهیدی، العین فی اللغة، ج۴،ص۷۱؛ "سها: السهو و السهوة: نسیان الشئ و الغفلة عنه و ذهاب القلب عنه إلی غیره"، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۴، ص۴۰۶.
  3. فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۲۴۱.
  4. فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۴۱۳.
  5. فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۳۱۶.
  6. فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۴۱۳ ـ ۴۱۴.
  7. فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۳۹ و ۳۸.