فضیلت انتظار: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مهدویت}}
{{مدخل مرتبط
{{درباره ۲|فضیلت انتظار|اطلاع از مباحث کلی انتظار، مدخل|انتظار ظهور امام مهدی| }}
| موضوع مرتبط = انتظار
| عنوان مدخل =
| مداخل مرتبط =
| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
}}


==مقدمه‏==
== جایگاه ویژه [[انتظار]] ==
*در یک بررسی کوتاه، روایاتی که سخن از [[انتظار]] گفته‌اند، به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
از [[باورهای اساسی]] و زیبای [[اسلامی]]، [[اعتقاد]] به ظهور مصلحی بزرگ از جانب [[خداوند]] است. مصلحی که تلاش‌های شبانه‌روزی دیگر [[مصلحان]] و مشعل‌داران [[هدایت]] را به ثمر برساند و [[انسان]] را که گرفتار کج‌روی‌ها و دلخوشی‌های زود گذر و [[فریبنده]] شده است و در هاله‌ای از [[اضطراب]] و [[حیرت]] به سر می‌برد [[نجات]] بخشد. مقصود از [[انتظار فرج]]، انتظار [[دگرگونی]] مثبت و گسترده در [[زندگی]] [[بشر]] و زدوده شدن ناکامی‌‏ها و نابسامانی‏‏‌ها از چهرۀ غم‌زدۀ [[جامعۀ انسانی]] است و [[پیروزی]] عدالت‌‏گستر و معنویت‌‏گرای مهدوی بر دولت‏‏‌های [[شرک]] و [[کفر]] و [[ستم]] است. باید توجه داشت وظیفۀ اصلی [[منتظر]] "تقویت دائم جبهۀ [[حق]] و تلاش برای مشخّص‌تر کردن مرز [[حق و باطل]]" برای به ثمر رسیدن آن [[نبرد]] عظیم جهانی خواهد بود. بدین معنا، انتظار، هم به لحاظ فردی و هم به لحاظ [[اجتماعی]] نه تنها حالت سلبی نیست، بلکه فعل ایجابی است که بر تمام [[افعال]] ما [[سایه]] می‌افکند و بدین سبب، [[افضل]] [[اعمال]] شمرده شده است.
:'''۱. [[انتظار فرج]] به معنای عام‌''': در این معنا، [[آموزه‌های دینی]] بر آن است تا افزون بر بیان [[فضیلت]] "[[گشایش]] عمومی" و [[امید]] به [[آینده]]، و سوق [[انسان‌ها]] به این عرصه، [[نومیدی]] را نیز مورد [[نکوهش]] قرار داده، از ورود [[جوامع بشری]] به آن جلوگیری کند. اهتمام [[آموزه‌های اسلامی]] در بیان معنای عام [[انتظار]] و [[امید]]، تا بدان حد بوده که از آن با بلندترین عنوان‌ها یاد نموده، ارزش‌های شگفت‌آوری برای آن ذکر کرده است.
*برخی از این عنوان‌ها بدین قرار است:
:'''الف) [[عبادت]] و بندگی‌''': [[قرآن]] و [[اهل بیت]]{{عم}}، به ما می‌آموزند که [[هدف]] از [[آفرینش]]، [[بندگی]] [[خداوند]] است<ref>سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref>. [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} یکی از نمودهای این [[بندگی]] را [[انتظار]] [[گشایش]] دانسته، می‌فرماید: {{متن حدیث|"اِنْتِظَارُ اَلْفَرْجِ عِبَادَةٌ"}}<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۲، ص ۱۰۱؛ شیخ طوسی، أمالی، ص ۴۰۵.</ref>؛ [[انتظار فرج]] [[عبادت]] است. از آنجا که بیشتر عبادت‌ها در شمار [[رفتار]] [[انسان]] است، می‌توان نتیجه گرفت اینجا نیز مقصود از [[انتظار]]، مجموعه [[رفتاری]] خاص است.
:'''ب) [[برترین]] عبادت‌''': برخی عبادت‌ها بر برخی دیگر [[برتری]] دارد؛ ازاین‌رو انجام آن، افزون بر آن، که مورد تأکید [[آموزه‌های دینی]] است، از [[پاداش]] افزون‌تری نیز برخوردار است و نقش آن، در [[سازندگی]] [[انسان]] بیشتر است. [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} پس از آن که [[انتظار فرج]] را در زمره عبادت‌های [[خداوند]] دانسته است، آن را یکی از [[برترین]] عبادت‌ها برشمرده، می‌فرماید: {{متن حدیث|" اَفْضَلُ الْعِبادَةِ اِنْتِظارُ الْفَرَجِ"}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۷؛ ر.ک: ترمذی، سنن، ج ۵، ص ۵۶۵.</ref>؛ [[برترین]] [[عبادت]] [[انتظار فرج]] است.
:'''ج) [[برترین]] [[کارها]]''': گاهی آن را [[برترین]] کارهای [[امت]] [[پیامبر خاتم]]{{صل}} معرفی می‌کند. [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} در این‌باره می‌فرماید: {{متن حدیث|" أَفْضَلُ أَعْمَالِ امتی انْتِظَارُ الْفَرْجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ "}}<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۲، ص ۳۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۴۴</ref>؛ [[برترین]] کارهای [[امت]] من، [[انتظار فرج]] از جانب [[خداوند]] است.
:'''د) [[فرج]] بودن خود فرج‌''': امروزه، از نظر [[دانش]] روانشناسی ثابت شده است [[امید]] داشتن، نقش بسیار مهمی در رفتارهای [[اجتماعی]] دارد. به بیان دیگر [[انتظار]] آینده‌ای روشن و درخشان، باعث می‌شود [[زندگی]] کنونی [[انسان]] نیز از [[روشنایی]] و [[پویایی]] برخوردار شود. در برخی [[روایات]] مربوط به [[انتظار فرج]] به این [[حقیقت]] ارزشمند، این‌گونه اشاره شده است که خود [[انتظار فرج]]، نوعی [[فرج]] و [[گشایش]] است. در این‌باره [[امام سجاد]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|" انْتِظَارُ الْفَرْجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرْجِ "}}<ref>طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج ۲، ص ۳۱۷؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۱۹.</ref>؛ [[انتظار]] [[گشایش]]، خود از [[بزرگ‌ترین گشایش‌ها]] است.
:'''ه) [[برترین]] [[جهاد]]''': در [[آموزه‌های دینی]]، [[جهاد]] و کوشش در [[راه خدا]]، یکی از مهم‌ترین رفتارهای فردی و گروهی [[مسلمانان]] معرفی شده است. [[آیات]] فراوانی از [[قرآن]] و [[روایات]] بسیاری از [[معصومان]]{{عم}} به [[حقیقت]] این [[رفتار]] ارزشمند اشاره کرده است. درباره [[اهمیت انتظار]] [[فرج]]- افزون بر آنچه مورد اشاره قرار گرفت- به روایاتی بر می‌خوریم که بسی شگفتی‌آور است و آن، این که [[انتظار]] را فقط "[[جهاد]]" که "[[برترین]] [[جهاد]]" دانسته است. از این نوع [[روایات]] نیز به خوبی استفاده می‌شود [[انتظار]]، از نوع عمل است. [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} [[برترین]] [[جهاد]] بودن [[انتظار فرج]] را این‌گونه بیان فرموده است: {{متن حدیث|"أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِي اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجِ"}}<ref>حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص ۳۷.</ref>؛ [[برترین]] [[جهاد]] [[امت]] من [[انتظار]] [[گشایش]] است. در مقابل آموزه‌های بالا، [[یأس]] و [[ناامیدی]] از [[رحمت]] [[پروردگار]]، به شدت [[مذمت]] شده و در شمار [[گناهان]] بزرگ به حساب آمده است<ref>ر.ک: سوره یوسف، آیه ۸۷.</ref>.
:'''۲. [[انتظار فرج]] به معنای خاص‌''': در این معنا، [[انتظار]] به معنای چشم به راه بودن آینده‌ای با تمام ویژگی‌های یک [[جامعه]]، مورد [[رضایت]] خداوندی است که یگانه مصداق آن دوران [[حاکمیت]] آخرین [[ذخیره الهی]] وجود [[مقدس]] [[حضرت ولی عصر]]{{ع}} است. برخی سخنان [[معصومان]]{{عم}} در این‌باره این‌گونه است: [[امام باقر]]{{ع}}- آن‌گاه که [[دین]] مورد [[رضایت خداوند]] را تعریف می‌کند- پس از شمردن اموری می‌فرماید: {{متن حدیث|"... وَ اَلتَّسْلِيمُ لِأَمْرِنَا وَ اَلْوَرَعُ وَ اَلتَّوَاضُعُ وَ اِنْتِظَارُ قَائِمِنَا..."}}<ref>شیخ کلینی، کافی، ج ۲، ص ۲۳، ح ۱۳.</ref>؛... و [[تسلیم]] به امر ما، و [[پرهیزکاری]] و [[فروتنی]]، و [[انتظار قائم]] ما.... [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|"عَلَيْكُمْ بِالتَّسْلِيمِ وَ اَلرَّدِّ إِلَيْنَا وَ اِنْتِظَارُ أَمْرِنَا وَ أَمْرِكُمْ، وَ فَرَجِنَا وَ فَرَجِكُمْ"}}<ref>کشی، محمد بن عمر، رجال کشی، ص ۱۳۸.</ref>؛ بر شما باد به [[تسلیم]] و رد امور به ما و [[انتظار]] امر ما و امر خودتان و [[فرج]] ما و [[فرج]] خودتان. از [[روایات]] [[انتظار ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} به دست می‌آید [[انتظار ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} نه فقط راه رسیدن به [[جامعه موعود]] است؛ بلکه خود نیز موضوعیت دارد؛ بدان معنا که اگر کسی در [[انتظار راستین]] به سر برد، تفاوتی ندارد که به مورد [[انتظار]] خویش دست یابد یا دست نیابد. در این‌باره شخصی از [[امام صادق]]{{ع}} پرسید: "چه می‌فرمایید درباره کسی که دارای [[ولایت]] [[پیشوایان]] است و [[انتظار ظهور]] [[حکومت حق]] را می‌کشد و در این حال از [[دنیا]] می‌رود؟" [[حضرت]]{{ع}} در پاسخ فرمود: {{متن حدیث|"هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ كَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِي فُسْطَاطِهِ ثُمَّ سَكَتَ هُنَيْئَةً ثُمَّ قَالَ هُوَ كَمَنْ كَانَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ"}}<ref>برقی، احمد بن محمد بن خالد، محاسن، ج ۱، ص ۱۷۳؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۵.</ref>؛ او همانند کسی است که با [[حضرت قائم]]{{ع}} در [[خیمه]] او باشد". سپس کمی [[سکوت]] کرد و فرمود: "مانند کسی است که با [[پیامبر اسلام]]{{صل}} در مبارزاتش همراه بوده است"<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۰۴-۲۰۷.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۷۶-۸۴.</ref>.


==[[فضیلت انتظار]] در موعودنامه==
انتظار، ظرفیّت و [[توانایی]] فراوانی برای تحقق جامعه آرمانی و اسلامی [[موعود]]، ایجاد می‌کند و با توجه به آنچه گفته شد به رمز برشمردن [[فضایل]] بی‌شمار برای [[منتظران]] پی می‌بریم و درمی‌یابیم که چرا از نظر [[اسلام]]، [[انسان]] [[منتظِر]] از چنین مقام و مرتبه بلندی برخوردار است. انتظار فرج در [[روایات]] [[افضل الاعمال]] خوانده شده است<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص۱۲۲. </ref>. "افضل" که معادل فارسی آن واژه "[[برترین]]" است و در متن بیشتر روایاتی که از فضیلت انتظار [[سخن]] می‌‌گوید، قرار دارد، از مادۀ "فضل" گرفته شده است. خود این ماده، بر [[ارجمندی]] و [[برتری]] دلالت دارد و آنگاه که به صورت "افضل" در می‌‌آید، برتری‌سنجی میان دو یا چند چیز را که در وصف یا حالتی همانندی دارند، گزارش می‌‌کند. بنابراین، افضل نشان می‌دهد انتظار فرج، عمل و عبادتی عادی و معمولی نیست، بلکه نسبت به اعمال و عبادت‌های دیگر [[برتری]] و رجحان دارد و نیز اضافه شدن [[افضل]] به واژه‌هایی همچون "العبادة"، "أعمال أمتی" و مانند آن بر برتری مطلق [[انتظار فرج]] بر هر کار [[عبادی]] دیگری دلالت دارد. انتظار فرج از همه عبادت‌های فردی و [[اجتماعی]] [[برتر]] است،؛ چراکه در عبادت‌های فردی [[پاداش]] آن فقط به خود شخص می‌رسد و عبادت‌های اجتماعیِ دیگر به پایۀ این [[عبادت]] نمی‌رسد؛ زیرا [[انتظار]]، اعتراف به [[حق]] و اعلام حق را دربردارد و آن در قلمرو حکومت‌های [[باطل]] چیز آسانی نیست.
*در [[روایات]]، [[ارزش]] و [[فضیلت]] بسیاری برای "[[انتظار]]" شمرده شده است که برخی از آنها را می‌آوریم. [[پیامبر خاتم|پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} [[برترین]] [[عبادت]] را [[انتظار فرج]] می‌داند<ref>[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج ۱، ص ۲۸۷.</ref>. و در جای دیگری می‌فرماید: [[برترین]] [[جهاد]] [[امت]] من [[انتظار فرج]] است<ref>بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۴۳.</ref>. [[حضرت علی]]{{ع}} نیز فرمود: [[منتظر فرج]] باشید و از [[رحمت]] [[خداوند]] [[ناامید]] نشوید. به درستی که خوشایندترین [[اعمال]] نزد [[خداوند]]، [[انتظار فرج]] است<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۳.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} نیز فرمود: [[منتظر]] امر ما، به سان آن است که در [[راه خدا]] به [[خون]] خود غلتیده باشد<ref>[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج ۲، ص ۶۴۵.</ref>. در روایتی [[علامه مجلسی|مرحوم مجلسی]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند: هرکس که بمیرد در حالی که [[منتظر]] این امر باشد، همانند کسی است که با [[حضرت قائم]]{{ع}} در خیمه‌اش بوده باشد. پس [[حضرت]] چند لحظه‌ای درنگ کرده، آن‌گاه فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در [[خدمت]] آن [[حضرت]] [[شمشیر]] بزند. سپس فرمود: نه، به [[خدا]] همچون کسی است که در پیشگاه [[رسول خدا]]{{صل}} [[شهید]] شده باشد<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۶.</ref>. و نیز در [[روایت]] دیگری می‌فرماید: بدانید کسی که [[منتظر ظهور]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} باشد، [[پاداش]] کسی را دارد که شب‌ها را برای انجام [[عبادت]] بیدار، و روزها [[روزه‌دار]] باشد<ref>کافی، ج ۲، ص ۲۲۲.</ref>. و در ضمن [[حدیث]] مفصلی آمده است که آن [[حضرت]] فرمود: هرکس [[منتظر]] امر ما باشد و بر [[ترس]] و آزاری که از [[دشمنان]] ما می‌بیند [[صبر]] کند، فردای [[قیامت]] با ما خواهد بود<ref>کافی، ج ۱، ص ۳۷۲.</ref>. پس [[انتظار]]، [[آدمی]] را [[متعهد]] می‌سازد که برای تحقق [[هدف‌های اسلامی]] و آرمان‌های انسانی، بدون هیچ‌گونه [[ضعف]] و [[یأس]]، تلاش کند و به سوی مقاصد متعالی [[اسلام]] گام بردارد و پیوسته مقاوم و [[استوار]]، به [[وظایف دینی]] و [[اسلامی]] خود عمل نماید. از همین جهت است که "[[انتظار]]" در [[روایات]]، [[عبادت]] شمرده شده و از [[بهترین]] و با ارزش‌ترین [[اعمال]] به شمار آمده است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۴۳.</ref>.
==[[فضیلت انتظار]] در چشم به راه==
*در [[روایات اسلامی]] چنان [[مقام]] و منزلتی برای [[منتظران]] [[موعود]] شمرده شده است که گاه [[انسان]] را به تعجب وا می‌دارد که چگونه ممکن است عملی که شاید در ظاهر ساده جلوه کند، از چنین فضیلتی برخوردار باشد. البته توجه به [[فلسفه انتظار]] و وظایفی که برای [[منتظران واقعی]] آن [[حضرت]] شمرده شده است، [[راز]] این [[فضیلت]] را روشن می‌سازد. در اینجا به فضایلی اشاره می‌کنیم که برای [[منتظران]] [[حضرت]] [[بقیة الله الأعظم]] آورده‌اند:
#[[امام سجاد]] {{ع}}، [[منتظران]] را [[برترین]] [[مردم]] همه روزگاران می‌شمارد: آن گروه از [[مردم]] عصر غیبتِ [[امام دوازدهم]] که [[امامت]] او را پذیرفته‌اند و [[منتظر ظهور]] او هستند، [[برترین]] [[مردم]] همه روزگاران<ref>بحارالأنوار ، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۴.</ref>.  
#[[شیخ صدوق]] در کتاب [[کمال الدین]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده است که آن [[حضرت]] به [[نقل]] از [[پدران]] بزرگوارشان - بر آنها [[درود]] باد - فرمود: "[[منتظر]] امر ([[حکومت]]) ما، بسان آن است که در [[راه خدا]] به [[خون]] خود غلتیده باشد"<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۴۵، ح ۶.</ref>.
#در همان کتاب، به [[نقل]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] دیگری به این شرح در [[فضیلت منتظران]] وارد شده است: خوشا به حال [[شیعیان]] [[قائم]] ما که در زمان غیبتش، چشم به راه [[ظهور]] او هستند و هنگام ظهورش، [[فرمان‌بردار]] او. آنان [[اولیای خدا]] هستند، همان‌ها که نه ترسی برایشان هست و نه [[اندوهگین]] می‌شوند<ref>همان، ص ۳۵۷، ح ۵۴.</ref>.
#در [[روایت]] دیگری، [[مجلسی]] از [[امام صادق]] {{ع}} چنین [[نقل]] می‌کند: هر کس از شما بمیرد در حالی که [[منتظر]] این امر باشد، همانند کسی است که با [[حضرت قائم]] {{ع}} در خیمه‌اش بوده باشد. سپس [[حضرت]] چند لحظه‌ای درنگ کرد و آن گاه فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در [[خدمت]] آن [[حضرت]] [[شمشیر]] بزند. سپس فرمود: نه، به [[خدا]] همچون کسی است که در پیشگاه [[رسول خدا]] می‌شهید شده باشد<ref>بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۶، ح ۱۸.</ref>»<ref>[[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۵۰.</ref>.
*ممکن است برای بسیاری این پرسش پیش آید که چرا [[انتظار]] چنین [[فضیلت]] برجسته‌ای دارد؟ برای رسیدن به پاسخ مناسبی برای این پرسش باید به چند نکته اساسی توجه کرد: برای رسیدن به پاسخ مناسبی برای این پرسش باید به چند نکته اساسی توجه کرد:
*'''[[انتظار]]، حلقه پیوند [[شیعه]] با [[امام]] [[معصوم]]''': چنان‌که می‌دانید، "[[ولایت]]" و "[[امامت]]"، رکن اساسی [[مکتب]] [[تشیع]] است. [[اعتقاد]] به [[ضرورت وجود حجت خدا]] و [[امام]] [[معصوم]] در هر عصر و زمان، از مهم‌ترین نقاط تمایز این [[مکتب]] از دیگر مکتب‌هاست. از دیدگاه [[شیعه]]، [[پذیرش ولایت]] [[معصومین]] {{عم}} و به طور کلی، [[تسلیم در برابر امام]] و [[حجت]] عصر، سرآمد همه [[فضیلت‌ها]] و شرط اساسی پذیرش همه [[اعمال عبادی]] است. با توجه به این نکته‌ها در می‌یابیم که "[[انتظار]]" در [[زمان غیبت]] و حضور نداشتن ظاهری [[امام]] در [[جامعه]]، به نوعی اعلام [[پذیرش ولایت]] و [[امامت]] [[آخرین امام]] از سلسله [[امامان شیعه]] است. همین [[انتظار]] موجب می‌شود ارتباط [[شیعیان]] با امام‌شان، هر چند به صورت [[ارتباط قلبی]] و [[معنوی]]، حفظ شود و آنها در همه اعصار از [[فیض]] وجود امامشان برخوردار باشند. بر همین اساس است که برخی صاحب‌نظران فرموده‌اند: [[انسان]] در [[عصر غیبت]] یا [[منتظر]] است یا گرفتار [[جاهلیت]]. ما در [[عصر غیبت]]، قسم سوم نداریم. یا [[مردم]] [[منتظران راستین]] [[ظهور ولی عصر]] {{ع}} ‌اند یا اگر [[منتظر]] نشدند، در [[جاهلیت]] به سر می‌برند<ref>عبدالله جوادی آملی، "امام زمان {{ع}} خلیفه خداست نه وکیل مردم"، موعود، سال دوازدهم، شماره ۸٤، بهمن ۱۳۸۶.</ref>. در روایتی که از [[امام سجاد]] {{ع}} [[نقل]] شده است، آن [[حضرت]] با [[پیش بینی]] [[دوران غیبت]] [[دوازدهمین امام]] از سلسله [[جانشینان پیامبر]] اکرم {{عم}}، کسانی را که در [[زمان غیبت]]، [[امامت]] این [[امام]] را پذیرا می‌شوند و در [[انتظار]] او به سر می‌برند، [[برترین]] [[مردم]] همه زمان‌ها معرفی می‌کند. [[امام سجاد]] {{ع}}، [[دلیل]] این [[برتری]] را این می‌داند که برای آنها [[غیبت]] و حضور هیچ تفاوتی ندارد و همسان وظایفی را که در زمان حضور باید انجام دهند، در [[زمان غیبت]] انجام می‌دهند: [[غیبت]] دوازدهمین ولی [[خداوند]] [[صاحب]] [[عزت و جلال]] از سلسله [[جانشینان]] [[رسول خدا]] - [[درود]] [[خدا]] بر او و خاندانش باد - و [[امامان]] پس از او به درازا می‌کشد. ای اباخالد! آن گروه از [[مردم]] که در [[زمان غیبت]] او امامتش را پذیرفته و [[منتظر ظهور]] اویند، [[برترین]] [[مردم]] همه زمان‌ها هستند؛ زیرا [[خداوند]] که گرامی و بلندمرتبه است، چنان خرَد، [[درک]] و شناختی به آنها ارزانی داشته که [[غیبت]] [و حضور نداشتن [[امام]]] برای آنها همانند مشاهده [و [[حضور امام]]] است. [[خداوند]]، [[مردم]] این زمان را مانند کسانی قرار داده است که با [[شمشیر]] در پیش‌گاه [[رسول خدا]] - [[درود]] [[خدا]] بر او و خاندانش باد - [[جهاد]] می‌کنند. آنها [[مخلصان]] واقعی، [[شیعیان راستین]] ما و دعوت‌کنندگان به سوی [[دین خدا]] در [[پنهان]] و [[آشکار]] هستند<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۲۰؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۴.</ref>. بنابراین، اگر "[[انتظار]]" را از [[مکتب]] [[شیعه]] بگیریم، تفاوت چندانی میان این [[مکتب]] و دیگر مکتب‌ها [[باقی]] نخواهد ماند. البته [[انتظار]] به همان مفهوم درست آن؛ یعنی [[امید]] داشتن به [[ظهور]] و [[قیام]] [[عدالت‌گستر]] [[دوازدهمین امام]] [[معصوم]] از [[خاندان پیامبر]] اکرم {{صل}}، همو که در حال حاضر، [[حجت خدا]]، [[واسطه فیض الهی]]، زنده و [[شاهد]] و ناظر [[اعمال شیعیان]] خود و [[فریادرس]] آنها در [[گرفتاری‌ها]] است.
*'''[[انتظار]]، معیار [[ارزش]] [[انسان‌ها]]''': [[آرزوها]] و [[آمال]] [[انسان‌ها]]، معیار خوبی برای سنجش [[میزان]] رشد، کمال و تعالی آنهاست تا آنجا که برخی می‌گویند: "بگو چه آرزویی داری، تا بگویم کیستی." آرزوهای بلند، متعالی و ارزشمند از [[کمال روح]] و [[رشد شخصیت]] [[انسان‌ها]] و بلندای [[همت]] آنها حکایت می‌کند. به عکس، آرزوهای [[خرد]]، حقیر و بی‌ارزش، نشان از بی‌همتی و رشدنیافتگی افراد دارد. [[آرزوها]]، [[انسان]] را به حرکت وا می‌دارد و به طور طبیعی، هر چه [[همت]]، بلندتر و [[آرزو]]، ارزشمندتر باشد، حرکت و تلاش [[انسان]] نیز از [[ارزش]] بیشتری برخوردار خواهد بود. [[امام علی]] {{ع}} در همین زمینه می‌فرماید: "[[ارزش]] مرد به اندازه [[همت]] اوست"<ref>نهج البلاغه، ترجمه: سید جعفر شهیدی، باب گزیده سخنان حکمت‌آمیز امیر مؤمنان علی {{ع}}، ش ۴۷، ص ۳۶۹.</ref>. و در جای دیگر می‌فرماید: "مرد را آن بهاست که در دیده‌اش زیباست"<ref>همان، ش ۸۱، ص ۳۷۳.</ref>. بدین ترتیب، می‌توان گفت چون [[انسان]] [[منتظر]]، [[برترین]] و ارزشمندترین آرزوهای ممکن را داراست، به طور طبیعی، از [[بهترین]] و والاترین [[ارزش‌ها]] نیز برخوردار است. آرزوی نهایی [[انسان]] [[منتظر]]، [[حاکمیت]] نهایی [[دین خدا]] و [[مذهب اهل بیت]] {{عم}} بر سراسر [[جهان]]، استقرار [[حکومت صالحان]] و [[مستضعفان]] در سراسر [[گیتی]]، کوتاه‌شدن دست ستم‌کاران و [[مستکبران]] از [[جهان]]، برقراری [[نظام]] [[قسط]] و [[عدالت]] بر پهنه [[زمین]] و گسترش [[امنیت]] و [[رفاه]] در همه جای کره خاکی است؛ آرزویی که از ابتدای [[تاریخ]] تاکنون و در زمان هیچ [[پیامبری]] محقق نشده است. به [[یقین]]، چنین آرزوی بلندی از [[ارزش]] و فضیلتی وصف‌ناپذیر برخوردار است. البته به شرط آنکه "[[منتظر]]" به تناسب آرزوی بلند خود، از تلاش و کوشش برای تحقق هر چه زودتر این [[آرزو]] کوتاهی نکند.  
*'''[[انتظار]]، عامل [[پویایی]] و [[سازندگی]] فرد و اجتماع''': [[انتظار]] در [[سازندگی]]، [[پویایی]] و [[اصلاح]] فرد و [[جامعه]] در [[زمان غیبت]]، نقش مهمی دارد. اگر [[انسان]] [[منتظر]] به وظایفی که برای او شمرده شده است، عمل کند، به الگوی مطلوب [[انسان]] [[دین‌دار]] دست می‌یابد و از [[جایگاه]] و مرتبه والایی برخوردار می‌شود. به عبارت دیگر، [[انسان]] [[منتظر]] با رعایت همه شرایط [[انتظار]] به [[شأن]] و [[منزلت]] مورد [[انتظار]] [[دین اسلام]] می‌رسد و به بالاترین نقطه کمال دست می‌یابد.
با توجه به آنچه گفته شد، به رمز برشمردن [[فضایل]] بی‌شمار برای [[منتظران]] پی می‌بریم و درمی‌یابیم که چرا از نظر [[اسلام]]، [[انسان]] [[منتظر]] از چنین [[مقام]] و مرتبه بلندی برخوردار است<ref>[[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۵۱-۵۵.</ref>.


==فضیلت منتظران‏==
== [[فضائل]] انتظار ==
*از نگاه [[آیات]] و [[روایات]] [[برترین]] انسان‏‌ها کسانی هستند که با [[رفتار]] خود اسباب [[رضایت]] و خشنودی [[پروردگار]] جهانیان را فراهم می‌‏آورند.
در [[روایات]] به فضیلت‌هایی برای انتظار اشاره شده است:
*از پاره‏‌ای [[روایات]] استفاده می‌‏شود به سبب شرایط ویژه‏‌ای که بر مردمان عصر [[انتظار]] [[حاکم]] است، اگر آن‏ها [[منتظر راستین]] باشند، مورد خشنودی [[خداوند]] بوده [[جایگاه]] بسیار ارزشمندی خواهند داشت. [[امام سجاد]]{{ع}} در این ‏باره فرمود: "[[مردم]] [[زمان غیبت]] آن [[امام]] که به [[امامت]] و [[منتظر ظهور]] او [[معتقد]] هستند، از [[مردم]] هر زمانی برترند؛ زیرا [[خداوند]] سبحانه و تعالی، [[عقل]] و [[فهم]] و معرفتی به آن‏ها داده است که [[غیبت]] نزد آنان به منزله مشاهده است"<ref>{{عربی|" إِنَ‏ أَهْلَ‏ زَمَانِ‏ غَيْبَتِهِ‏ وَ الْقَائِلِينَ‏ بِإِمَامَتِهِ‏ وَ الْمُنْتَظِرِينَ‏ لِظُهُورِهِ‏ {{ع }}أَفْضَلُ مِنْ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَيْبَةُ عَنْهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَة"}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص ۳۱۹، ح ۲</ref>
# '''انتظار، [[برترین]] عبادت‌‌ها''': در روایات بسیاری انتظار فرج، عبادت شمرده شده است؛ [[پیامبر خاتم]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}<ref>«برترین عبادت‌ها انتظار فرج است» مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۱، ص۱۲۵؛ محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۸۷؛ ترمذی، ابو عیسی محمد، سنن، ج ۵، ص۵۶۵. </ref>؛ در [[حدیث]] دیگری از [[امیر المؤمنین]]{{ع}} آمده است: {{متن حدیث|اَفضَلُ عِبادةِ الْمُؤْمِنِ اِنتِظارُ فَرَجِ اللّهِ}}<ref>برقی، احمد بن محمد بن خالد، محاسن و به نقل از آن، مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار ۵۲، ص۱۳۱: «برترین عبادات مؤمن انتظار کشیدن برای گشایش خداوند است».</ref>. عبادی شمردن انتظار بر جایگاه والای انتظار دلالت دارد؛ زیرا کارهای عبادی در [[معارف اسلامی]]، برتر از کارهای غیرعبادی به حساب می‌آید. دلیل برترین عبادت بودن انتظار را چند امر دانسته‌اند: حسن ظن به خدا و [[ناامید]] نبودن از [[رحمت الهی]]، پذیرفتن [[حکم]] و قضای الهی، روی آوردن کامل به [[خداوند]] و تنها از او انتظار [[گشایش]] داشتن و قطع علاقه از سایر اسباب و واگذار کردن امور به خداوند.
* از مهم‏ترین آرزوهای تمام [[نیکان]] عالم، حضور در دورانی است که در آن، اثری از [[فساد]]، [[بیداد]] و [[تباهی]] نباشد. این [[فضیلت]]، آن‏گاه به کمال خود می‏‌رسد که در [[زمان ظهور]] در نزدیک‏‌ترین موضع به [[رهبر]] [[قیام]]، یعنی در [[جایگاه]] [[فرماندهی]] که همانا [[خیمه]] آن حضرت است، حاضر باشد.
# '''انتظار، [[جهاد]] برتر''': در روایاتی انتظار بهترینِ جهادها معرفی شده است: [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} فرمودند: {{متن حدیث|أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجِ}}<ref>«برترین جهاد امت من انتظار گشایش است». حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص۳۷؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۷۴، ص۱۴۳.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «هرکس از شما بمیرد، در حالی‏که [[منتظر]] این امر ([[ظهور مهدی]]{{ع}}) باشد، همانند کسی است که با [[حضرت قائم]]{{ع}} در خیمه‏‌اش بوده باشد. سپس چند لحظه‏‌ای درنگ کرده و آنگاه فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در خدمت آن حضرت [[شمشیر]] بزند. سپس فرمود: نه به [[خدا]]، همچون کسی است که در رکاب [[رسول خدا]]{{صل}} [[شهید]] شده باشد»<ref>ثبات الهداة، حرّ عاملی، محمد بن حسن، ج ۷، ص۴۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص۱۲۶: {{متن حدیث|هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ هُوَ کَمَنْ کَانَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ}}، برقی، احمد بن محمد بن خالد، محاسن، ج ۱، ص۱۷۳. محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص۶۴۵.</ref>. [[منتظران ظهور]] چنان ارجمند خوانده شده‌اند که مُردن در حال [[انتظار]] همانند حضور در رکاب [[مقدس]] [[قائم]]{{ع}} شمرده است: چنان‌که [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً لَهُ کَانَ کَمَنْ کَانَ فِی فُسْطَاطِ الْقَائِمِ}}<ref>برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج۱، ص۱۷۳؛ محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، ص۶۴۴؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۴، ص۱۲۶.</ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} در [[وصف]] [[منتظران]] راستینی که [[زمان ظهور]] را [[درک]] نمی‌‏کنند، فرمود: "هرکس از شما از [[دنیا]] برود، در حالی که بر [[منتظر]] این امر است، مانند کسی است که در خیمه‏‌گاه آن حضرت است"<ref>{{عربی|" مَنْ‏ مَاتَ‏ مِنْكُمْ‏ عَلَى‏ هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً كَانَ‏ كَمَنْ‏ هُوَ فِي الْفُسْطَاطِ الَّذِي لِلْقَائِمِ"}}، ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۵، ص ۲۲، ح ۲؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۳۵۷؛ نعمانی، الغیبة، ص ۲۰۰، ح ۱۵</ref>.
# '''انتظار، برترینِ [[اعمال]] نزد [[خداوند]]''': در روایاتی انتظار برترینِ اعمال (کارها) معرفی شده است: [[امیر المؤمنین]]{{ع}} فرمود: «[[منتظر فرج]] باشید و از [[رحمت خدا]] [[ناامید]] نشوید، به [[درستی]] که بهترین عمل نزد [[خداوند عزوجل]] [[انتظار فرج]] است»<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص۱۲۳: {{متن حدیث|انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لَا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}</ref> [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} فرمودند: {{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}<ref>«برترین کارهای امت من، انتظار فرج از جانب خداوند است». محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۲، ص۳۶ و کمال الدین وتمام النعمة، ج ۲، ص۶۴۴.</ref>. [[امام جواد]]{{ع}} فرمودند: «برترین عمل [[شیعیان]] ما انتظار فرج است هر کس این امر را بداند و بشناسد [[خداوند]] با همین [[انتظار]] برای او گشایش (فَرَج) عطا می‌فرماید»<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ شِیعَتِنَا انْتِظَارُ الْفَرَجِ مَنْ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ فَقَدْ فُرِّجَ عَنْهُ بِانْتِظَارِه}}؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص۷۱.</ref>.  
*از [[برترین]] عبادت‏‌ها، [[نماز]] و [[روزه]] است. از [[روایات]] استفاده می‌‏شود آن‏گاه که شخصی به [[انتظار]] روزگار سپری می‌‏کنند، بسان کسی است که در حال [[نماز]] و [[روزه]] است<ref>{{عربی|" وَ اعْلَمُوا أَنَ‏ الْمُنْتَظِرَ لِهَذَا الْأَمْرِ لَهُ‏ مِثْلُ‏ أَجْرِ الصَّائِمِ‏ الْقَائِمِ‏ "}}، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۲، ص ۲۲۲، ح ۴</ref>.
*از توفیق‌‏های بی‌‏مانند آن است که کسی در جایگاهی نزدیک [[برترین]] انسان‏ها قرار گیرد. در میان انسان‏ها چه کسی شریف‏‌تر از [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} که اشرف [[پیامبران الهی]] و محبوب‌‏ترین موجودات نزد [[خداوند]] سبحانه و تعالی است. حال، کسی که در عصر [[انتظار]]، آن‏گونه که بایسته و [[شایسته]] است زندگی کند، گرامی‌‏ترین از [[امت]] [[پیامبر]] و در جوار آن بزرگوار خواهد بود<ref> {{عربی|" أُولَئِكَ‏ رُفَقَائِي‏ وَ أَكْرَمُ‏ أُمَّتِي‏ عَلَيَ‏‏ "}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص ۲۸۶، ح ۳</ref>.
*همچنین از فضیلت‌‏هایی که برای [[منتظران]] شمرده شده، این است که ایشان را مانند کسانی دانسته است که به همراه [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در [[راه خدا]] به [[جهاد]] برخاسته‌‏اند<ref>  شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السّلام، ج ۱، ص ۶۸، ۳۶؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص ۳۱۷، ح ۳؛ ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۷۱، ح ۲</ref>.  
*سرانجام آنچه شگفتی را به اوج می‌‏رساند، آن است که در [[برتری]] [[منتظران راستین]] و ثابت ‏قدمان بر [[ولایت]] [[اهل بیت]]{{عم}} سخن از پاداشی افزون بر هزار [[شهید]] از [[شهیدان]] [[صدر اسلام]] به میان آمده است. [[امام سجاد]]{{ع}} در این‏ باره فرمود: "هرکس بر [[دوستی]] ما در [[دوران غیبت]] [[قائم]] ما ثابت و استوار بماند، [[خداوند]] سبحانه و تعالی [[پاداش]] هزار [[شهید]] از [[شهیدان]] [[بدر]] و احد به او ارزانی می‌‏دارد"<ref> {{عربی|" مَنْ‏ ثَبَتَ‏ عَلَى‏ مُوَالاتِنَا فِي‏ غَيْبَةِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ‏ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَّ أَجْرَ أَلْفِ شَهِيدٍ مِنْ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ‏‏ "}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص ۳۲۳، ح ۶</ref>. برخی از این [[فضایل]] در [[حدیث لوح]] [[حضرت زهرا]]{{س}} نیز به بیانی زیبا یاد شده است<ref>  شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، باب ۲۸، ح ۱</ref>.
*برخی [[فضایل]] و برتری‌های [[منتظران]] عبارت‌اند از:
:۱. '''[[منتظران راستین]]، [[برترین]] [[مردم]] همه روزگاران‌''': شخصیت [[انسان‌ها]] از [[رفتاری]] متأثر است که در [[زندگی]] انجام می‌دهند. این رفتارها بر اساس [[آموزه‌های دینی]]، دارای اعتبار و [[ارزش]] متفاوتی خواهند بود. از نگاه [[آیات]] و [[روایات]] [[معصومان]]{{عم}} [[برترین]] [[انسان‌ها]] کسانی هستند که با [[رفتار]] خود اسباب [[رضایت]] و خوشنودی [[پروردگار]] جهانیان را فراهم می‌آورند. از پاره‌ای [[روایات]] استفاده می‌شود به سبب شرایط ویژه‌ای که بر [[مردمان]] [[عصر انتظار]] [[حاکم]] است، اگر آنها [[منتظر راستین]] باشند، [[جایگاه]] بسیار ارزشمندی خواهند داشت. [[امام سجاد]]{{ع}} در این‌باره فرمود: {{متن حدیث|"... إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَيْبَتِهِ وَ اَلْقَائِلِينَ بِإِمَامَتِهِ وَ اَلْمُنْتَظِرِينَ لِظُهُورِهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَفْضَلُ مِنْ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اَللَّهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ اَلْعُقُولِ وَ اَلْأَفْهَامِ وَ اَلْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ اَلْغَيْبَةُ عَنْهُمْ بِمَنْزِلَةِ اَلْمُشَاهَدَةِ..."}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۱۹، ح ۲.</ref>؛ [[مردم]] [[زمان غیبت]] آن [[امام]] که به [[امامت]] و [[منتظر ظهور]] او [[معتقد]] هستند، از [[مردم]] هر زمانی برترند؛ زیرا [[خداوند]]، [[عقل]] و [[فهم]] و معرفتی به آنها داده است که [[غیبت]] نزد آنان به منزله مشاهده است....
:۲. '''بسان حاضران در [[خیمه]] آن [[حضرت]] [[هنگام ظهور]]''': از مهم‌ترین آرزوهای تمام [[نیکان]] عالم، حضور در دورانی است که در آن اثری از [[فساد]]، [[بیداد]] و [[تباهی]] نباشد. این [[فضیلت]]، آن‌گاه به کمال خود می‌رسد که در [[زمان ظهور]] در نزدیک‌ترین موضع به [[رهبر]] [[قیام]]، یعنی در [[جایگاه]] [[فرماندهی]] که همانا [[خیمه]] آن [[حضرت]] است، حاضر باشد. [[امام صادق]]{{ع}} در [[وصف]] [[منتظران]] راستینی که [[زمان ظهور]] را [[درک]] نمی‌کنند، فرمود: {{متن حدیث"مَنْ مَاتَ مِنْكُمْ عَلَى هَذَا اَلْأَمْرِ مُنْتَظِراً كَانَ كَمَنْ هُوَ فِي اَلْفُسْطَاطِ اَلَّذِي لِلْقَائِمِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ"}}<ref>ر.ک: شیخ کلینی، کافی، ج ۵، ص ۲۲، ح ۲؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۵۷؛ نعمانی، الغیبة، ص ۲۰۰، ح ۱۵.</ref>؛ هرکس از شما از [[دنیا]] برود، در حالی‌که بر [[منتظر]] این امر است، مانند کسی است که در [[خیمه‌گاه]] آن [[حضرت]] است.
:۳. '''[[ثواب]] ایشان مانند [[پاداش]] [[نمازگزار]] و [[روزه‌دار]]''': از [[برترین]] عبادت‌ها، [[نماز]] و [[روزه]] است. از [[روایات]] استفاده می‌شود آن‌گاه که شخصی به [[انتظار]] روزگار سپری می‌کنند، بسان کسی است که در حال [[نماز]] و [[روزه]] است. [[امام باقر]]{{ع}} در این‌باره می‌فرماید: {{متن حدیث|"وَ اِعْلَمُوا أَنَّ اَلْمُنْتَظِرَ لِهَذَا اَلْأَمْرِ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ اَلصَّائِمِ اَلْقَائِمِ..."}}<ref>شیخ کلینی، کافی، ج ۲، ص ۲۲۲، ح ۴.</ref>؛ و [[آگاه]] باشید همانا [[پاداش]] [[منتظر]] این امر، مانند [[پاداش]] [[روزه‌دار]] [[شب‌زنده‌دار]] است....
:۴. '''[[گرامی‌ترین امت]] و [[رفیق پیامبر]]''': از توفیق‌های بی‌مانند آن است که کسی در جایگاهی نزدیک [[برترین]] [[انسان‌ها]] قرار گیرد. در میان [[انسان‌ها]] چه کسی شریف‌تر از [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} که اشرف [[پیامبران الهی]] و محبوب‌ترین موجودات نزد [[خداوند]] است. حال، کسی‌که در [[عصر انتظار]]، آن‌گونه که بایسته و [[شایسته]] است [[زندگی]] کند، گرامی‌ترین از [[امت پیامبر]] و در جوار آن بزرگوار خواهد بود. که خود آن [[حضرت]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|"... أُولَئِكَ رُفَقَائِي وَ أَكْرَمُ أُمَّتِي عَلَيَّ"}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۶، ح ۳.</ref>؛ ایشان رفقای من و [[گرامی‌ترین امت]] من هستند.
:۵. '''بسان [[مجاهدان در راه خدا]] در رکاب [[حضرت رسول]]''': از شریف‌ترین [[انسان‌ها]] می‌توان به [[مجاهدان]] در راه [[خداوند]] اشاره کرد. این [[فضیلت]]، آن‌گاه به کمال می‌رسد که این [[مجاهدت]] در جوار [[انسان کامل]] و [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} باشد. از فضیلت‌هایی که برای [[منتظران]] شمرده شده، این است که ایشان را مانند کسانی دانسته که به همراه [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در [[راه خدا]] به [[جهاد]] برخاسته‌اند<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۱، ص ۶۸، ۳۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۱۷، ح ۳؛ ر.ک: شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۷۱، ح ۲.</ref>.
:۶. '''[[پاداش]] هریک از آنها برابر هزار [[شهید]] از [[شهیدان]] صدر اسلام‌''': و سرانجام آنچه شگفتی را به اوج می‌رساند، آن است که در [[برتری]] [[منتظران راستین]] و ثابت‌قدمان بر [[ولایت]] [[اهل بیت]]{{عم}} سخن از پاداشی افزون بر هزار [[شهید]] از [[شهیدان صدر اسلام]] به میان آمده است. [[امام سجاد]]{{ع}} در این‌باره فرمود: {{متن حدیث|"مَنْ ثَبَتَ عَلَى مُوَالاَتِنَا فِي غَيْبَةِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَجْرَ أَلْفِ شَهِيدٍ مِنْ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ"}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۲۳، ح ۶.</ref>؛ هرکس بر [[دوستی]] ما در [[دوران غیبت]] [[قائم]] ما ثابت و [[استوار]] بماند، [[خداوند]] [[پاداش]] هزار [[شهید]] از [[شهیدان]] [[بدر]] و [[احد]] به او ارزانی می‌دارد. برخی از این [[فضایل]] در [[حدیث لوح حضرت زهرا]]{{س}} نیز به بیانی زیبا یاد شده است<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، باب ۲۸، ح ۱.</ref>.  
*اما در پاسخ به این پرسش که "چرا این همه [[فضیلت]] و [[پاداش]] قرار داده شده است؟" چند نکته اساسی را باید مورد توجه قرار داد.
**[[انتظار]]، حلقه اتصال [[شیعه]] با [[امام]] [[معصوم]]{{ع}}‌: چنان‌که می‌دانید "[[ولایت]]" و "[[امامت]]" رکن اساسی [[مکتب]] [[تشیع]] است و [[اعتقاد]] به [[ضرورت وجود حجت خدا]] در هر عصر و زمان، از مهم‌ترین نقاط تمایز این [[مکتب]] از دیگر مکتب‌ها است. از دیدگاه [[شیعه]]، [[پذیرش ولایت]] [[معصومان]]{{عم}} و به طور کلی [[تسلیم]] برابر [[امام]] و [[حجت]] عصر، سرآمد همه [[فضیلت‌ها]] و شرط اساسی قبولی همه [[اعمال عبادی]] است. با توجه به این نکات درمی‌یابیم که "[[انتظار]]" در [[زمان غیبت]] و عدم [[حضور ظاهری امام]] در [[جامعه]] به نوعی اعلام [[پذیرش ولایت]] و [[امامت]] واپسین [[امام]] از سلسله [[امامان شیعه]] است و همین [[انتظار]] سبب می‌شود [[ارتباط قلبی]] و [[معنوی]]، حفظ شود و آنها در همه اعصار از [[فیض]] وجود امامشان برخوردار باشند.
**[[انتظار]]، معیار [[ارزش]] [[انسان‌ها]]: امیدها و [[آرزوها]] واقعی [[انسان‌ها]] معیار خوبی برای سنجش [[میزان]] رشد، کمال و تعالی آنها است؛ تا آنجا که برخی می‌گویند: "بگو چه آرزویی داری تا بگویم کیستی". آرزوهای بلند، متعالی و ارزشمند از [[کمال روح]] و [[رشد شخصیت]] [[انسان‌ها]] و بلندای [[همت]] آنها حکایت می‌کند. به عکس آرزوهای [[خرد]]، حقیر و بی‌ارزش که از بی‌همتی و رشد نیافتگی افراد نشان دارد. بنابراین چون [[انسان]] [[منتظر]] [[برترین]] و ارزشمندترین امیدها و آرزوهای ممکن را داراست، به طور طبیعی از [[بهترین]] و والاترین [[ارزش‌ها]] نیز برخوردار است.
**[[انتظار]] عامل [[پویایی]] و [[سازندگی]] فرد و [[جامعه‌]]: چنان‌که از مطالب بعدی (بایسته‌های [[انتظار]]) روشن خواهد شد، [[انتظار]]، نقش مهمی در [[سازندگی]]، [[پویایی]] و [[اصلاح]] فرد و [[جامعه]] در [[زمان غیبت]] دارد. اگر [[انسان]] [[منتظر]]، به وظایفی که برای او شمرده شده است عمل کند، به الگوی مطلوب [[انسان]] دیندار دست یافته و از [[جایگاه]] و مرتبه والایی برخوردار می‌شود. به عبارت دیگر، [[انسان]] [[منتظر]] با رعایت همه شرایط [[انتظار]] به همان [[شأن]] و منزلتی که مورد [[انتظار]] [[دین اسلام]] است، رسیده و به بالاترین نقطه کمال می‌رسد<ref>شفیعی سروستانی، ابراهیم، انتظار، باید و نبایدها، ص ۲۴- ۲۱(با تصرف).</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۱۸-۲۲۲.</ref>.


==پرسش‌های وابسته==
== علت برترین اعمال بودن انتظار ==
از مهم‌ترین دلایلی که [[انتظار فرج]] برترین اعمال دانسته شده است، به خاطر ملزومات آن است. انتظار فرج، فراتر از انتظار معمولی است. انتظار فرج، انتظاری همراه با [[آگاهی]]، [[بصیرت]]، درایت، [[معنویت]]، آمادگی، حق‌‏گرایی، عدل‌‏خواهی و... است. [[انتظار راستین]] دارای ملزوماتی است که آن را موصوف به صفت برترینِ [[اعمال]] کرده است. بعضی از ملزومات عبارت‌اند از:
# انتظار و داشتن [[ایمان]] و [[اخلاص]]: انتظار فرج، ایمان به خداوند متعال و اخلاص در راه او و [[حسن ظن]] به [[حکمت]] آن ذات مقدس و رسیدگی او به امور [[بندگان]] را در [[انسان]] [[مؤمن]] تقویت می‌کند.
# انتظار و [[پذیرش ولایت]]: انتظار در [[زمان غیبت]] [[امام]]، نوعی اعلام پذیرش ولایت آخرین حجت خداست و همین انتظار موجب می‌شود ارتباط [[شیعیان]] با امامشان، اگر چه به صورت ارتباط قلبی و [[معنوی]]، [[حفظ]] شود. به عبارت روشن‏تر، انتظار فرج، [[شناخت حق]] و شناختن [[رهبر]] و امام [[حقّ]] و انتظار [[یاری رساندن]] به او است.
# انتظار و تلاش و حرکت مداوم: انتظار فرج، در واقع نوعی آمادگی و استقبال از نیکی‏‌هاست. آمادگی برای تلاش و حرکتی مداوم و کوششی خستگی‌‏ناپذیر همراه با [[تهذیب نفس]]، [[پاک]] زیستن، [[حق‌خواهی]] و دور ماندن از زشتی‏‏‌ها و آلودگی‏‌ها... به همین جهت وقتی [[ابو‌ بصیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} پرسید: فرج (گشایش) کی خواهد بود؟ آن حضرت فرمود: «ای [[ابو بصیر]]! تو هم از کسانی هستی که [[دنیا]] را طلب می‌‏‏کنند؟ آن کس که قیام امام را بشناسد، برای او به جهت انتظارش فرج و گشایش شده است»<ref>{{متن حدیث|"یا ابا بصیر و انت ممّن یرید الدّنیا؟ من عرف هذا الامر، فقد فرج عنه لانتظاره"}}. ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۳۷۱. </ref>. [[انتظار فرج]] که بهترین عبادت و بهترین عمل در لسان [[معصومین]] معرفی شده است، همان ایمان کامل به [[امام]] [[منتظَر]] است و [[ایمانی]] که عمل در آن نباشد، کامل نیست و عمل نیز تا در تمام [[احکام]] نباشد [[ارزش]] ندارد. [[پیامبر]]{{صل}} در این بیان خود "انتظار فرج" را عمل به حساب آورده است، درحالی‌ که‌‎ دست روی دست گذاشتن و خود را بی‌خاصیت و مهمل بارآوردن، در گوشۀ [[خانه]] خزیدن و‌‎ ‎تن به [[ظلم]] دادن و در آرزوی [[ظهور امام زمان]] به سر بردن تا آن حضرت با نیروی غیبی امور را‌‎ ‎اصلاح کند نه تنها [[انتظار]] نیست بلکه خود ضدّ انتظار است؛ همچنین، در روایت‌های زیادی با تعبیرهای مختلف، انتظار فرج را مانند شمشیر‌زدن در خدمت پیامبر یا در [[راه خدا]] می‌‌دانند. در یک جا دارد: «[[منتظر فرج]] مانند کسی است که در زیر [[پرچم]] [[حضرت قائم]]{{ع}} بوده است»<ref>{{متن حدیث|بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ قَاعِداً تَحْتَ لِوَائِهِ القَائِمِ}}</ref>. پس اندیشۀ انتظار و انتظار کشیدن به مفهوم سازنده و پویای آن از اهمیت والایی برخوردار است که مقایسۀ آن با دیگر [[اعمال]]، دشوار خواهد بود و همین امر، [[پیروان]] [[امامان معصوم]]{{ع}} را [[استوار]] نگه داشته است به نحوی که هرگز خود را فراموش نکرده و در [[افکار]] دیگران هضم نشده‌اند.
 
== [[اجر]] و مقام والا برای [[منتظران]] ==
در [[روایات]] بسیاری برای منتظران اجر و مقام والا ذکر نموده‌اند<ref> برای نمونه امام صادق{{ع}} در این باره می‌فرماید: «اگر کسی از شما شیعیان بمیرد، در حالی که منتظر امر فرجِ امام مهدی{{ع}} باشد، همانند کسی است که در کنار قائم)ع) و در خیمه‌اش بوده است. پس اندکی درنگ کرد و فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در کنار حضرت جنگیده و شمشیر زده است. سپس فرمود: نه، به خدا قسم! بلکه مثل کسی است که در کنار رسول خدا{{صل}} به شهادت رسیده باشد». بحارالانوار، ج ۵۲، ح ۱۶، ص۱۲۶؛ همچنین و می‌فرماید: «بدانید کسی که منتظر ظهور حضرت مهدی{{ع}} باشد، پاداش کسی را دارد که شب‌ها را برای انجام عبادت بیدار، و روزها روزه‌دار باشد» کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۲، ص۲۲۲.</ref>. این [[روایات]] [[پاداش]] فراوانی برای [[منتظران]] برشمرده‌اند و یکی از [[وظایف]] مهم [[دینی]] در عصر غیبت را [[انتظار]] دانسته‌اند. [[پاداش‌ها]] برای منتظرانی است که [[صادقانه]] در انتظار اویند و هر قدر [[شرایط انتظار]] در منتظران بیشتر شود و آمادگی آنان فزونی یابد، بر پاداش نیز افزوده می‌گردد.
 
از روایات [[انتظار ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} به دست می‌آید [[انتظار ظهور]] افزون‌بر اینکه راه رسیدن به جامعۀ [[موعود]] است، خود نیز موضوعیت دارد؛ بدان معنا که اگر کسی در [[انتظار راستین]] به سر برد، تفاوتی ندارد به مورد انتظار خویش دست پیدا کند یا نه؛ نفس این انتظار خود مهم و ثمربخش است؛ در این‌باره [[امام باقر]]{{ع}} -آنگاه که [[دین]] مورد [[خشنودی خداوند]] را تعریف می‌کند- پس از شمردن اموری می‌فرماید: {{متن حدیث|...وَ اَلتَّسْلِیمُ لِأَمْرِنَا وَ اَلْوَرَعُ وَ اَلتَّوَاضُعُ وَ اِنْتِظَارُ قَائِمِنَا...}} <ref>«... و تسلیم به امر ما، و پرهیزکاری و فروتنی، و انتظار قائم ما».... کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۲، ص۲۳، ح ۱۳.</ref>چنان‌که [[ابوبصیر]] می‌گوید: به [[امام صادق]]{{ع}} عرض کردم: فدایت شوم، [[فرج]] شما کی فرا می‌رسد؟ فرمود: «گویی که تو از فرج ([[گشایش]])، جنبه [[دنیوی]] آن را می‌خواهی؛ [[خیر]]، هرکس که در خط‍‌ [[ولایت]] باشد، همان [[انتظار فرج]]، برای او فرج است»<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۷، ص۶۰-ج ۵۱، ص۱۵۶.</ref> چنان‌که ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق{{ع}} عرض کردم‌ فدایت شوم، فرج شما کی فرامی‌رسد؟ فرمود: «گویی که تو از فرج (گشایش)، جنبه دنیوی آن را می‌خواهی؛ خیر، هرکس که در خط‍‌ ولایت باشد، همان انتظار فرج، برای او فرج است<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۷، ص۶۰، ج ۵۱، ص۱۵۶.</ref>.
 
== نتیجه ==
انتظار فضیلت‌های بسیاری دارد که مهم‌ترین آن، طبق بیان روایات، [[افضل الاعمال]] بودن آن است<ref> محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۲، ص۳۶ و کمال الدین وتمام النعمة، ج ۲، ص۶۴۴.</ref>. در برخی [[روایات]] [[انتظار]] را [[برترین]] [[عبادت‌ها]] نیز دانسته‌اند؛ [[پیامبر خاتم]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|افضل العبادة انتظار الفرج}}؛ «برترین عبادت‌ها [[انتظار فرج]] است»<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۱، ص۱۲۵. </ref>. انتظار فرج با [[بصیرت]]، [[معنویت]]، آمادگی، تلاش برای عدالت‌گستری، [[حق‌گرایی]] آمادگی و... همراه است؛ به همین دلیل است که انتظار فرج فراتر از یک انتظار معمولی است و افزون‌بر آن پاداش‌های ویژه‌ای برای منتظران راستین امام مهدی از سوی [[خداوند]] در نظر گرفته شده است؛ برای نمونه [[امام صادق]]{{ع}} در این باره می‌فرماید: «اگر کسی از شما [[شیعیان]] بمیرد، در حالی که [[منتظر]] [[امر]] فرجِ [[امام مهدی]]{{ع}} باشد، همانند کسی است که در کنار [[قائم]])ع) و در خیمه‌اش بوده است. پس اندکی درنگ کرد و فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در کنار حضرت جنگیده و [[شمشیر]] زده است. سپس فرمود: نه، به [[خدا]] قسم! بلکه مثل کسی است که در کنار [[رسول خدا]]{{صل}} به [[شهادت]] رسیده باشد». <ref> بحارالانوار، ج ۵۲، ح ۱۶، ص۱۲۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۰۴-۲۰۷، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، ص۱۸۹-۱۹۳؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۱۳۶؛ [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|اندیشه انتظار]]، ص۶۱- ۶۳؛ [[سید محمد جواد مهری|مهری، سید محمد جواد]]، [[انتظار فرج ۴ (مقاله)|انتظار فرج]]؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|مهدویت پیش از ظهور]]، ص۱۹۵، ۱۹۸؛ [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[انتظار بایدها و نبایدها (کتاب)|انتظار بایدها و نبایدها]]، ص۲۴؛ [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۱۴ (کتاب)| پیشوایان هدایت ج۱۴]]، ص۲۵۰-۲۵۳؛ [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[انتظار مسئولانه (مقاله)|انتظار مسئولانه]]؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۴۳؛ [[ابراهیم کوثری|کوثری، ابراهیم]]، [[انتظار و وظایف منتظران (مقاله)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص۷؛ [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص۱۲۲ ـ ۱۲۳؛ [[محمد رسول آهنگران|آهنگران، محمد رسول]]، [[بررسی مبانی ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور موعود (مقاله)|بررسی مبانی ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور موعود]]، ص۱۶۸؛ [[جواد جعفری|جعفری، جواد]]، [[معناشناسی تطبیقی انتظار و زمینه‌سازی قیام امام مهدی در اندیشه فریقین (مقاله)|معناشناسی تطبیقی انتظار و زمینه‌سازی قیام امام مهدی در اندیشه فریقین]]؛ [[حیدر علی رستمی|رستمی، حیدر علی]]، [[جایگاه انتظار توان­مند در معارف شیعه (مقاله)|جایگاه انتظار توان­مند در معارف شیعه]]، ص۲۰۲ ـ۲۱۴؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی؛ علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، [[سید محمد تقی موسوی اصفهانی|موسوی اصفهانی، سید محمد تقی]]، [[تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌ (کتاب)|تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌]]، ص۷۴-۷۵؛ [[محمد حسین رحیمیان|رحیمیان، محمد حسین]]، [[مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر ۲ (کتاب)|مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر]]، ص۱۴ و ۱۵.</ref>
 
== پرسش‌های وابسته ==
{{پرسش وابسته}}
# [[انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)]]
# [[انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)]]
# [[چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)]]
# [[چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)]]
{{پایان پرسش وابسته}}


{{مدخل انتظار}}
== منابع ==
 
{{منابع}}
==منابع==
# [[پرونده:136864.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۲''']]
* [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]
# [[پرونده:1404.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|'''انتظار و منتظران''']]
* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
* [[پرونده:48623.jpg|22px]] [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|'''چشم به راه''']]
# [[پرونده:63354.jpg|22px]] [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[انتظار بایدها و نبایدها (کتاب)|'''انتظار بایدها و نبایدها''']]
* [[پرونده:136864.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۲''']]
# [[پرونده:1368298.jpg|22px]] [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|'''یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان''']]
 
# [[پرونده:678657.jpg|22px]] [[سید محمد تقی موسوی اصفهانی|موسوی اصفهانی، سید محمد تقی]]، [[تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌ (کتاب)|'''تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌''']]
==پانویس==
# [[پرونده:13681097.jpg|22px]] [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|'''آخرین منجی''']]
{{یادآوری پانویس}}
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
{{پانویس2}}
# [[پرونده:13681183.jpg|22px]] [[ابراهیم کوثری|کوثری، ابراهیم]]، [[انتظار و وظایف منتظران (مقاله)|'''انتظار و وظایف منتظران''']]
# [[پرونده:11119.jpg|22px]] [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[انتظار مسئولانه (مقاله)|'''انتظار مسئولانه''']]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[محمد رسول آهنگران|آهنگران، محمد رسول]]، [[بررسی مبانی ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور موعود (مقاله)|'''بررسی مبانی ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور موعود''']]
# [[پرونده:151988.jpg|22px]] [[احمد زمانی|زمانی، احمد]]، [[اندیشه انتظار (کتاب)|'''اندیشه انتظار''']]
# [[پرونده:11119.jpg|22px]] [[سید محمد جواد مهری|مهری، سید محمد جواد]]، [[انتظار فرج - مهری (مقاله)|'''انتظار فرج''']]، [[پاسدار اسلام (نشریه)|ماهنامه پاسدار اسلام]]
# [[پرونده:Mahdaviat.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|'''مهدویت پیش از ظهور''']]
# [[پرونده:151928.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۱۴ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۱۴''']]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[جواد جعفری|جعفری، جواد]]، [[معناشناسی تطبیقی انتظار و زمینه‌سازی قیام امام مهدی در اندیشه فریقین (مقاله)|'''معناشناسی تطبیقی انتظار و زمینه‌سازی قیام امام مهدی در اندیشه فریقین''']]، [[مشرق موعود (نشریه)|فصلنامه مشرق موعود]]
# [[پرونده:13681225.jpg|22px]] [[حیدر علی رستمی|رستمی، حیدر علی]]، [[جایگاه انتظار توان­مند در معارف شیعه (مقاله)|'''جایگاه انتظار توان­مند در معارف شیعه''']]
# [[پرونده:10037826.jpg|22px]] [[محمد حسین رحیمیان|رحیمیان، محمد حسین]]، [[مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر ۲ (کتاب)|'''مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر ۲''']]
{{پایان منابع}}


{{انتظار افقی}}
== پانویس ==
{{پانویس}}


[[رده:فضیلت انتظار]]
[[رده:انتظار ظهور امام مهدی]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:مدخل فرهنگ‌نامه مهدویت]]
[[رده:مدخل فرهنگ‌نامه مهدویت]]
[[رده:اتمام لینک داخلی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۱۲

این مدخل زیرشاخهٔ بحث انتظار است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

جایگاه ویژه انتظار

از باورهای اساسی و زیبای اسلامی، اعتقاد به ظهور مصلحی بزرگ از جانب خداوند است. مصلحی که تلاش‌های شبانه‌روزی دیگر مصلحان و مشعل‌داران هدایت را به ثمر برساند و انسان را که گرفتار کج‌روی‌ها و دلخوشی‌های زود گذر و فریبنده شده است و در هاله‌ای از اضطراب و حیرت به سر می‌برد نجات بخشد. مقصود از انتظار فرج، انتظار دگرگونی مثبت و گسترده در زندگی بشر و زدوده شدن ناکامی‌‏ها و نابسامانی‏‏‌ها از چهرۀ غم‌زدۀ جامعۀ انسانی است و پیروزی عدالت‌‏گستر و معنویت‌‏گرای مهدوی بر دولت‏‏‌های شرک و کفر و ستم است. باید توجه داشت وظیفۀ اصلی منتظر "تقویت دائم جبهۀ حق و تلاش برای مشخّص‌تر کردن مرز حق و باطل" برای به ثمر رسیدن آن نبرد عظیم جهانی خواهد بود. بدین معنا، انتظار، هم به لحاظ فردی و هم به لحاظ اجتماعی نه تنها حالت سلبی نیست، بلکه فعل ایجابی است که بر تمام افعال ما سایه می‌افکند و بدین سبب، افضل اعمال شمرده شده است.

انتظار، ظرفیّت و توانایی فراوانی برای تحقق جامعه آرمانی و اسلامی موعود، ایجاد می‌کند و با توجه به آنچه گفته شد به رمز برشمردن فضایل بی‌شمار برای منتظران پی می‌بریم و درمی‌یابیم که چرا از نظر اسلام، انسان منتظِر از چنین مقام و مرتبه بلندی برخوردار است. انتظار فرج در روایات افضل الاعمال خوانده شده است[۱]. "افضل" که معادل فارسی آن واژه "برترین" است و در متن بیشتر روایاتی که از فضیلت انتظار سخن می‌‌گوید، قرار دارد، از مادۀ "فضل" گرفته شده است. خود این ماده، بر ارجمندی و برتری دلالت دارد و آنگاه که به صورت "افضل" در می‌‌آید، برتری‌سنجی میان دو یا چند چیز را که در وصف یا حالتی همانندی دارند، گزارش می‌‌کند. بنابراین، افضل نشان می‌دهد انتظار فرج، عمل و عبادتی عادی و معمولی نیست، بلکه نسبت به اعمال و عبادت‌های دیگر برتری و رجحان دارد و نیز اضافه شدن افضل به واژه‌هایی همچون "العبادة"، "أعمال أمتی" و مانند آن بر برتری مطلق انتظار فرج بر هر کار عبادی دیگری دلالت دارد. انتظار فرج از همه عبادت‌های فردی و اجتماعی برتر است،؛ چراکه در عبادت‌های فردی پاداش آن فقط به خود شخص می‌رسد و عبادت‌های اجتماعیِ دیگر به پایۀ این عبادت نمی‌رسد؛ زیرا انتظار، اعتراف به حق و اعلام حق را دربردارد و آن در قلمرو حکومت‌های باطل چیز آسانی نیست.

فضائل انتظار

در روایات به فضیلت‌هایی برای انتظار اشاره شده است:

  1. انتظار، برترین عبادت‌‌ها: در روایات بسیاری انتظار فرج، عبادت شمرده شده است؛ پیامبر خاتم(ص) فرمود: «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»[۲]؛ در حدیث دیگری از امیر المؤمنین(ع) آمده است: «اَفضَلُ عِبادةِ الْمُؤْمِنِ اِنتِظارُ فَرَجِ اللّهِ»[۳]. عبادی شمردن انتظار بر جایگاه والای انتظار دلالت دارد؛ زیرا کارهای عبادی در معارف اسلامی، برتر از کارهای غیرعبادی به حساب می‌آید. دلیل برترین عبادت بودن انتظار را چند امر دانسته‌اند: حسن ظن به خدا و ناامید نبودن از رحمت الهی، پذیرفتن حکم و قضای الهی، روی آوردن کامل به خداوند و تنها از او انتظار گشایش داشتن و قطع علاقه از سایر اسباب و واگذار کردن امور به خداوند.
  2. انتظار، جهاد برتر: در روایاتی انتظار بهترینِ جهادها معرفی شده است: رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجِ»[۴]. امام صادق(ع) فرمودند: «هرکس از شما بمیرد، در حالی‏که منتظر این امر (ظهور مهدی(ع)) باشد، همانند کسی است که با حضرت قائم(ع) در خیمه‏‌اش بوده باشد. سپس چند لحظه‏‌ای درنگ کرده و آنگاه فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در خدمت آن حضرت شمشیر بزند. سپس فرمود: نه به خدا، همچون کسی است که در رکاب رسول خدا(ص) شهید شده باشد»[۵]. منتظران ظهور چنان ارجمند خوانده شده‌اند که مُردن در حال انتظار همانند حضور در رکاب مقدس قائم(ع) شمرده است: چنان‌که امام صادق(ع) فرمود: «مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً لَهُ کَانَ کَمَنْ کَانَ فِی فُسْطَاطِ الْقَائِمِ»[۶].
  3. انتظار، برترینِ اعمال نزد خداوند: در روایاتی انتظار برترینِ اعمال (کارها) معرفی شده است: امیر المؤمنین(ع) فرمود: «منتظر فرج باشید و از رحمت خدا ناامید نشوید، به درستی که بهترین عمل نزد خداوند عزوجل انتظار فرج است»[۷] رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»[۸]. امام جواد(ع) فرمودند: «برترین عمل شیعیان ما انتظار فرج است هر کس این امر را بداند و بشناسد خداوند با همین انتظار برای او گشایش (فَرَج) عطا می‌فرماید»[۹].

علت برترین اعمال بودن انتظار

از مهم‌ترین دلایلی که انتظار فرج برترین اعمال دانسته شده است، به خاطر ملزومات آن است. انتظار فرج، فراتر از انتظار معمولی است. انتظار فرج، انتظاری همراه با آگاهی، بصیرت، درایت، معنویت، آمادگی، حق‌‏گرایی، عدل‌‏خواهی و... است. انتظار راستین دارای ملزوماتی است که آن را موصوف به صفت برترینِ اعمال کرده است. بعضی از ملزومات عبارت‌اند از:

  1. انتظار و داشتن ایمان و اخلاص: انتظار فرج، ایمان به خداوند متعال و اخلاص در راه او و حسن ظن به حکمت آن ذات مقدس و رسیدگی او به امور بندگان را در انسان مؤمن تقویت می‌کند.
  2. انتظار و پذیرش ولایت: انتظار در زمان غیبت امام، نوعی اعلام پذیرش ولایت آخرین حجت خداست و همین انتظار موجب می‌شود ارتباط شیعیان با امامشان، اگر چه به صورت ارتباط قلبی و معنوی، حفظ شود. به عبارت روشن‏تر، انتظار فرج، شناخت حق و شناختن رهبر و امام حقّ و انتظار یاری رساندن به او است.
  3. انتظار و تلاش و حرکت مداوم: انتظار فرج، در واقع نوعی آمادگی و استقبال از نیکی‏‌هاست. آمادگی برای تلاش و حرکتی مداوم و کوششی خستگی‌‏ناپذیر همراه با تهذیب نفس، پاک زیستن، حق‌خواهی و دور ماندن از زشتی‏‏‌ها و آلودگی‏‌ها... به همین جهت وقتی ابو‌ بصیر از امام صادق(ع) پرسید: فرج (گشایش) کی خواهد بود؟ آن حضرت فرمود: «ای ابو بصیر! تو هم از کسانی هستی که دنیا را طلب می‌‏‏کنند؟ آن کس که قیام امام را بشناسد، برای او به جهت انتظارش فرج و گشایش شده است»[۱۰]. انتظار فرج که بهترین عبادت و بهترین عمل در لسان معصومین معرفی شده است، همان ایمان کامل به امام منتظَر است و ایمانی که عمل در آن نباشد، کامل نیست و عمل نیز تا در تمام احکام نباشد ارزش ندارد. پیامبر(ص) در این بیان خود "انتظار فرج" را عمل به حساب آورده است، درحالی‌ که‌‎ دست روی دست گذاشتن و خود را بی‌خاصیت و مهمل بارآوردن، در گوشۀ خانه خزیدن و‌‎ ‎تن به ظلم دادن و در آرزوی ظهور امام زمان به سر بردن تا آن حضرت با نیروی غیبی امور را‌‎ ‎اصلاح کند نه تنها انتظار نیست بلکه خود ضدّ انتظار است؛ همچنین، در روایت‌های زیادی با تعبیرهای مختلف، انتظار فرج را مانند شمشیر‌زدن در خدمت پیامبر یا در راه خدا می‌‌دانند. در یک جا دارد: «منتظر فرج مانند کسی است که در زیر پرچم حضرت قائم(ع) بوده است»[۱۱]. پس اندیشۀ انتظار و انتظار کشیدن به مفهوم سازنده و پویای آن از اهمیت والایی برخوردار است که مقایسۀ آن با دیگر اعمال، دشوار خواهد بود و همین امر، پیروان امامان معصوم(ع) را استوار نگه داشته است به نحوی که هرگز خود را فراموش نکرده و در افکار دیگران هضم نشده‌اند.

اجر و مقام والا برای منتظران

در روایات بسیاری برای منتظران اجر و مقام والا ذکر نموده‌اند[۱۲]. این روایات پاداش فراوانی برای منتظران برشمرده‌اند و یکی از وظایف مهم دینی در عصر غیبت را انتظار دانسته‌اند. پاداش‌ها برای منتظرانی است که صادقانه در انتظار اویند و هر قدر شرایط انتظار در منتظران بیشتر شود و آمادگی آنان فزونی یابد، بر پاداش نیز افزوده می‌گردد.

از روایات انتظار ظهور حضرت مهدی(ع) به دست می‌آید انتظار ظهور افزون‌بر اینکه راه رسیدن به جامعۀ موعود است، خود نیز موضوعیت دارد؛ بدان معنا که اگر کسی در انتظار راستین به سر برد، تفاوتی ندارد به مورد انتظار خویش دست پیدا کند یا نه؛ نفس این انتظار خود مهم و ثمربخش است؛ در این‌باره امام باقر(ع) -آنگاه که دین مورد خشنودی خداوند را تعریف می‌کند- پس از شمردن اموری می‌فرماید: «...وَ اَلتَّسْلِیمُ لِأَمْرِنَا وَ اَلْوَرَعُ وَ اَلتَّوَاضُعُ وَ اِنْتِظَارُ قَائِمِنَا...» [۱۳]چنان‌که ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: فدایت شوم، فرج شما کی فرا می‌رسد؟ فرمود: «گویی که تو از فرج (گشایش)، جنبه دنیوی آن را می‌خواهی؛ خیر، هرکس که در خط‍‌ ولایت باشد، همان انتظار فرج، برای او فرج است»[۱۴] چنان‌که ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم‌ فدایت شوم، فرج شما کی فرامی‌رسد؟ فرمود: «گویی که تو از فرج (گشایش)، جنبه دنیوی آن را می‌خواهی؛ خیر، هرکس که در خط‍‌ ولایت باشد، همان انتظار فرج، برای او فرج است[۱۵].

نتیجه

انتظار فضیلت‌های بسیاری دارد که مهم‌ترین آن، طبق بیان روایات، افضل الاعمال بودن آن است[۱۶]. در برخی روایات انتظار را برترین عبادت‌ها نیز دانسته‌اند؛ پیامبر خاتم(ص) فرمود: «افضل العبادة انتظار الفرج»؛ «برترین عبادت‌ها انتظار فرج است»[۱۷]. انتظار فرج با بصیرت، معنویت، آمادگی، تلاش برای عدالت‌گستری، حق‌گرایی آمادگی و... همراه است؛ به همین دلیل است که انتظار فرج فراتر از یک انتظار معمولی است و افزون‌بر آن پاداش‌های ویژه‌ای برای منتظران راستین امام مهدی از سوی خداوند در نظر گرفته شده است؛ برای نمونه امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: «اگر کسی از شما شیعیان بمیرد، در حالی که منتظر امر فرجِ امام مهدی(ع) باشد، همانند کسی است که در کنار قائم)ع) و در خیمه‌اش بوده است. پس اندکی درنگ کرد و فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در کنار حضرت جنگیده و شمشیر زده است. سپس فرمود: نه، به خدا قسم! بلکه مثل کسی است که در کنار رسول خدا(ص) به شهادت رسیده باشد». [۱۸].[۱۹]

پرسش‌های وابسته

  1. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
  2. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)

منابع

  1. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲
  2. سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران
  3. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
  4. شفیعی سروستانی، ابراهیم، انتظار بایدها و نبایدها
  5. رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
  6. موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌
  7. صمدی، قنبر علی، آخرین منجی
  8. فرهنگ شیعه
  9. کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران
  10. خاتمی، سید احمد، انتظار مسئولانه
  11. آهنگران، محمد رسول، بررسی مبانی ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور موعود
  12. زمانی، احمد، اندیشه انتظار
  13. مهری، سید محمد جواد، انتظار فرج، ماهنامه پاسدار اسلام
  14. کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور
  15. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۱۴
  16. جعفری، جواد، معناشناسی تطبیقی انتظار و زمینه‌سازی قیام امام مهدی در اندیشه فریقین، فصلنامه مشرق موعود
  17. رستمی، حیدر علی، جایگاه انتظار توان­مند در معارف شیعه
  18. رحیمیان، محمد حسین، مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر ۲

پانویس

  1. ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص۱۲۲.
  2. ↑ «برترین عبادت‌ها انتظار فرج است» مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۱، ص۱۲۵؛ محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۸۷؛ ترمذی، ابو عیسی محمد، سنن، ج ۵، ص۵۶۵.
  3. ↑ برقی، احمد بن محمد بن خالد، محاسن و به نقل از آن، مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار ۵۲، ص۱۳۱: «برترین عبادات مؤمن انتظار کشیدن برای گشایش خداوند است».
  4. ↑ «برترین جهاد امت من انتظار گشایش است». حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص۳۷؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۷۴، ص۱۴۳.
  5. ↑ ثبات الهداة، حرّ عاملی، محمد بن حسن، ج ۷، ص۴۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص۱۲۶: «هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ هُوَ کَمَنْ کَانَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ»، برقی، احمد بن محمد بن خالد، محاسن، ج ۱، ص۱۷۳. محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص۶۴۵.
  6. ↑ برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج۱، ص۱۷۳؛ محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، ص۶۴۴؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۴، ص۱۲۶.
  7. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص۱۲۳: «انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لَا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»
  8. ↑ «برترین کارهای امت من، انتظار فرج از جانب خداوند است». محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۲، ص۳۶ و کمال الدین وتمام النعمة، ج ۲، ص۶۴۴.
  9. ↑ «أَفْضَلُ أَعْمَالِ شِیعَتِنَا انْتِظَارُ الْفَرَجِ مَنْ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ فَقَدْ فُرِّجَ عَنْهُ بِانْتِظَارِه»؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص۷۱.
  10. ↑ «"یا ابا بصیر و انت ممّن یرید الدّنیا؟ من عرف هذا الامر، فقد فرج عنه لانتظاره"». ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۳۷۱.
  11. ↑ «بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ قَاعِداً تَحْتَ لِوَائِهِ القَائِمِ»
  12. ↑ برای نمونه امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: «اگر کسی از شما شیعیان بمیرد، در حالی که منتظر امر فرجِ امام مهدی(ع) باشد، همانند کسی است که در کنار قائم)ع) و در خیمه‌اش بوده است. پس اندکی درنگ کرد و فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در کنار حضرت جنگیده و شمشیر زده است. سپس فرمود: نه، به خدا قسم! بلکه مثل کسی است که در کنار رسول خدا(ص) به شهادت رسیده باشد». بحارالانوار، ج ۵۲، ح ۱۶، ص۱۲۶؛ همچنین و می‌فرماید: «بدانید کسی که منتظر ظهور حضرت مهدی(ع) باشد، پاداش کسی را دارد که شب‌ها را برای انجام عبادت بیدار، و روزها روزه‌دار باشد» کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۲، ص۲۲۲.
  13. ↑ «... و تسلیم به امر ما، و پرهیزکاری و فروتنی، و انتظار قائم ما».... کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۲، ص۲۳، ح ۱۳.
  14. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۷، ص۶۰-ج ۵۱، ص۱۵۶.
  15. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۷، ص۶۰، ج ۵۱، ص۱۵۶.
  16. ↑ محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۲، ص۳۶ و کمال الدین وتمام النعمة، ج ۲، ص۶۴۴.
  17. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۱، ص۱۲۵.
  18. ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ح ۱۶، ص۱۲۶.
  19. ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص۲۰۴-۲۰۷، انتظار و منتظران، ص۱۸۹-۱۹۳؛ فرهنگ شیعه، ص۱۳۶؛ زمانی، احمد، اندیشه انتظار، ص۶۱- ۶۳؛ مهری، سید محمد جواد، انتظار فرج؛ کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۹۵، ۱۹۸؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، انتظار بایدها و نبایدها، ص۲۴؛ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۱۴، ص۲۵۰-۲۵۳؛ خاتمی، سید احمد، انتظار مسئولانه؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۴۳؛ کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص۷؛ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص۱۲۲ ـ ۱۲۳؛ آهنگران، محمد رسول، بررسی مبانی ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور موعود، ص۱۶۸؛ جعفری، جواد، معناشناسی تطبیقی انتظار و زمینه‌سازی قیام امام مهدی در اندیشه فریقین؛ رستمی، حیدر علی، جایگاه انتظار توان­مند در معارف شیعه، ص۲۰۲ ـ۲۱۴؛ رجالی تهرانی؛ علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۷۴-۷۵؛ رحیمیان، محمد حسین، مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، ص۱۴ و ۱۵.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=فضیلت_انتظار&oldid=1316602»