عبدالرحمن بن حنبل جمحی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عبدالرحمن بن حنبل جمحی است. عبدالرحمن بن حنبل جمحی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عبدالرحمن بن حنبل جمحی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

عبدالرحمان بن حنبل برادر کلده است که این دو برادر با صفوان بن امیه برادر مادری بوده‌اند و پدرشان اهل یمن بود و از آنجا به مکه رفت.

عبدالرحمن از پیش‌قدمان در پذیرش اسلام و هجرت است که در جنگ بدر و در آن شرکت کرده و نیز در بسیاری از فتوحات اسلامی از جمله فتح دمشق شرکت داشت و در صفین هم در رکاب امیر مؤمنان(ع) جنگید.

عبدالرحمان بن حنبل و خلیفه سوم

عبدالرحمن مردی مجاهد بود که به هر چه بر خلاف دستورهای اسلام می‌دید، اعتراض می‌کرد؛ به همین جهت به برخی از کارهای عثمان اعتراض می‌کرد، و اشعاری علیه او سروده، در میان مردم می‌خواند. از جمله هنگامی که عثمان از غنائم جنگی آفریقا پانصد هزار (درهم یا دینار) به مروان حکم بخشید عبدالرحمان در اشعاری عثمان را سرزنش کرد و این اشعار را سرود:

سوگند به خدا که خداوند هیچ چیزی را بیهوده رها نکرده است.

ولی تو برای ما فتنه قرار داده آفریده شده‌ای تا ما به تو آزمایش شویم با تو به ما آزمایش شوی.

آن رانده شده پیامبر را خواندی و به خویش نزدیک کردی و این کار با شیوه مصطفی(ص) مخالف بود.

و خویشان خود را بر بندگان خدا ولایت دادی بر خلاف سنت پیشینیان.

و با ستمکاری در حق بندگان، خمس ایشان را به مروان بخشیدی و چراگاه اختصاصی درست کردی.

و مالی را که اشعری از خراج و مالیات برایت آورد، به کسی که از نزدیکانت بود رساندی.

عثمان صد تازیانه بر او زد و بعد را بر شتری سوار کرد و در مدینه گردانید، و سپس او را دست بسته در خیبر زندانی کرد.

او از زندان به امام علی(ع) و عمار یاسر نامه نوشت و این‌گونه نجات خود را در ضمن اشعاری از آنها خواست:

به علی(ع) و عمار این سخن را برسان که علی(ع) و عمار هر دو مانند راهنما هستند و این دو در راهنمایی کردن سبقت گرفتند.

هیچ جاهلی را رها نکنید تا دین خدا او را بزرگ کند؛ گر چه دشواری‌هایی او را دربر گیرد.

از این سخن‌ها و مشکلات فقط شمشیر مانده و ریسمان‌های مرگ به ما آویخته شد.

علی و عمار می‌دانند که من مظلوم هستم.

علی(ع) آن قدر با عثمان صحبت کرد و اصرار نمود تا آنکه عثمان او را از زندان آزاد کرد، به شرط آنکه در مدینه نماند، لذا او در قلعه قموص خبیر ماند تا وقتی مردم بر عثمان شوریدند و او را کشتند و سپس به مدینه بازگشت.

عبدالرحمان بن حنبل و امیرمؤمنان علی(ع)

عبدالرحمان بن حنبل هنگامی که با امیرالمؤمنین(ع) بیعت کرد این ابیات را سرود:

به جانم سوگند، با کسی که محافظ دین و معروف به پاکدامنی و همراهی است، بیعت کردید.

کسی که دامنش از هر کار زشتی پاک است؛ بزرگواری سپید چهره و بسیار راستگو و از دیرباز به خدا مؤمن.

یعنی اباالحسن؛ پس به او راضی باشید و با او بیعت کنید که برای کسی که عیبی داشته باشد، منطق نمی‌یابید.

علی(ع) وصی مصطفی(ص) و وزیر وعموزاده اوست و اول کسی است که برای خدا نمازگزارد و پرهیزکاری کرد.

و از جمله اشعاری که در زندان سروده این چند بیت است:

از زندانی که رنج آن را می‌کشم به خدا شکوه می‌کنم و نه به مردم، جز ابوالحسن(ع).

در قلعۀ قموص خیبر و در اعماق سیاه چال زندانی که مانند قبر عمیق در زمین فرو رفته، به سر می‌برم.

آیا بناست برای گفتارحق یا تعریف امانت و درستی کشته شوم؟ پس چه کسی از امانت و درستی دم خواهد زد

وقتی از زندان آزاد شد، این اشعار را سرود:

اگر علی(ع) نبود که خدا به دست او مرا از بند نجات بخشید؛

هر آینه در سختی‌ها و بسته شدن زنجیرها بر دست راستم، به احدی امیدوار نبودم.

جانم فدای علی(ع)، زیرا مرا از چنگال کافری نجات داد! بعد از آنکه خود بر جراحت خود چشم پوشید!

نقل شده عبدالرحمان در جنگ صفین این رجز را می‌خواند: اگر می‌خواهید مرا بکشید پس بدانید که من پسر حنبل هستم؛ منم آنکه گفت: نعثل یهودی در میان شماست.

منابع

1. قدمی، مریم، مقاله «عبدالرحمن بن حنبل الجمحی»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۶