جعفر بن محمد بن عبیدالله اشعری

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

جعفر بن محمد الأشعری؛ در چهارده سند روایت تفسیر کنز الدقائق نام برده شده که به نقل از الکافی، تهذیب الأحکام و التوحید هستند؛ نمونه:

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: عَلِيٌّ(ع) يَقُولُ لَا تَغْضَبُوا وَ لَا تُغْضِبُوا أَفْشُوا السَّلَامَ وَ أَطِيبُوا الْكَلَامَ وَ صَلُّوا بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَامٌ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلَامٍ ثُمَّ تَلَا(ع) عَلَيْهِمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ﴾».

شرح حال راوی

عنوان جعفر بن محمد الأشعری در کتب رجالی ذکر نشده؛ لیکن در اسناد بسیاری از روایات قرار گرفته که در بیشتر موارد از ابن القداح و عبدالله بن میمون و عبدالله بن میمون القداح روایت کرده است، از این رو رجالیان متأخر در تمییز آن اختلاف کردند:

1. مردد است میان جعفر بن محمد بن عبیدالله و جعفر بن محمد بن عیسی برادر احمد بن محمد بن عیسی الأشعری القمی.
2. انصرافش به «جعفر بن محمد بن عبیدالله» رجحان دارد.
3. شاهد و قرینه‌ای بر انصرافش به یکی از دو راوی مذکور وجود ندارد.
4. انصراف به «جعفر بن محمد بن عبیدالله» دارد قطعاً.

بررسی و تحقیق

اتحاد «جعفر بن محمد الأشعری» در اسنادی که از ابن القداح روایت کرده، با «جعفر بن محمد بن عبیدالله» قطعی است و تردیدی در آن نیست؛ ادله آن:

1. جعفر بن محمد بن عبیدالله، راوی کتاب عبدالله بن میمون القداح است، چنان‌که نجاشی و شیخ طوسی به آن تصریح کردند و در سند روایت یاد شده، جعفر بن محمد الأشعری از ابن القداح روایت کرده است.
2. جعفر بن محمد بن عبیدالله با وصف «الأشعری» در بعضی اسناد از ابن القداح روایت کرده است.
3. جعفر بن محمد الأشعری به مراتب بیشتر از جعفر بن محمد بن عبیدالله از ابن القداح روایت کرده است.

روشن است جعفر بن محمد بن عبیدالله که راوی کتاب ابن القداح است، باید بیشتر از دیگران از ابن القداح روایت کرده باشد، درحالی‌که شمار روایات جعفر بن محمد الأشعری به مراتب بیشتر از روایت جعفر بن محمد بن عبیدالله از ابن القداح است، از این رو بسیار بعید است که غیر از آن باشد، بنابراین مقصود از جعفر بن محمد الأشعری در اسنادی که از ابن القداح؛ عبدالله بن میمون القداح؛ عبدالله بن میمون روایت کرده، جعفر بن محمد بن عبیدالله است که شیخ طوسی او را صاحب کتاب معرفی کرده و درباره‌اش نوشته است: "جعفر بن محمد بن عبیدالله، له کتاب رویناه بالإسناد الأول، عن أحمد بن أبی عبدالله، عن أبیه، عن جعفر بن محمد بن عبیدالله".

وی در اسناد روایات، با عناوینی هم‌چون جعفر، جعفر بن محمد، جعفر بن محمد بن عبیدالله، جعفر بن محمد الأشعری، جعفر بن محمد بن عبیدالله الأشعری، جعفر بن محمد القمی و جعفر بن محمد بن عبیدالله العلوی روایت کرده است.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و وفات جعفر بن محمد الأشعری، دانسته نیست؛ لیکن با یک واسطه از امام رضا(ع) روایت کرده و کسانی مانند صفار، سعد بن عبدالله الأشعری القمی و احمد بن محمد بن عیسی الأشعری القمی از ایشان روایت کرده‌اند.

آیت الله بروجردی از جعفر بن محمد الأشعری در طبقه ششم راویان نام برده است.

استادان و شاگردان راوی

بیشترین روایات جعفر بن محمد الأشعری از عبدالله بن میمون القداح است، از آن جهت که راوی کتاب ایشان بوده است و از کسانی مانند ابراهیم بن أبی البلاد، عبدالله بن بکیر بن محمد الأزدی، محمد بن سلیمان الدیلمی و محمد بن عبیدالله الأشعری (پدرش) نیز روایت کرده که از استادان وی شمرده می‌شوند و افرادی نیز از جعفر بن محمد الأشعری روایت کرده‌اند که از شاگردان حدیثی او به شمار می‌روند؛ برای نمونه: محمد بن خالد البرقی، احمد بن محمد بن عیسی الأشعری، المعلی بن محمد البصری، احمد بن محمد بن خالد البرقی، ابراهیم بن هاشم القمی، سهل بن زیاد، محمد بن الحسن الصفار، سعد بن عبدالله القمی، محمد بن احمد بن یحیی، علی بن محمد بن زیاد و الحسن بن علی بن عبدالله بن المغیره .

در بعضی اسناد علی بن ابراهیم بن هاشم از جعفر بن محمد بن عبیدالله روایت کرده که مرسل است.

مذهب راوی

جعفر بن محمد الأشعری را باید از راویان شیعه به شمار آورد، به دو دلیل:

1. شیخ طوسی او را در زمره مصنفان شیعه برشمرده و از وی در الفهرست نام برده است.
2. مضمون برخی احادیث ایشان بر تشیع وی دلالت دارند؛ نمونه‌ها:
3. «مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى الْأَشْعَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ الْعَلَوِيِّ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا(ع) عَنْ تَزْوِيجِ الْمُطَلَّقَاتِ ثَلَاثاً فَقَالَ لِي إِنَّ طَلَاقَكُمْ لَا يَحِلُّ لِغَيْرِكُمْ وَ طَلَاقَهُمْ يَحِلُّ لَكُمْ لِأَنَّكُمْ لَا تَرَوْنَ الثَّلَاثَةَ شَيْئاً وَ هُمْ يُوجِبُونَهَا».
4. «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) يَا عَلِيُّ مَنْ أَحَبَّكَ ثُمَّ مَاتَ فَقَدْ ﴿قَضَى نَحْبَهُ﴾وَ مَنْ أَحَبَّكَ وَ لَمْ يَمُتْ فَهُوَ ﴿يَنْتَظِرُ﴾ وَ مَا طَلَعَتْ شَمْسٌ وَ لَا غَرَبَتْ إِلَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ بِرِزْقٍ وَ إِيمَانٍ وَ فِي نُسْخَةٍ نُورٍ».
5. «الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْقُمِّيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي قَوْلِهِ ﴿وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ﴾ كَلِمَاتٍ فِي مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ الْأَئِمَّةِ(ع) مِنْ ذُرِّيَّتِهِمْ ﴿فَنَسِيَ﴾ هَكَذَا وَ اللَّهِ نَزَلَتْ عَلَى مُحَمَّدٍ(ص)».
6. «عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ(ع) قَالَ مَرَّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) فِي نَاسٍ مِنْ أَصْحَابِهِ بِكَرْبَلَاءَ فَلَمَّا مَرَّ بِهَا اغْرَوْرَقَتْ عَيْنَاهُ بِالْبُكَاءِ ثُمَّ قَالَ هَذَا مُنَاخُ رِكَابِهِمْ وَ هَذَا مُلْقَى رِحَالِهِمْ وَ هَاهُنَا تُهْرَاقُ دِمَاؤُهُمْ طُوبَى لَكِ مِنْ تُرْبَةٍ عَلَيْهَا تُهْرَاقُ دِمَاءُ الْأَحِبَّةِ».

براین اساس، ابن حجر عسقلانی وی را جزو ده نفر رجال شیعه دانسته که شیخ طوسی از آنها یاد کرده است.

جایگاه حدیثی راوی

توثیق صریح از رجالیان قدماء درباره راوی نرسیده، بلکه شیخ طوسی در الفهرست بی‌جرح و تعدیل از وی یاد کرده است؛ لیکن می‌‌توان از تجمیع قرائن، وثاقت یا دست کم حسن حال وی را استظهار کرد:

1. روایت احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی که در نقل حدیث بسیار سختگیر بوده است، از ایشان.
2. محمد بن احمد بن یحیی از جعفر بن محمد الأشعری روایت کرده؛ لیکن نجاشی نام او را جزو مستثنیات ابن الولید ذکر نکرده است.
3. قرار گرفتن نام راوی در سلسله اسناد کتاب کامل الزیارات.

براین اساس، ابن داوود از ایشان در جزء یکم کتاب خود که به ممدوحان اختصاص دارد، یاد کرده و وحید بهبهانی درباره‌اش نوشته است: "روى عنه محمد بن أحمد بن يحيى ولم يستثن روایته من رجاله وفیه دلیل على ارتضائه وحسن حاله بل مشعر إلی وثاقته مضافا إلی کونه کثیر الروایة و أنهم أکثروا من الروایة عنه".

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۵