عصمت از اشتباه به چه معناست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
== پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه == | == پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه == | ||
{{پاسخ پرسش | {{پاسخ پرسش | ||
| عنوان پاسخ‌دهنده = | | عنوان پاسخ‌دهنده = ۵. حجت الاسلام و المسلمین فاریاب؛ | ||
| تصویر = 334567.jpg | | تصویر = 334567.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = محمد حسین فاریاب | | پاسخ‌دهنده = محمد حسین فاریاب | ||
نسخهٔ ۱۳ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۲۸
| عصمت از اشتباه به چه معناست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ عصمت |
| مدخل بالاتر | عصمت |
| مدخل اصلی | گستره عصمت |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
عصمت از اشتباه از جمله موضوعات مهمی است که در عصمت متعلق مورد بحث قرار می‌گیرد و مراد از آن مصونیت معصومان از اشتباه در مرحله عمل به دین است.
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۵. حجت الاسلام و المسلمین فاریاب؛ | تصویر = 334567.jpg | پاسخ‌دهنده = محمد حسین فاریاب | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد حسین فاریاب در کتاب «عصمت امام» در این‌باره گفته است:
معناشناسی اشتباه و سهو
اشتباه در لغت مصدر باب افتعال از ریشه «شبه» به معنای مانند شدن، به غلط گرفتن و شبیه بودن است[۱]. اشتباه به طور کلی تصور غلطی است که انسان از چیزی دارد.
سهو در لغت، غفلت از چیزی است که به دلیل توجه به امری دیگر رخ می‌‌دهد. برخی از اهل لغت این غفلت را به دو نوع تقسیم کرده و معتقدند نوعی از سهو خارج از اختیار انسان است، مانند غفلت فرد مجنون، به خلاف نوع دیگر که ناشی از اختیار انسان است. در نوع دوم انسان با فراهم آوردن اسبابی به صورت ارادی سبب غفلت خودش می‌گردد مانند فردی که شراب می‌‌نوشد و این نوع دارای مواخذه نیز هست[۲].
از آنجا که واژه اشتباه به لحاظ معنای لغوی، مشابه واژه سهو است لذا در اینجا اشتباه مرادف با سهو گرفته شده است.
عصمت از اشتباه[۳] در عمل به دین و اقسام آن
اشتباه در مرحله عمل به دین می‌تواند به دو صورت رخ دهد:
- اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج نینجامد که اصطلاحاً از آن با عنوان کلی «اشتباه در انجام دادن واجبات شرعی» یاد می‌کنیم؛
- اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد که آن را «گناه سهوی» می‌نامیم[۴].
عصمت از اشتباه و سهو در انجام دادن واجبات شرعی
منظور از این عنوان آن است که آیا ممکن است پیامبر یا امام در انجام دادن تکالیف شرعی خود مرتکب اشتباه شود؟ برای نمونه، آیا ممکن است پیامبر یا امام به دلیل غفلت، نماز خود را نخواند یا در نماز مرتکب سهو و نسیان در شمار رکعات شود؟ این مسأله قبل از آنکه در منابع کلامی شیعه مطرح شود در کتاب‌های روایی محدثان امامیه با عنوان معروف «سهو النبی» که بیانگر اشتباه پیامبر خاتم(ص) در نماز و نیز قضا شدن نماز آن حضرت است، در قرون چهارم و پنجم به چشم می‌خورد. با این حال بازتابی از این روایات در کلمات اصحاب ائمه در این باره در دست نیست. هر چند می‌توان احتمال قوی داد که محدثان امامیه، به ضرورت معصوم بودن امام از اشتباه در ادای واجبات باور نداشتند. طرح این مسأله در منابع کلامی را باید در نزاع میان شیخ صدوق و شیخ مفید جستجو نمود[۵].
شیخ صدوق در این باره اظهار نظری در خصوص امام ندارد، با توجه به نظریه معروف او درباره پیامبر (ص) (سهوالنبی (ص)) و اینکه وی منصب امامت را ادامه نبوت دانسته و این دو منصب را در مسئله عصمت مساوی قلمداد کرده است، می‌توان نظر سهوالنبی (ص) او را درباره امام نیز جاری دانست. از این رو می‌توان گفت، از آنجا که شیخ صدوق، پیامبر را در عمل به دین از سهو و نسیان معصوم نمی‌داند، پس امامان را نیز از این جهت همچون پیامبر معصوم نمی‌شمرد[۶].
سهوالنبی
مقصود از سهو پیامبر(ص)، اشتباه نمودن در امور عادی است. آیا پیامبر(ص) همان‌گونه که در دریافت وحی و تبلیغ آن دچار سهو و اشتباه نمی‌شود، آیا در اموری عادی که مرتبط با وحی و رسالت نیست هم مصون از اشتباه است یا خیر؟
قریب به اتفاق فقها و متکلمان امامیه، قائل به عصمت پیامبر(ص) از سهو و نسیان حتی در امور عادی هستند. اما برخی از علمای امامیه؛ مانند شیخ صدوق و استادش ابن ولید، سهو نبی در امور عادی؛ مانند نماز و غیره را جایز می‌‌دانند[۷].
عصمت از اشتباهی که به عمل قبیح بینجامد (گناه سهوی)
اشتباهی که به یک عمل قبیح در جهان بینجامد، مانند اینکه کسی بدون علم یا اختیار، مرتکب عمل شراب‌خواری شود که به این قسم گناه سهوی گفته می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد عملی را می‌توان گناه نامید که مرتکب آن مکلف باشد و از روی علم و عمد آن را انجام داده باشد و در غیر این صورت نمی‌توان او را گناهکار نامید. با این توضیح روشن می‌شود که اساساً «گناه سهوی» مفهوم روشنی ندارد. تنها تصویری که از «گناه سهوی» به ذهن می‌رسد این است که عملی ـ مانند شراب‌خواری یا قتل ـ در متن واقع قبیح باشد و شخص بدون علم به موضوع یا حکم و یا بدون قصد آن را انجام دهد. حال هرچند مرتکب این عمل را نمی‌توان گناهکار به شمار آورد، نفس عمل، قبیح بوده است. از این‌رو، باید اصطلاح گناه سهوی را با همان اشتباه در مرحله عمل به دین تطبیق کنیم؛ آن اشتباهی که به وقوع یک عمل قبیح در خارج بینجامد. حال وقتی می‌گوییم امام از گناه سهوی معصوم است، بدین معناست که هیچ عمل قبیحی، حتی بدون علم و اختیار نیز از او صادر نمی‌شود[۸].
- ↑ انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی، دانشنامه حقوق خصوصی، ج۱، ص۲۸۷، تهران، انتشارات محراب فکر، ۱۳۸۴، چاپ اول
- ↑ "السهو خطأ عن غفلة و ذلک ضربان أحدهما، أن لا یکون من الانسان جوالبه و مولداته کمجنون سب إنسانا، و الثانی أن یکون منه مولداته کمن شرب خمرا ثم ظهر منه منکر لا عن قصد إلی فعله. و الاول معفو عنه و الثانی مأخوذ به"، راغب اصفهانی، مفردات، ص۲۴۶؛ "السهو: الغفلة عن الشئ، و ذهاب القلب عنه، و سها الرجل فی صلاته إذا غفل عن شئ منها"، خلیل فراهیدی، العین فی اللغة، ج۴،ص۷۱؛ "سها: السهو و السهوة: نسیان الشئ و الغفلة عنه و ذهاب القلب عنه إلی غیره"، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۴، ص۴۰۶.
- ↑ عصمت از اشتباه معادل «سهو و نسیان» است که در کلمات بزرگان به وفور یافت می‌شود.
- ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۲۴۱.
- ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۴۱۳.
- ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۳۱۶.
- ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۴۱۳ ـ ۴۱۴.
- ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۳۹ و ۳۸.