آل عمران

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

آل عمران در قرآن - آل عمران در حدیث - آل عمران در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آل عمران (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• مفسّران در اینکه عمران در آیه نام چه کسی است، اختلاف دارند. برخی او را عمران بن یصهر بن قاهث‌ بن لاوی بن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم، پدر موسی(ع) و هارون و بعضی عمران بن ماثان پدر مریم می‌دانند که وی از نسل سلیمان‌ بن‌ داوود بن إیشا و همه از نسل یهودا ابن یعقوب‌ بن اسحاق بن ابراهیم‌اند. البتّه عهد عتیق موسی و هارون را پسران عمرام بن قهات می‌داند . گفته شده که بین این دو عمران، ۱۸۰۰ سال فاصله بوده است ؛ البتّه بیش‌تر مفسّران بر این باورند که وی به ادلّه ذیل پدر مریم است:

1. در ادامه سوره آل عمران سخن از پدر، مادر و فرزند مریم و نیز زکریا، متکفّل وی است؛ پس مقصود از عمران در این آیه نیز باید پدر مریم باشد و اگر منظور، پدر موسی باشد، با آیات این سوره تناسبی ندارد.
2. آیاتِ پس از آیه ۳۳ به چگونگی برگزیدن آل عمران پرداخته و تکرار نام عمران در آیات بعد، مانند تکرار اسم در دو جمله است که یکی بودن هر دو اسم را متبادر می‌سازد و اگر مقصود از شخص دوم، غیر از شخص اوّل باشد، موجب به اشتباه افکندن شنونده می‌شود که از کلام حکیم به دور است.
3. در مواردی، از پدر مریم با نام عمران یاد شده؛ ولی در هیچ جای از قرآن، از پدر موسی به عمران تعبیر نشده است .
4. این آیه با آیه دیگری که درباره مریم و عیسی است، مطابقت شدید دارد: ﴿وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِنْ رُوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِلْعَالَمِينَ﴾. گفته شده مقصود از عمران در این آیه و آیات بعد، پدر موسی می‌باشد، زیرا که ممکن است عمران، پدر موسی نیز دختری به نام مریم داشته است، هم چنانکه در عهد عتیق نیز مریم خواهر موسی و هارون و هر سه از فرزندان عمرام به شمار آمده است. این حرف پذیرفته نیست؛ زیرا آیات از مریمی سخن می‌گوید که کفالت او را زکریا، پدر یحیی بر عهده داشته است و زکریا و یحیی هر دو در زمان عیسی می‌زیسته‌اند و به شهادت قرآن، پیش از آن، کسی به نام یحیی نامیده نشده بود ﴿يَا زَكَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلَامٍ اسْمُهُ يَحْيَى لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا﴾ در ضمن، مقصود از آل‌ عمران، نمی‌تواند هر دو عمران باشد؛ زیرا نام عمران پدر مریم، دو بار در قرآن آمده و از عمران پدر موسی نامی برده نشده است. از سوی دیگر، فاصله آنها حدود ۱۸۰۰ سال بوده که با این فاصله زمانی، بعید به نظر می‌رسد منظور هر دوی آنها باشد.

• علامه طباطبایی در تفسیر خود ذیل آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ﴾ بیان می‌کند منظور از عمران که در این آیه نامش برده شده یا پدر مریم است و یا پدر موسی(ع) و به هر تقدیر یکی از ذریّه ابراهیم است و آل ابراهیم هم ذریّه او است، پس با آوردن آل عمران، در حقیقت دو بار آل ابراهیم، در قرآن ذکر شده است. به این دلیل که منظور از آل ابراهیم، بعضی از ایشان است نه همه آنان. اما از آنجا که آیه ﴿إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾ از ﴿امْرَأَتُ عِمْرَانَ﴾ به عنوان مادر حضرت مریم سخن گفته می‌شود و از آن پس نیز تا آیه ۶۰ سرگذشت حضرت مریم و عیسی(ع) بیان می‌گردد و نیز در سراسر قرآن، هیچ‌گاه نام پدر حضرت موسی ذکر نشده، منظور پدر حضرت مریم می‌باشد. به این ترتیب مراد از آل عمران، حضرت مریم و حضرت عیسی(ع) و احتمالاً مادر مریم است. برخی نیز گفته‌اند: مراد از آل عمران خود عمران است. در روایات مسیحیان برای پدر حضرت مریم نام دیگری ذکر شده است، ولی این سخن نزد مفسران مسلمان اعتباری ندارد.
• امتیازهای پیامبران گذشته از جمله آل عمران زمینه‌ساز ایمان اهل کتاب به پیامبر خاتم است. به‌ویژه یادآوری این مطلب که پیغمبر خاتم از خاندان همان پیامبران پیشین است و امت‌های آنان همگی مأمورند به پیامبری که آیین آنها را تصدیق می‌کند، ایمان آورند.
• در مجموع درباره آل عمران احتمالات زیر وجود دارد:

1. عیسی و مریم که این قول مشهور است؛
2. موسی و هارون؛
3. مؤمنان به عیسی، زیرا آل به معنای پیرو نیز آمده است؛
4. امام علی(ع) زیرا نام پدر حضرت در تورات، عمران است؛
5. پیامبران و امامان معصومی که از نسل عمران هستند ؛ زیرا آنان را در آیه، برگزیدگان خداوند دانسته و این وصف در همه خویشان و نزدیکان صادق نیست؛
6. شخص عمران، چنان‌که در آیه ﴿وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ از شخص موسی و هارون، به آل تعبیر شده است.

آل عمران چه کسانی‌اند؟

نسبت آل عمران و آل ابراهیم

چرا آل عمران برگزیده شدند؟

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

• یوسفی مقدم، محمد صادق، مقاله «آل عمران»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱

پانویس