حیا در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۰ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۱۹:۱۳

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث حیا است. "حیا" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

حیا در قرآن - حیا در حدیث - حیا در نهج البلاغه - حیا در معارف دعا و زیارات - حیا در اخلاق اسلامی - حیا در سیره پیامبر خاتم

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حیا (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

حیا در لغت به‌معنای دگرگونی و انکساری است که به‌دلیل ترس از عیب بودن چیزی و نکوهش به‌خاطر آن، در انسان پدید می‌آید. مفهوم حیا نیز خودنگه‌داری از فعل ناپسند به‌خاطر حضور ناظر محترم است^[۱].
حیا از موضوعات کلیدی اخلاق اسلامی به‌شمار می‌رود و در نهج البلاغه شریف نیز به‌قدری به آن اهمیت داده شده است که امام علی(ع) ایمانی مانند حیا و صبر نمی‌داند^[۲]^[۳].
بر اساس سخنان امام علی(ع) یکی از زمینه‌های کم شدن حیا، زیاد شدن اشتباهات انسان است، از جمله زیاد سخن گفتن که اشتباهات آدمی را زیاد می‌کند^[۴]^[۵].

آثار حیا

حیا مانند لباسی است که اگر بر تن آدمی رود کسی عیب او را نبیند. آن‌که لباس شرم درپوشد مردم عیب او را نبینند^[۶]. از دیگر سو، کمی حیا موجب کم شدن پارسایی و ورع می‌شود و کمی ورع به مردن دل می‌انجامد و دل‌مرده جایگاهش در آتش است^[۷]. امام(ع) ضمن بیان صفت حیا به‌عنوان عاملی برای رستگاری آدمی، مواردی را مطرح می‌کنند که وجود این صفت دارای ضرورت و وجوب بیشتری است. از جمله:

در میدان نبرد: شرم کنید از آن‌که بگریزید، که گریز برای بازماندگان مایه ننگ است و ملامت و آتشی است برای روز قیامت^[۸]^[۹].
در خلوت: آنچه در عیان انجام نمی‌دهی در نهان نیز ترک کن^[۱۰]^[۱۱].
در هنگام مسئولیت: حضرت علی(ع) در نامه‌ای به مالک اشتر برای تشخیص عاملان حکومتی به او توصیه می‌کنند که آنان را در اهل تجربه و حیا جست‌وجو کن^[۱۲]^[۱۳].

اقسام حیا

حیا اگر در جای خود به‌کار رود حیای مثبت و اگر در جایی که موضع حیا نیست به‌کار رود حیای منفی است و کم‌رویی نامیده می‌شود. از این‌رو میدان معنایی حیا به این صورت تعریف می‌شود: حیا خودداری از فعل قبیح و شرمساری (حیای منفی) خودداری از فعل غیرقبیح است^[۱۴].

موارد حیای منفی و آثار آن

امام(ع) ضمن تبیین میدان معنایی حیا و یادکرد دو نوع مثبت و منفی به ذر مواردی چند درباره وجه منفی حیا که از آن تعبیر به شرمساری می‌شود، پرداخته‌اند. از جمله: کم‌رویی از پرسشی که پاسخش را نمی‌دانیم^[۱۵]؛ کم‌رویی از دانش‌آموزی در آنچه نمی‌دانیم^[۱۶]؛ کم‌رویی از بخشش مال اندک و نیز محروم کردن از بخشش کم، بدتر است^[۱۷]؛ اثر حیای منفی و خجالت، محروم شدن است؛ شرمندگی همراه بی‌بهرگی است^[۱۸]»^[۱۹].

جستارهای وابسته

منابع

دانشنامه نهج البلاغه ج۱

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.
↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۱۳
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.
↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۴۹
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.
↑ نهج البلاغه، حکمت ۲۳۳
↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۴۹
↑ نهج البلاغه، خطبه ۶۶: «وَ اسْتَحْيُوا مِنَ الْفَرِّ فَإِنَّهُ عَارٌ فِي الْأَعْقَابِ وَ نَارٌ يَوْمَ الْحِسَابِ»
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.
↑ نهج البلاغه، نامه ۶۹: «احْذَرْ كُلَّ عَمَلٍ يُعْمَلُ بِهِ فِي السِّرِّ وَ يُسْتَحَى مِنْهُ فِي الْعَلَانِيَةِ»
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.
↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳: «وَتَوَخَّ مِنْهُمْ أَهْلَ التَّجْرِبَةِ وَالْحَيَاءِ»
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲-۳۱۳.
↑ نهج البلاغه، حکمت ۸۲: «وَ لَا يَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ مِنْكُمْ إِذَا سُئِلَ عَمَّا لَا يَعْلَمُ أَنْ يَقُولَ لَا أَعْلَمُ»
↑ نهج البلاغه، حکمت ۸۲: «وَ لَا يَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ إِذَا لَمْ يَعْلَمِ الشَّيْءَ أَنْ يَتَعَلَّمَهُ»
↑ نهج البلاغه، حکمت ۶۷: «لَا تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ الْقَلِيلِ، فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ»
↑ نهج البلاغه، حکمت ۲۱: «قُرِنَتِ الْهَيْبَةُ بِالْخَيْبَةِ، وَ الْحَيَاءُ بِالْحِرْمَانِ»
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۳.

[1] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.

[2] نهج البلاغه، حکمت ۱۱۳

[3] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.

[4] نهج البلاغه، حکمت ۳۴۹

[5] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.

[6] نهج البلاغه، حکمت ۲۳۳

[7] نهج البلاغه، حکمت ۳۴۹

[8] نهج البلاغه، خطبه ۶۶: «وَ اسْتَحْيُوا مِنَ الْفَرِّ فَإِنَّهُ عَارٌ فِي الْأَعْقَابِ وَ نَارٌ يَوْمَ الْحِسَابِ»

[9] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.

[10] نهج البلاغه، نامه ۶۹: «احْذَرْ كُلَّ عَمَلٍ يُعْمَلُ بِهِ فِي السِّرِّ وَ يُسْتَحَى مِنْهُ فِي الْعَلَانِيَةِ»

[11] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.

[12] نهج البلاغه، نامه ۵۳: «وَتَوَخَّ مِنْهُمْ أَهْلَ التَّجْرِبَةِ وَالْحَيَاءِ»

[13] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲.

[14] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۲-۳۱۳.

[15] نهج البلاغه، حکمت ۸۲: «وَ لَا يَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ مِنْكُمْ إِذَا سُئِلَ عَمَّا لَا يَعْلَمُ أَنْ يَقُولَ لَا أَعْلَمُ»

[16] نهج البلاغه، حکمت ۸۲: «وَ لَا يَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ إِذَا لَمْ يَعْلَمِ الشَّيْءَ أَنْ يَتَعَلَّمَهُ»

[17] نهج البلاغه، حکمت ۶۷: «لَا تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ الْقَلِيلِ، فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ»

[18] نهج البلاغه، حکمت ۲۱: «قُرِنَتِ الْهَيْبَةُ بِالْخَيْبَةِ، وَ الْحَيَاءُ بِالْحِرْمَانِ»

[19] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۳۱۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[حیا]]''' است. "'''[[حیا]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
 <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[حیا در قرآن]] | [[حیا در حدیث]] | [[حیا در نهج البلاغه]] | [[حیا در معارف دعا و زیارات]] | [[حیا در اخلاق اسلامی]] - [[حیا در سیره پیامبر خاتم]]</div>
+: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[حیا در قرآن]] - [[حیا در حدیث]] - [[حیا در نهج البلاغه]] - [[حیا در معارف دعا و زیارات]] - [[حیا در اخلاق اسلامی]] - [[حیا در سیره پیامبر خاتم]]</div>
 <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
 : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[حیا (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>