سوره شمس

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره شمس در علوم قرآنی

مقدمه

نخستین آیه این سوره، مشتمل بر سوگند به خورشید و فروغ آن است. کلمه «شمس» ۳۴ بار در قرآن آمده است؛ از جمله در آغاز این سوره که خداوند به آن سوگند یاد کرده و سبب نامیدن سوره به «شمس» شده است.

پیام سوره این است که «فلاح» در سایه «تزکیه نفس»، و زیان و تباهی بر اثر پوشاندن و گمراه کردن نفس تحقق می‌یابد. از این روی، انسان - که با الهام خدایی تقوا را از فجور و کار نیک را از کار زشت تمیز می‌دهد - اگر بخواهد رستگار شود باید باطن خود را تزکیه کند، و آن را با پرورشی صالح بپروراند و رشد دهد، با تقوا بیاراید، و از زشتی‌ها پاک کند، و‌گرنه از سعادت و رستگاری محروم می‌ماند، هر قدر بیش‌تر آلوده‌اش کند، و کمتر بیاراید محرومیتش بیش‌تر می‌شود، و آن گاه به عنوان شاهد داستان ثمود را ذکر می‌کند که به جرم این که پیامبرشان حضرت صالح را تکذیب کرده، ناقه‌ای را که مامور به حمایت از آن بودند بکشتند، به عذاب استیصال و انقراض مبتلا شدند، و با نقل این داستان به اهل مکه تعریض و توبیخ می‌کند. سوره مورد بحث به شهادت زمینه‌ای که دارد در مکه نازل شده است.

ویژگی‌های سوره شمس

1. پانزده آیه به عدد کوفی و بصری و شامی و مدنی، ۱۶ آیه به عدد مکی، ۵۴ کلمه و ۲۴۰، ۲۴۷ یا ۲۵۳ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول بیست و ششمین و در قرآن کریم نود و یکمین سوره است.
3. پس از سوره قدر و پیش از سوره بروج در مکه نازل شد و هیچ آیه مدنی ندارد.
4. از سُوَر مفصّل و از نوع اوساط آن به شمار می‌آید.
5. هیجدهمین سوره‌ای است که با سوگند آغاز می‌شود.
6. گفته‌اند نسخی در آیات آن رخ نداده است.

مطالب سوره

1. یازده سوگند به منظور بیان عظمت اشیای مورد سوگند و اثبات نیاز به تهذیب برای رستگاری؛
2. اشاره به نفس انسان و آمادگی آن برای کمال؛
3. خودسازی و تزکیه؛
4. اشاره به قوم ثمود و ناقه صالح و مجازات آنان به دلیل ترک تهذیب نفس و فرورفتن در شقاوت .

اسامی سوره شمس

به سوره شمس؛ ناقه، ناقه صالح و صالح نیز گفته‌اند؛ زیرا در آیات فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ نَاقَةَ اللَّهِ وَسُقْيَاهَا، فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاهَا این سوره داستان ناقه حضرت صالح(ع) و چگونگی کشته شدن آن به دست قوم ثمود و سرنوشت شوم آنها آمده است.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس