اخلاص در حدیث

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اخلاص است. اخلاص از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اخلاص در قرآن - اخلاص در حدیث - اخلاص در فقه اسلامی - اخلاص در اخلاق اسلامی - اخلاص در معارف دعا و زیارات - اخلاص در معارف و سیره نبوی - اخلاص در معارف و سیره حسینی - اخلاص در معارف و سیره سجادی - اخلاص در معارف و سیره رضوی - اخلاص در عبادت - پرسش مرتبط ندارد

روایات مربوطه

1. امام صادق(ع) درباره آیه شریفه: لَكِنْ كَانَ حَنِيفًا مُسْلِمًا فرمودند: "یعنی پاک و پاکیزه، که در آن هیچ اثری از پرستش بُتان نباشد" :
2. امیرمؤمنان(ع) می‌فرمودند: "خوشا به حال آن کس که با خلوص به عبادت و دعاء بپردازد، و قلبش را به آنچه می‌بیند مشغول نسازد، و یاد خدا را به‌واسطه آنچه می‌شنود ترک نکند، و سینه‌اش به‌واسطه آنچه به دیگران بخشیده شده اندوهگین نشود" .
3. سفیان بن عیینه گوید: از امام صادق(ع) درباره آیه شریفه: إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ، سؤال کردم، آن حضرت فرمودند: "قلب سلیم قلبی است که چون به ملاقات حضرت حق رسد هیچ چیزی جز او در آن نیست. آنگاه فرمودند: هر قلبی که در آن شرک یا شک باشد، به درجات پائین سقوط کرده است؛ زاهدان زهد را در دنیا برگزیدند تا قلب‌هایشان برای آخرت آزاد و رها باشد"
4. امام باقر(ع) فرمودند: "بنده چهل روز خالصانه به خداوند ایمان نمی‌آورد- و یا فرمودند: بنده چهل روز به خوبی به یاد خداوند نخواهد بود-، مگر آنکه خداوند او را نسبت به دنیا زاهد می‌سازد، و درد و درمان دنیا را به او نشان می‌دهد، آنگاه حکمت را در قلبش پایدار و زبانش را به آن حکمت گویا می‌سازد. آنگاه حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ. از این رو هیچ‌گاه هیچ بدعت‌گذاری را نمی‌بینی مگر آنکه دلیل است، و هیچ دروغ‌زنی بر خداوند -عزَّ وجلَّ!- و پیامبرش(ص) و اهل بیت(ع) او را نمی‌بینی مگر آنکه دلیل است" ؛
5. امام صادق(ع) فرمودند: "هرکس برای خداوند دوست بدارد و برای او دشمن بدارد و برای او ببخشد و برای او از بخشش دست کشد، در شمار کسانی است که ایمانشان کامل شده است". .
6. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: "در حالی که سه تن از مردم روزگاران گذشته در راهی می‌رفتند، باران باریدن گرفت. آنان نیز به غاری پناه بردند و در این حال، درب آن غار بر آنان بسته شد. یکی از آنان به دیگران گفت: ای یاران! به‌خدا قسم هیچ چیزی جز از صدق و راستی شما را از این غار نمی‌رهاند؛ از این رو هر یک از شما خداوند را به آنچه که او از راستیش آگاه است بخواند، تا از این مهلکه برهیم!. یکی از آنان گفت: خدایا! اگر می‌دانی که مرا کارگری بود که در مقابل مقداری برنج برای من کار می‌کرد، من برنج‌های او را کاشتم و او به سوی سرنوشت خود رفت، تا من از آن مقدار برنج گاوی خریدم. پس از چندی آن کارگر نزد من آمد و دستمزد خود را طلب کرد، من نیز گفتم: آن گاو را برگیر و ببر؛ کارگر گفت: من نزد تو تنها مقداری برنج داشتم، و من گفتم: آن گاو را برگیر و ببر که این گاو نتیجه آن برنج است. او نیزگاو خود را برداشت و رفت. خدایا! اگر می‌دانی که من این کار را از ترس تو انجام داده‌ام، مشکل ما را برطرف فرما. در این حال، سنگی که بر درب غار بود، اندکی کنار رفت!. نفر دوّم گفت: خدایا! تو می‌دانی که مرا پدر و مادری کهنسال بود، که من هرشب با شیر گوسفندی که داشتم نزدشان می‌آمدم، و آنان را سیر می‌ساختم. شبی دیر کردم و در حالی که آن دو خواب بودند نزد آنان آمدم، در این حال خانواده من سخت گرسنه بودند، امّا من آنان را سیر نکردم تا اوّل پدر و مادرم را سیر گردانم. در این حال بر من هم تلخ بود که آنان را بیدار کنم، و هم ناگوار بود که برگردم و آنان برای دریافت غذای خود بیدار شوند امّا غدای خود را نیابند؛ از این رو تا صبح همچنان بر بستر آنان انتظار کشیدم تا اگر بیدار شدند، غذایشان را به آنان بدهم. خدایا! اگر می‌دانی که من این کار را از ترس تو انجام دادم، مشکل ما را برطرف فرما. در این حال، آن سنگ اندکی دیگر به کنار رفت، تا آنان توانستند آسمان را ببینند. نفر سوّم نیز گفت: خدایا! تو می‌دانی که مرا دختر عمویی بود که او را بیشتر از همه مردم دوست می‌داشتم. روزی من او را به گناه فرا خواندم، امّا او این کار را به پرداخت صد دینار طلا مشروط کرد. من نیز در پی آن صد دینار رفتم تا سرانجام به‌دستش آوردم، آن گاه آن پول را نزد او آورده به او پرداختم، او نیز خود را در اختیار من نهاد. در این حال چون در میان پاهای او نشستم گفت: از خدا بترس و مُهری که او نهاده را تنها به حق بگشای! من نیز برخاستم و آن صد دینار را نیز برای او به‌جای گذاردم. خدایا! اگر می‌دانی که من این کار را از ترس تو انجام دادم، مشکل ما را برطرف فرما. در این حال آن سنگ کنار رفت، و خداوند مشکل آنان را برطرف فرمود تا توانستند از آن غار خارج شوند" .
7. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: "هرکس چهل روز برای خداوند متعال اخلاص ورزد، خداوند چشمه‌های حکمت را از قلب او به زبانش جاری می‌سازد" .
8. امام صادق(ع) فرمودند: "خداوند - عزَّوجلَّ! - به هیچ بنده‌ای نعمتی برتر از این عطا نکرده، که در قلب او به‌ همراه خداوند هیچ چیز دیگری نباشد" .
9. حضرت صدیقه کبری(س) فرمودند: "هرکس که عبادت خالص خود را به سوی خداوند فرستد، خداوند بهترین چیزی که مصلحت اوست را به سویش نازل می‌کند" .
10. امام حسن عسکری(ع) فرمودند: "اگر تمامی دنیا فقط یک لقمه باشد و من آن یک لقمه را به دهان کسی گذارم که خداوند را با خلوص عبادت می‌کند، باز می‌پندارم که در حق او کوتاهی کرده‌ام؛ و باز اگر کافر را از آن یک لقمه بازدارم تا از گرسنگی و تشنگی بمیرد، آنگاه فقط یک جرعه آب به او بنوشانم می‌پندارم که اسراف کرده‌ام":
11. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: ".... برترین مرتبه اخلاص، پرهیز از گناهان است" .

اخلاص در عمل

1. «قَالَ(ع): أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْإِخْلَاصُ‌». فرمود: اخلاص برترین عبادت‌ها است.
2. «قَالَ(ع): الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَلِ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ‌. قَالَ: وَ مَا الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَلِ؟ قَالَ(ع): «يَصِلُ الرَّجُلُ بِصِلَةٍ، وَ يُنْفِقُ نَفَقَةً لِلَّهِ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، فَكُتِبَ لَهُ سِرّاً، ثُمَّ يَذْكُرُهَا فَتُمْحى‌، فَتُكْتَبُ لَهُ عَلَانِيَةً، ثُمَّ يَذْكُرُهَا فَتُمْحى‌، وَ تُكْتَبُ لَهُ رِيَاءً». فرمود: حفظ و نگهداری نتیجه اعمال انسان، از انجام دادن خود عمل سخت‌تر است. پرسش‌گر توضیح بیشتر درخواست کرد، امام(ع) فرمود: شخصی کار نیکی در حق دیگران انجام می‌دهد یا برای خشنودی خدای یکتا بخشی از اموالش را انفاق می‌کند؛ پس کار او به عنوان عمل نیک سری ثبت می‌شود. سپس به زبان می‌آورد و دیگران را از کارش با خبر می‌کند، اینجاست که عنوان عمل سری او تغییر می‌کند و با عنوان عمل آشکار و علنی نوشته می‌شود؛ سپس باری دیگر به زبان می‌آورد و اینجاست که به عنوان عملی ریاکارانه ثبت می‌شود.

منابع

1. مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی ج۳
2. طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه