جعفر بن محمد بن حکیم خثعمی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - ' لیکن ' به ' لکن ') |
||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
در [[اسناد روایات]] موردی یافت نشده که جعفر بن محمد بن حکیم بی‌واسطه از [[امام کاظم]] یا [[امام رضا]]{{ع}} [[روایت]] کرده باشد؛ ولی باواسطه از [[امام صادق]]<ref>المحاسن، ج۲، ص۴۰۶: {{عربی|... عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن مرازم قال: بعث إلینا أبو عبدالله{{ع}} بطعام سخن فقال: کلوا قبل أن یبرد فإنه أطیب}}؛ الإستبصار، ج۲، ص۷، ح۱۶: {{عربی|علی بن الحسن بن فضال، عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن جمیل بن دراج، عن أبی عبدالله و أبی الحسن{{ع}} أنهما قالا: لیس علی التبر زکاة إنما هی علی الدنانیر و الدراهم}}.</ref> و امام کاظم<ref>کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲: {{عربی|عن جعفر بن محمد بن حکیم الخثعمی، عن إبراهیم بن عبدالحمید، عن أبی الحسن{{ع}}...}}. (مقصود از ابو الحسن{{ع}} در این سند، امام کاظم{{ع}} است؛ زیرا ابراهیم بن عبدالحمید از اصحاب امام کاظم{{ع}} بوده و در اسناد روایات، فراوان از آن حضرت با تعبیر ابو الحسن موسی و ابو الحسن موسی بن جعفر روایت کرده و شیخ طوسی درباره‌اش نوشته است: {{عربی|أدرک الرضا{{ع}}، و لم یسمع منه علی قول سعد بن عبدالله}}. (رجال الطوسی، ص۳۵۱، ش۵۱۹۵) و برقی نوشته است: {{عربی|أدرکه و لم یسمع منه فیما أعلم}} (رجال البرقی ص۵۳) گرچه در بعضی اسناد از امام رضا{{ع}} نیز روایت کرده است.</ref> [[روایت]] کرده است. | در [[اسناد روایات]] موردی یافت نشده که جعفر بن محمد بن حکیم بی‌واسطه از [[امام کاظم]] یا [[امام رضا]]{{ع}} [[روایت]] کرده باشد؛ ولی باواسطه از [[امام صادق]]<ref>المحاسن، ج۲، ص۴۰۶: {{عربی|... عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن مرازم قال: بعث إلینا أبو عبدالله{{ع}} بطعام سخن فقال: کلوا قبل أن یبرد فإنه أطیب}}؛ الإستبصار، ج۲، ص۷، ح۱۶: {{عربی|علی بن الحسن بن فضال، عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن جمیل بن دراج، عن أبی عبدالله و أبی الحسن{{ع}} أنهما قالا: لیس علی التبر زکاة إنما هی علی الدنانیر و الدراهم}}.</ref> و امام کاظم<ref>کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲: {{عربی|عن جعفر بن محمد بن حکیم الخثعمی، عن إبراهیم بن عبدالحمید، عن أبی الحسن{{ع}}...}}. (مقصود از ابو الحسن{{ع}} در این سند، امام کاظم{{ع}} است؛ زیرا ابراهیم بن عبدالحمید از اصحاب امام کاظم{{ع}} بوده و در اسناد روایات، فراوان از آن حضرت با تعبیر ابو الحسن موسی و ابو الحسن موسی بن جعفر روایت کرده و شیخ طوسی درباره‌اش نوشته است: {{عربی|أدرک الرضا{{ع}}، و لم یسمع منه علی قول سعد بن عبدالله}}. (رجال الطوسی، ص۳۵۱، ش۵۱۹۵) و برقی نوشته است: {{عربی|أدرکه و لم یسمع منه فیما أعلم}} (رجال البرقی ص۵۳) گرچه در بعضی اسناد از امام رضا{{ع}} نیز روایت کرده است.</ref> [[روایت]] کرده است. | ||
به هر روی، همدوره بودنش با [[امام کاظم]]{{ع}} [[قطعی]] است؛ | به هر روی، همدوره بودنش با [[امام کاظم]]{{ع}} [[قطعی]] است؛ لکن [[توفیق]] [[ادراک]] محضر آن حضرت و [[نقل حدیث]] مستقیم از آن [[بزرگوار]] را نداشته است<ref>رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۷۹ و ۲۸۰: {{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْهَمْدَانِيُّ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ، عَنْ غَيْرِهِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ الْخَثْعَمِيِّ، قَالَ: اجْتَمَعَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ وَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ جَمِيلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ حُمْرَانَ وَ سَعِيدُ بْنُ غَزْوَانَ وَ نَحْوٌ مِنْ خَمْسَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا فَسَأَلُوا هِشَامَ بْنَ الْحَكَمِ أَنْ يُنَاظِرَ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ التَّوْحِيدِ وَ صِفَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ غَيْرِ ذَلِكَ لِيَنْظُرُوا أَيُّهُمَا أَقْوَى حُجَّةً فَرَضِيَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ أَنْ يَتَكَلَّمُ عَنْهُ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عُمَيْرٍ وَ رَضِيَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ أَنْ يَتَكَلَّمَ عَنْهُ مُحَمَّدُ بْنُ هِشَامٍ فَتَكَالَمَا وَ سَاقَ مَا جَرَى بَيْنَهُمَا وَ قَالَ، قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ لِهِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ: كَفَرْتَ وَ اللَّهِ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَ أَلْحَدْتَ فِيهِ وَيْحَكَ مَا قَدَرْتَ أَنْ تُشَبِّهَ بِكَلَامِ رَبِّكَ إِلَّا الْعُودَ يُضْرَبُ بِهِ! قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حُكَيْمٍ فَكَتَبَ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى{{ع}} يَحْكِي لَهُ مُخَاطَبَتَهُمْ وَ كَلَامَهُمْ وَ يَسْأَلُهُ أَنْ يُعَلِّمَهُ مَا الْقَوْلُ الَّذِي يَنْبَغِي تَدِينُ اللَّهَ بِهِ مِنْ صِفَةِ الْجَبَّارِ فَأَجَابَهُ فِي عَرْضِ كِتَابِهِ: فَهِمْتُ رَحِمَكَ اللَّهُ رَحِمَكَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ أَجَلُّ وَ أَعْلَى وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ يُبْلَغَ كُنْهُ صِفَتِهِ فَصِفُوهُ بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ كُفُّوا عَمَّا سِوَى ذَلِكَ}}.</ref>. | ||
[[آیت‌الله بروجردی]] از [[راوی]] در [[طبقه ششم راویان]] یاد کرده است<ref>الموسوعة الرجالیه، طبقات رجال التهذیب، ص۱۸۹؛ طبقات رجال الکافی، ص۸۹.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 497-499.</ref> | [[آیت‌الله بروجردی]] از [[راوی]] در [[طبقه ششم راویان]] یاد کرده است<ref>الموسوعة الرجالیه، طبقات رجال التهذیب، ص۱۸۹؛ طبقات رجال الکافی، ص۸۹.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 497-499.</ref> | ||
نسخهٔ ۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۰۱
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
جعفر بن محمد بن الحکیم[۱]؛ در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از الاستبصار واقع شده است:
«عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الصَّبَّاحِ جَمِيعاً عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ(ع) قَالَ: الْمُصْحَفُ لَا تَمَسَّهُ عَلَى غَيْرِ طُهْرٍ وَ لَا جُنُباً وَ لَا تَمَسَ خَطَّهُ وَ لَا تُعَلِّقْهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ ﴿لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾[۲]»[۳].[۴]
شرح حال راوی
مراد از عنوان یاد شده، جعفر بن محمد بن حکیم[۵] الخثعمی [۶] از راویان کوفی است[۷] که در رجال برقی، رجال کشی، رجال شیخ طوسی ذکر شده؛ ولی در رجال نجاشی و الفهرست شیخ طوسی از ایشان یاد نشده است، از آن جهت که دارای اثر علمی نبوده است و موضوع این دو کتاب یاد کرد راویان صاحب اثر است.
وی در اسناد و طرق نیز واقع شده و کتب حدیثی بعضی از راویان را روایت کرده است؛ از جمله راوی کتاب محمد بن حکیم الخثعمی (پدر راوی) [۸]، عبدالملک بن حکیم (عموی راوی) [۹] و جمیل بن دراج [۱۰] بوده و با عنوان جعفر بن محمد بن حکیم [۱۱] و جعفر بن محمد بن خثعمی [۱۲] روایت کرده است.
یادآوری: ابن حجر عسقلانی از رجالیان سنی در کتاب رجال خودش[۱۳] از راوی یاد کرده و در بعضی اسناد روایات اهل سنت نیز واقع گردیده است[۱۴].[۱۵]
طبقه راوی
تاریخ ولادت و وفات جعفر بن محمد بن حکیم دانسته نیست؛ ولی برقی و شیخ طوسی از او در اصحاب امام کاظم(ع)[۱۶] نام برده و بعضی هم به نقل از رجال کشی وی را از اصحاب امام رضا(ع) برشمرده‌اند[۱۷]، درحالی که در نسخه موجود از رجال کشی وجود ندارد. در اسناد روایات موردی یافت نشده که جعفر بن محمد بن حکیم بی‌واسطه از امام کاظم یا امام رضا(ع) روایت کرده باشد؛ ولی باواسطه از امام صادق[۱۸] و امام کاظم[۱۹] روایت کرده است.
به هر روی، همدوره بودنش با امام کاظم(ع) قطعی است؛ لکن توفیق ادراک محضر آن حضرت و نقل حدیث مستقیم از آن بزرگوار را نداشته است[۲۰].
آیت‌الله بروجردی از راوی در طبقه ششم راویان یاد کرده است[۲۱].[۲۲]
استادان و شاگردان راوی
جعفر بن محمد بن حکیم از راویانی همچون عبدالملک بن حکیم، محمد بن حکیم، جمیل بن دراج، ابراهیم بن عبدالحمید الأسدی، مرازم بن حکیم الأزدی، عبدالسمین، زکریا بن محمد المؤمن، ابان بن عثمان الأحمر و عبدالکریم بن عمرو الخثعمی [۲۳] روایت کرده که از استادان حدیثی ایشان شمرده می‌شوند و راویان متعددی مانند محمد بن إسماعیل بن بزیع، جعفر بن الزبیر، الحسن بن موسی الخشاب، علی بن الحسن بن الفضال، احمد بن محمد بن خالد البرقی، موسی بن القاسم العجلی، محمد بن تسنیم الحضرمی الوراق و ابراهیم بن یسار [۲۴] از وی روایت کرده‌اند که از شاگردان حدیثی ایشان هستند.[۲۵]
مذهب راوی
جعفر بن محمد بن حکیم از راویان امامی است؛ نه از آن رو که در رجال شیخ طوسی در اصحاب امام کاظم(ع) عنوان شده[۲۶]، چنان‌که علامه مامقانی نوشته[۲۷]؛ زیرا موضوع رجال شیخ طوسی اعم از امامی و غیر امامی است، بلکه به دو جهت است: اولاً در رجال برقی ذکر شده است و ثانیاً مضامین روایاتش آن را دلالت دارند؛ نمونه:
«وَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ بْنِ نُعَيْمٍ عَنْ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبِي عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا وَ حَدَّثَنِي هَارُونُ بْنُ مُوسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حُكَيْمٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ وَ صَاحِبٍ لَهُ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ قَدْ كَانَ دُرِسَ اسْمُهُ فِي كِتَابِ أَبِي قَالَا رَأَيْنَا شَرِيكاً وَاقِفاً فِي حَائِطٍ مِنْ حِيطَانِ فُلَانٍ قَالَ أَحَدُنَا لِصَاحِبِهِ هَلْ لَكَ فِي خَلْوَةٍ مِنْ شَرِيكٍ فَأَتَيْنَاهُ فَسَلَّمْنَا عَلَيْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ فَقُلْنَا يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَسْأَلَةٌ قَالَ فِي أَيِّ شَيْءٍ فَقُلْنَا فِي الصَّلَاةِ قَالَ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَكُمْ فَقُلْنَا لَا نُرِيدُ أَنْ تَقُولَ قَالَ فُلَانٌ وَ قَالَ فُلَانٌ إِنَّمَا نُرِيدُ أَنْ تُسْنِدَهُ إِلَى النَّبِيِّ صفَقَالَ أَ لَيْسَ فِي الصَّلَاةِ قُلْنَا بَلَى فَقَالَ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَكُمْ فَقُلْنَا فِي كَمْ يَجِبُ التَّقْصِيرُ قَالَ كَانَ ابْنُ مَسْعُودٍ يَقُولُ لَا يَغُرَّنَّكُمْ سَوَادُنَا هَذَا وَ كَانَ يَقُولُ فُلَانٌ فَقُلْنَا إِنَّا قَدِ اسْتَثْنَيْنَا عَلَيْكَ أَنْ لَا تُحَدِّثَنَا إِلَّا عَنِ النَّبِيِّ(ص) قَالَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَقَبِيحٌ لِشَيْخٍ يُسْأَلُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فِي الصَّلَاةِ عَنِ النَّبِيِّ(ص) لَا يَكُونُ عِنْدَهُ فِيهَا شَيْءٌ وَ أَقْبَحُ مِنْ ذَلِكَ أَنْ أَكْذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص) قُلْنَا فَمَسْأَلَةٌ أُخْرَى فَقَالَ أَ لَيْسَ فِي الصَّلَاةِ فَقُلْنَا بَلَى قَالَ فَسَلُوا عَمَّا بَدَا لَكُمْ فَقُلْنَا عَلَى مَنْ تَجِبُ الْجُمُعَةُ قَالَ عَادَتِ الْمَسْأَلَةُ خُدْعَةً مَا عِنْدِي فِي هَذَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) شَيْءٌ قَالَ فَأَرَدْنَا الِانْصِرَافَ فَقَالَ إِنَّكُمْ لَمْ تَسْأَلُوا عَنْ هَذَا إِلَّا وَ عِنْدَكُمْ مِنْهُ عِلْمٌ قَالَ قُلْنَا نَعَمْ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الثَّقَفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّبِيِّ صفَقَالَ الثَّقَفِيُّ الطَّوِيلُ اللِّحْيَةِ قُلْنَا نَعَمْ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَقَدْ كَانَ مَأْمُوناً عَلَى الْحَدِيثِ وَ لَكِنْ كَانُوا يَقُولُونَ إِنَّهُ خَشَبِيٌّ ثُمَّ قَالَ مَا ذَا رَوَوْا قُلْنَا رَوَوْا عَنِ النَّبِيِّ(ص) أَنَّ التَّقْصِيرَ تَجِبُ فِي بَرِيدَيْنِ فَإِذَا اجْتَمَعَ خَمْسَةٌ أَحَدُهُمُ الْإِمَامُ فَلَهُمْ أَنْ يُجَمِّعُوا»[۲۸].[۲۹]
جایگاه حدیثی راوی
رجالیان قدماء، مانند برقی، شیخ طوسی و نجاشی درباره جایگاه حدیثی جعفر بن محمد بن حکیم و توثیق و تضعیفش نظری نداده‌اند؛ ولی در رجال کشی چنین نقل شده است:
«سَمِعْتُ حَمْدَوَيْهِ بْنَ نُصَيْرٍ، يَقُولُ: كُنْتُ عِنْدَ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى، أَكْتُبُ عَنْهُ أَحَادِيثَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ، إِذْ لَقِيَنِي رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ سَمَّاهُ لِي حَمْدَوَيْهِ، وَ فِي يَدِي كِتَابٌ فِيهِ أَحَادِيثُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ، فَقَالَ هَذَا كِتَابُ مَنْ فَقُلْتُ كِتَابُ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ، فَقَالَ: أَمَّا الْحَسَنُ فَقُلْ فِيهِ مَا شِئْتَ، وَ أَمَّا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ فَلَيْسَ بِشَيْءٍ»[۳۰].
بر این اساس، سه دیدگاه درباره جعفر بن محمد بن حکیم هست:
- اعتماد به سخن کشی و حکم به ضعف و مجهول بودن وی. ابن داوود از راوی در جزء دوم کتاب خود که به راویان ضعیف و مذمومین اختصاص دارد، نام برده و نوشته است: کش ذمّه[۳۱]. علامه شوشتری نیز به نقل کشیاعتماد کرده و نوشته است: "الآثار تترتب علی المسمی لا علی الإسم، فإذا کان الرجل یعتمد مثل حمدویه الجلیل علیه - کما هو ظاهر نقله - فأی مانع من الإعتماد علیه؟ و إن کان الکشی نسی اسمه لنا و سماه حمدویه له؛ و کذلک ظاهر الکشی ترتیب الأثر علیه"[۳۲]. علامه مجلسی [۳۳] و صاحب مدارک[۳۴] نیز جعفر بن محمد بن حکیم را از راویان مجهول به شمار آوردند.
- عدم اعتبار به جرح راوی بر اثر معلوم نبودن جارح. وحید بهبهانی: "قوله جعفر بن محمد بن حکیم: فی الوجیزة عده ضعیفا و فی الحکم بمجرد ما ذکر هیهنا لا یخلو من ضعف"[۳۵]. سید ابوالقاسم خویی: "أقول: الرجل الجارح لجعفر بن محمد بن حکیم مجهول، فلا یعتد به"[۳۶]؛ نیز هنگام نقل روایتی که در سندش جعفر بن محمد بن الحکیم قرار گرفته، نوشته است: "ولم تثبت وثاقته بل ذمه بعضهم إلا أنه غیر ثابت لجهالة الذام"[۳۷].
- عدم اعتبار به جرح راوی به جهت معلوم نبودن جارح و حکم به حسن حال ایشان. حائری مازندرانی: "مع أنه یأتی عن جش فی أبیه"[۳۸] أنه[۳۹] الراوی کتابه من دون طعن فی الطریق[۴۰] أو تأمل، مع أن طریقته التأمل فی محله کأن یقول: مظلم،[۴۱] أو: ضعیف، أو غیر ذلک[۴۲].
محدث نوری: "یروی عنه: الجلیل علی بن الحسن بن فضال، و محمد بن إسماعیل بن بزیع و موسی بن القاسم، و أحمد بن محمد بن خالد. و الجواب عن ذمه ممن لا یعرف، مذکور فی التعلیقة"[۴۳].
مامقانی: "ولکن الإنصاف بعد ذلک کله، هو عد الرجل من الحسان؛ لأن إمامیته تستفاد من رجال الشیخ کما ذکرنا. و یمکن استفادة مدحه مما أفاده الحائری من أنه یأتی عن النجاشی فی أبیه، أنه الراوی کتابه من دون طعن فی الطریق أو تأمل. مع أن طریقته التأمل فی محله، کأن یقول: مظلم، أو ضعیف... أو غیر ذلك"[۴۴].[۴۵]
بررسی و تحقیق
با توجه به عدم جرح و تعدیل راوی از سوی رجالیان قدماء، راه اطلاع از جایگاه حدیثی وی استفاده از قرائن است و قرائن متعددی بر وثاقت یا دست کم حسن حال جعفر بن محمد بن حکیم دلالت دارند؛ مهم‌ترین آنها:
- نقل فراوان علی بن الحسن بن فضال از ایشان[۴۶]. نجاشی در معرفی علی بن الحسن بن فضال نوشته است: "کان فقیه أصحابنا بالکوفة، و وجههم، و ثقتهم، و عارفهم بالحدیث، و المسموع قوله فیه. سمع منه شیئا کثیرا، و لم یعثر له علی زلة فیه و لا ما یشینه، و قل ما روی عن ضعیف"[۴۷]. شیخ طوسی: "ثقة، کوفی، کثیر العلم، واسع الروایة و الأخبار، جید التصانیف، غیر معاند، و کان قریب الأمر إلی أصحابنا الإمامیة القائلین بالاثنی عشر"[۴۸].
- روایت حسن بن موسی الخشاب از وی[۴۹]. نجاشی در معرفی حسن بن موسی نوشته است: "من وجوه أصحابنا مشهور کثیر العلم و الحدیث له مصنفات منها کتاب الرد علی الواقفة..."[۵۰].
- واقع شدن نام راوی در سند کتاب کامل الزیارات[۵۱] از جمله: «حَدَّثَنِي أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ عَبْدِ السَّمِينِ يَرْفَعُهُ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(ع) قَالَ: كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) يَخْطُبُ النَّاسَ وَ هُوَ يَقُولُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي فَوَ اللَّهِ مَا تَسْأَلُونِّي عَنْ شَيْءٍ مَضَى وَ لَا شَيْءٍ يَكُونُ إِلَّا نَبَّأْتُكُمْ بِهِ»[۵۲].[۵۳]
جستارهای وابسته
- محمد بن حکیم الخثعمی (پدر)
- عبدالملک بن حکیم (عمو)
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ج۲، ص۸۲۲، ش۱۰۳۰؛ رجال الطوسی، ص۳۳۳، ش۴۹۶۱؛ الرجال (ابن داود)، ص۴۳۴، ش۹۱؛ إیضاح الإشتباه، ص۱۳۰، ش۱۳۰؛ منهج المقال، ج۳، ص۲۲۸، ش۱۰۹۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۳۵۷، ش۱۰۰۷؛ مجمع الرجال، ج۲، ص۳۹؛ جامع الرواه، ج۱، ص۱۵۸، ش۱۲۷۱؛ الرجال (حر عاملی)، ص۷۸، ش۲۸۸؛ الوجیزة فی الرجال، ص۴۶، ش۳۷۸؛ منتهی المقال، ج۲، ص۲۶۹، ش۵۸۲؛ تکملة الرجال، ج۱، ش۳۴۳؛ تنقیح المقال، ج۱۵، ص۳۵۶، ش۴۰۱۷؛ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۷۹، ش۲۲۶۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۹۶، ش۲۷۵۷؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۶۷۰، ش۱۵۱۴. ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۳، ش۵۱۸.
- ↑ که جز پاکان را به آن دسترس نیست، سوره واقعه، آیه ۷۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۵۳ به گزارش از الاستبصار، ج۱، ص۱۳-۱۱۴، ح۳۳۷۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 495.
- ↑ بفتح الحاء. (إیضاح الإشتباه، ص۱۳۰، ش۱۳۰).
- ↑ الخثعمی بفتح الخاء المعجمة و سکون الثاء المثلثة و فتح العین المهملة و فی آخرها المیم، هذه النسبة إلی خثعم. (الأنساب (سمعانی)، ج۲، ص۳۲۶). خثعم: قبیلة تقع دیارها علی طریق الطائف - أبها، بین منازل شمران فی الشمال و الغرب و بلقرن فی الجنوب و الشرق. من أقسامها: آل مرة، السره دان، المزارقة، و السلمان. (معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۳۱).
- ↑ لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۳، ش۵۱۸.
- ↑ محمد بن حکیم الخثعمی روی عن أبی عبدالله و أبی الحسن(ع)، یکنی أبا جعفر. له کتاب یرویه جعفر بن محمد بن حکیم. (رجال النجاشی، ص۳۵۷، ش۹۵۷).
- ↑ عبدالملک بن حکیم. له کتاب. أخبرنا جماعة، عن التلعکبری، عن ابن عقدة، عن ابن فضال، عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن عمه عبدالملک بن حکیم. (الفهرست (طوسی)، ص۳۱۶، ش۴۸۶).
- ↑ کتاب جمیل بن دراج حدثنی به جدی، عن علی بن الحسن بن فضال، عن أیوب بن نوح، عن ابن أبی عمیر عنه و عن علی بن فضال، عن جعفر بن محمد بن حکیم عنه. (رسالة أبی غالب الزراری، ص۱۷۲-۱۷۳).
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۴۰۶، (ح ۱۱۴) و ص۴۷۹، (ح ۵۰۰)؛ الکافی، ج۵، ص۱۰۲، ح۲؛ ج۶، ص۲۸۶، ح۳.
- ↑ کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲؛ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ج۲، ص۵۶۴، ح۵۰۰.
- ↑ لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۳، ش۵۱۸: جعفر بن محمد بن حکیم الکوفی.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۴۰ و ۳۴۱؛ میزان الإعتدال، ج۳، ص۴۹۴، ح۷۲۸۸: ... حدثنا محمد بن تسنیم، حدثنا جعفر بن محمد بن حکیم الخثعمی، عن إبراهیم بن عبدالحمید، عن رقبة ابن مصقلة، عن عبدالله بن ضبیعة، عن أبیه، عن جده، أن عمر بن الخطاب قال: أشهد لسمعت رسول الله(ص) یقول: إن السماوات و الأرض لو وضعتا فی کفة ثم وضع إیمان علی فی کفة لرجح إیمان علی. تاریخ الطبری، ج۶، ص۴۹۲-۴۹۳: و ذکر محمد بن إسحاق أن جعفر بن محمد بن حکیم الکوفی حدثه قال: حدثنی السندی بن شاهک قال: إنی لجالس یوما فإذا أنا بخادم قد قدم علی البرید و دفع إلی کتابا صغیرا ففضضته فإذا کتاب الرشید بخطه فیه (بسم الله الرحمن الرحیم) یا سندی إذا نظرت فی کتابی هذا فإن کنت قاعدا فقم و إن کنت قائما فلا تقعد حتی تصیر إلی قال السندی: فدعوت بدوابی و مضیت....
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 496-497.
- ↑ رجال البرقی، ص۴۹؛ الرجال (طوسی)، ص۳۳۳، ش۴۹۶۱.
- ↑ جعفر بن محمد بن حکیم من أصحاب الرضا(ع). (مجمع الرجال، ج۲، ص۳۹؛ تنقیح المقال، ج۱۵، ص۳۵۶: و فی ترتیب الإختیار للکشی أنه من أصحاب الرضا(ع)؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۶۷۰، ش۱۵۱۴.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۴۰۶: ... عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن مرازم قال: بعث إلینا أبو عبدالله(ع) بطعام سخن فقال: کلوا قبل أن یبرد فإنه أطیب؛ الإستبصار، ج۲، ص۷، ح۱۶: علی بن الحسن بن فضال، عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن جمیل بن دراج، عن أبی عبدالله و أبی الحسن(ع) أنهما قالا: لیس علی التبر زکاة إنما هی علی الدنانیر و الدراهم.
- ↑ کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲: عن جعفر بن محمد بن حکیم الخثعمی، عن إبراهیم بن عبدالحمید، عن أبی الحسن(ع).... (مقصود از ابو الحسن(ع) در این سند، امام کاظم(ع) است؛ زیرا ابراهیم بن عبدالحمید از اصحاب امام کاظم(ع) بوده و در اسناد روایات، فراوان از آن حضرت با تعبیر ابو الحسن موسی و ابو الحسن موسی بن جعفر روایت کرده و شیخ طوسی درباره‌اش نوشته است: أدرک الرضا(ع)، و لم یسمع منه علی قول سعد بن عبدالله. (رجال الطوسی، ص۳۵۱، ش۵۱۹۵) و برقی نوشته است: أدرکه و لم یسمع منه فیما أعلم (رجال البرقی ص۵۳) گرچه در بعضی اسناد از امام رضا(ع) نیز روایت کرده است.
- ↑ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۷۹ و ۲۸۰: «عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْهَمْدَانِيُّ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ، عَنْ غَيْرِهِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ الْخَثْعَمِيِّ، قَالَ: اجْتَمَعَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ وَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ جَمِيلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ حُمْرَانَ وَ سَعِيدُ بْنُ غَزْوَانَ وَ نَحْوٌ مِنْ خَمْسَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا فَسَأَلُوا هِشَامَ بْنَ الْحَكَمِ أَنْ يُنَاظِرَ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ التَّوْحِيدِ وَ صِفَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ غَيْرِ ذَلِكَ لِيَنْظُرُوا أَيُّهُمَا أَقْوَى حُجَّةً فَرَضِيَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ أَنْ يَتَكَلَّمُ عَنْهُ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عُمَيْرٍ وَ رَضِيَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ أَنْ يَتَكَلَّمَ عَنْهُ مُحَمَّدُ بْنُ هِشَامٍ فَتَكَالَمَا وَ سَاقَ مَا جَرَى بَيْنَهُمَا وَ قَالَ، قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ لِهِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ: كَفَرْتَ وَ اللَّهِ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَ أَلْحَدْتَ فِيهِ وَيْحَكَ مَا قَدَرْتَ أَنْ تُشَبِّهَ بِكَلَامِ رَبِّكَ إِلَّا الْعُودَ يُضْرَبُ بِهِ! قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حُكَيْمٍ فَكَتَبَ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى(ع) يَحْكِي لَهُ مُخَاطَبَتَهُمْ وَ كَلَامَهُمْ وَ يَسْأَلُهُ أَنْ يُعَلِّمَهُ مَا الْقَوْلُ الَّذِي يَنْبَغِي تَدِينُ اللَّهَ بِهِ مِنْ صِفَةِ الْجَبَّارِ فَأَجَابَهُ فِي عَرْضِ كِتَابِهِ: فَهِمْتُ رَحِمَكَ اللَّهُ رَحِمَكَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ أَجَلُّ وَ أَعْلَى وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ يُبْلَغَ كُنْهُ صِفَتِهِ فَصِفُوهُ بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ كُفُّوا عَمَّا سِوَى ذَلِكَ».
- ↑ الموسوعة الرجالیه، طبقات رجال التهذیب، ص۱۸۹؛ طبقات رجال الکافی، ص۸۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 497-499.
- ↑ الأصول الستة عشر (ط - دار الحدیث)، ص۶۴؛ المحاسن، ج۲، ص۴۷۹، ح۵۰۰؛ الکافی، ج۵، ص۱۰۲، ح۲، ج۶، ص۲۸۶، (ح ۳) و ص۳۲۴، (ح ۱)؛ کامل الزیارات، ص۷۴، ح۱۲؛ الأمالی (صدوق)، ص۴۹۳، ح۱۱؛ تهذیب الأحکام، ج۱، ص۱۵۵، ح۴۴۴؛ ج۴، ص۱۴۵، ح۴۰۵.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۴۰۶، (ح ۱۱۴) و ص۴۷۹، (ح ۵۰۰)؛ کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲؛ الکافی، ج۵، ص۱۰۲، ح۲؛ ج۶، ص۳۲۴، ح۱؛ تهذیب الأحکام، ج۵، ص۵۷، ح۱۷۹؛ الأمالی (طوسی)، ص۵۷۵، ح۱۸۸؛ طب الأئمه، ص۱۲۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 499-500.
- ↑ رجال البرقی، ص۴۹؛ رجال الطوسی، ص۳۳۳، ش۴۹۶۱.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۵، ص۳۵۹، ش۴۰۱۷: لأن إمامیته تستفاد من رجال الشیخ کما ذکرنا.
- ↑ الإختصاص، ص۵۱-۵۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 500-502.
- ↑ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۵۴۵، ش۱۰۳۱.
- ↑ الرجال (ابن داود)، ص۴۳۴، ش۹۱.
- ↑ قاموس الرجال، ج۲، ص۶۷۰، ش۱۵۱۴.
- ↑ الوجیزة فی الرجال، ص۴۶، ش۳۷۸.
- ↑ پس از نقل روایتی که در سندش جعفر بن محمد بن الحکیم قرار داشت، نوشته است: ... بأن من جملة رجالها جعفر بن محمد بن حکیم، و هو مجهول. (مدارک الأحکام، ج۷، ص۲۲۱؛ تکملة الرجال، ج۱، ص۳۴۳.
- ↑ منهج المقال، ج۳، ص۲۲۸.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۷۹، ش۲۲۶۸.
- ↑ موسوعة الإمام الخوئی، ج۷، ص۲۵۵.
- ↑ محمد بن حکیم.
- ↑ جعفر بن محمد بن حکیم.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۵۷، ش۹۵۷.
- ↑ نجاشی در مورد طریق خود به کتاب محمد بن الحسن بن شمون می‌نویسد: هذا طریق مظلم. (رجال النجاشی، ص۳۳۶، ش۸۹۹).
- ↑ منتهی المقال، ج۲، ص۲۶۹، ش۵۸۲.
- ↑ مستدرک الوسائل، الخاتمة ج۷، ص۲۲۲، ش۴۱۶.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۵، ص۳۵۹، ش۴۰۱۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 502-504.
- ↑ الفهرست (طوسی)، ص۳۱۶، ش۴۸۶؛ رجال النجاشی، ص۲۳۹-۲۴۰، ش۶۳۶ (ترجمه عبدالملک بن حکیم الخثعمی)؛ الکافی، ج۵، ص۱۰۲، ح۲؛ ج۶، ص۲۸۶، ح۳؛ الإستبصار، ج۱، ص۱۱۳، ح۳۷۸؛ ج۲، ص۷، (ح ۱۶) و ص۳۷، (ح ۱۱۴)؛ ج۳، ص۱۳۶، (ح ۴۸۷)، ص۲۹۷، (ح ۱۰۵۱) و....
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۵۷-۲۵۸، ش۶۷۶.
- ↑ الفهرست، (طوسی)، ص۲۷۲-۲۷۳، ش۳۹۲.
- ↑ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۰۹، ح۳۶۸: حمدویه و إبراهیم ابنا نصیر قالا: حدثنا الحسن بن موسی الخشاب الکوفی، عن جعفر بن محمد بن حکیم؛ کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲: ... عن الحسن بن موسی الخشاب، عن جعفر بن محمد بن حکیم الخثعمی...؛ الأمالی (صدوق)، ص۴۹۳، ح۱۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۴۲، ش۸۵.
- ↑ کامل الزیارات، ص۷۴، (ح ۱۱) و ص۲۴۷، (ح ۲).
- ↑ کامل الزیارات، ص۷۴، (ح ۱۱) و ص۲۴۷، (ح ۲).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 505-506.