اختلاف: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - 'رده:اتمام لینک داخلی' به '') |
||
خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
[[رده:اختلاف]] | [[رده:اختلاف]] | ||
[[رده:مدخل نهج البلاغه]] | [[رده:مدخل نهج البلاغه]] | ||
نسخهٔ ۲۹ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۲۲
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- مدخلهای وابسته به این بحث:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اختلاف (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- واژه اختلاف در معانی و مفاهیم گوناگون بهکار رفته است. این مفاهیم عبارتاند از تفاوت، نابرابری، ناسازگاری و منازعه. امام علی(ع) هر یک از این معانی و مفاهیم را مورد نظر قرار داده است[۱].
اختلاف در مفهوم تفاوت
- اختلاف به مفهوم تفاوت و گوناگونی انسانها، امری طبیعی و جزو سنتهای الهی است. انسانها بنا بر استعدادها، ویژگیهای فرهنگی، محیطی و ژنتیکی و... با یکدیگر متفاوتاند. این اختلافها مایه بقا و دوام جوامع و شکلگیری زندگی جمعی هستند و اگر انسانها فاقد این تفاوتها بودند، به رشد و تکامل نمیرسیدند[۲].
اختلاف در معنای نابرابری
- این مفهوم مورد نکوهش فرهنگ دینی است. قرآن کریم ضمن صحه گذاشتن بر تفاوتهای انسانها، بر تساوی انسانها در بهرهگیری از منافع اجتماعی و مواهب الهی تأکید دارد. هان ای مردم! ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدهایم و شما را به هیئت اقوام و قبایلی درآوردهایم تا با یکدیگر انس و آشنایی یابید. بیگمان گرامیترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، که خداوند دانا و آگاه است[۳]. انسانها در هر شرایط اجتماعی و فرهنگی از نظر بهرهمندی از امکانات اجتماعی و حقوق عمومی با یکدیگر برابرند. پیامبر اکرم(ص) مردمان را در بهرهمندی از حقوق اجتماعی بهمثابه دندانههای شانه میداند و یکی از فضلیتهای امام علی(ع) را رعایت عدالت در حقوق اجتماعی و رعایت مساوات بین مردمان بیان میکند[۴].
اختلاف در مفهوم منازعه و ناسازگاری
- این مفهوم اختلاف در فرهنگ دینی، امری نکوهیده است. انسانها به سبب طبعهای گوناگون در بسیاری از امور با یکدیگر ناهمگوناند. اینگونه اختلاف، زمینه بروز اختلال در زندگی اجتماعی انسانها را فراهم میکند و جوامع انسانی را بهسوی ازهمگسیختگی پیش میبرد. امام علی(ع) با اشاره به تاریخ زندگی بشر، اختلاف و منازعه را بهطور کلّی شر دانسته و تجربه انسانی را حامل هیچگونه خیری در آن نمیداند[۵]. از اینرو اختلاف از خصوصیات اجتماع جاهلی بیان شده است [۶]، زدودن اختلاف از جامعه از رسالتهای پیامبران الهی است. مردمان با اجرای فرامین پیامبران(ع) به برادری دینی خواهند رسید[۷]. امام(ع) الفت و برادری و عدم اختلاف در جوامع را مایه آسایش و رفاه اجتماعی دانسته است که در سایه آن بهرهمندی از نعمتهای الهی میّسر میشود. در سایه آرامش و آسایش در جامعه امکان اجرای احکام الهی و حق و عدالت فراهم خواهد آمد. امام(ع) کوفیان را در مورد درگیری و نزاع و فرار از امر حق مورد نکوهش قرار میدهد و آنها را از عاقبت شوم اختلاف و نزاع که تسلط نااهلان بر آنهاست، با خبر میکند. جمعیتهای انسانی هر چند از نظر کمیت بالا باشند، اما به سبب اختلاف و تفرقه بین آنها، با مشکلاتی مواجه میشوند که درمانی برای آن متصوّر نیست[۸]. در عین حال، اتحاد و همبستگی مردمان عامل پیروزی است[۹]. از نگاه امام، اختلاف و منازعه اندیشه آدمی را مختل میکند[۱۰][۱۱].
- امام علی(ع) در نهج البلاغه به عواملی اشاره دارد که برخی عامل اختلاف و برخی مانع اختلاف در جوامع بهشمار میروند. از جمله موانع اختلاف عبارتاند از: اشتراک مسلمانان در اعتقاد به خدا، پیامبر و کتاب الهی[۱۲]، یکسانی در خلقت و انسانیت افراد[۱۳]، مناسبات اجتماعی و منافع همگانی، عواطف و احساسات عمومی[۱۴]؛ نیز برخی از عوامل بروز اختلاف عبارتاند از: تکبر و غرور[۱۵]، بهرهگیری نامناسب از قدرت و زورمندی[۱۶]، انحراف عقیدتی[۱۷] و وحدت ظاهری اهل فسق و فجور[۱۸][۱۹].
اختلاف در فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم
- ﴿مَا تَفَرَّقُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ﴾[۲۰]
- ﴿وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا﴾[۲۱]
- ﴿ُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ﴾[۲۲]
- ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا﴾[۲۳]
- ﴿وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا﴾[۲۴]
- ﴿مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ﴾[۲۵]
- ﴿وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾[۲۶][۲۷].
- راه حل کاهش اختلاف
- ﴿وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ﴾[۲۸]
- ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا﴾[۲۹]
- ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ﴾[۳۰]
- ﴿وَلَا تُجَادِلْ عَنِ الَّذِينَ يَخْتَانُونَ أَنْفُسَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ خَوَّانًا أَثِيمًا﴾[۳۱]
- ﴿وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى﴾[۳۲]
- ﴿وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ﴾[۳۳]
- ﴿ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ﴾[۳۴][۳۵].
- نکات:
- اهتمام پیامبر به وحدت میان جامعه و پیشگیری از اختلاف و نزاع در دین بپرهیزید که سست شوید و مهابت شما از بین برود ﴿وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ﴾[۳۶]
- خداوند در قرآن مطرح میکند ﴿لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ﴾[۳۷]. اینگونه برای هر امتی کردارشان آراسته میگردد و اعتقاد پیدا میکند.
- خداوند فرموده است: آنهایی که جز خدا را میخوانند دشنام مدهید که آنان از روی دشمنی و به نادانی خدا را دشنام خواهند داد: ﴿وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ﴾[۳۸].
- راه حل اختلاف جوامع اسلامی برگشت به سخنان پیامبر و اطاعت از آن حضرت است.
- ایجاد اخوت و اصلاح میان مردم ﴿وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ﴾[۳۹]
- نباید دشمنی گروهی شما را بر آن دارد که از جاده عدالت خارج شده و عدالت کنید که آن به تقوا نزدیکتر است ﴿وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى﴾[۴۰]
- با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به شیوهای که نیکوتر است مجادله نمای و در جایی که غرض از گفتگو غلبه و چیزی مانند آن باشد وکشف حقیقت نباشد، مذمت میشود: ﴿ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ﴾[۴۱][۴۲].
پرسشهای وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۹۲.
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۹۲.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ ﴾؛ سوره حجرات، آیه ۱۳
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۹۲.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۵
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۲۵
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۲۵
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۶۸
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۵
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۲۰۶
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۹۲ - ۹۳.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۸
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲
- ↑ خطبه ۲۳۴
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۰۷
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۶۴
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۹۰
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۹۲- ۹۳.
- ↑ «و به پراکندگی نیفتادند مگر پس از آنکه به دانش دست یافتند (آن هم) از سر افزونجویی میان خود و اگر سخنی از سوی پروردگارت تا زمانی معیّن پیشی نگرفته بود بیگمان میان آنان داوری میشد و آنان که پس از ایشان به کتاب (آسمانی) رسیدند از آن در تردیدی گمانانگیز» سوره شوری، آیه ۱۴.
- ↑ «و به بندگانم بگو تا گفتاری که نیکوتر است بر زبان آورند که شیطان میان آنان را میشوراند؛ بیگمان شیطان برای انسان دشمنی آشکار است» سوره اسراء، آیه ۵۳.
- ↑ «و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید که سست شوید و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.
- ↑ «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید و نعمتهای خداوند را بر خود فرا یاد آورید که دشمنان (همدیگر) بودید و خداوند دلهای شما را الفت داد و به نعمت او با هم برادر شدید و در لبه پرتگاهی از آتش بودید که شما را از آن رهانید؛ بدینگونه خداوند آیات خ» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ «و مانند کسانی نباشید که پراکندند و پس از آنکه برهانها (ی روشن) برای آنان آمد، اختلاف کردند و آنان را عذابی سترگ خواهد بود» سوره آل عمران، آیه ۱۰۵.
- ↑ «از آن کسانی که دین خود را پراکندند و گروه گروه شدند؛ هر گروهی بدانچه نزد آنهاست شادمانند» سوره روم، آیه ۳۲.
- ↑ «و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید که سست شوید و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.
- ↑ سعیدیانفر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۷۳.
- ↑ «و به آنهایی که مشرکان به جای خداوند (به پرستش) میخوانند دشنام ندهید تا آنان (نیز) از سر دشمنی به نادانی خداوند را دشنام ندهند؛ بدینسان ما کردار هر امتی را (در دیدشان) آراستهایم سپس بازگشتشان به سوی پروردگارشان است آنگاه آنان را از آنچه انجام میدادها» سوره انعام، آیه ۱۰۸.
- ↑ «ای مؤمنان، چون (برای جهاد) در راه خداوند به سفر میروید خوب بررسی کنید و به کسی که به شما ابراز اسلام میکند نگویید: تو مؤمن نیستی، که بخواهید کالای ناپایدار این جهان را بجویید زیرا غنیمتهای بسیار نزد خداوند است؛ خود نیز در گذشته چنین بودید و خداوند» سوره نساء، آیه ۹۴.
- ↑ «جز این نیست که مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان را آشتی دهید و از خداوند پروا کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره حجرات، آیه ۱۰.
- ↑ «و از آنان که به خویش خیانت میورزند دفاع مکن که خداوند آن را که خیانتگر بزهکار است، دوست نمیدارد» سوره نساء، آیه ۱۰۷.
- ↑ «ای مؤمنان! برای خداوند بپاخیزید و با دادگری گواهی دهید و نباید دشمنی با گروهی شما را وادارد که دادگری نکنید، دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیکتر است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام میدهید آگاه است» سوره مائده، آیه ۸.
- ↑ «و از چیزی که (در ذبح) نام خداوند بر آن برده نشده است نخورید؛ و آن به راستی نافرمانی (از خداوند) است و شیطانها بیگمان در یاران خویش میدمند که با شما چالش ورزند و اگر از آنان فرمانبرداری کنید به یقین مشرک خواهید بود» سوره انعام، آیه ۱۲۱.
- ↑ «(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز! بیگمان پروردگارت به آن کس که راه وی را گم کرده داناتر است و او به رهیافتگان داناتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۵.
- ↑ سعیدیانفر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۷۳.
- ↑ «و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید که سست شوید و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.
- ↑ «و به آنهایی که مشرکان به جای خداوند (به پرستش) میخوانند دشنام ندهید تا آنان (نیز) از سر دشمنی به نادانی خداوند را دشنام ندهند؛ بدینسان ما کردار هر امتی را (در دیدشان) آراستهایم سپس بازگشتشان به سوی پروردگارشان است آنگاه آنان را از آنچه انجام میدادها» سوره انعام، آیه ۱۰۸.
- ↑ «و به آنهایی که مشرکان به جای خداوند (به پرستش) میخوانند دشنام ندهید تا آنان (نیز) از سر دشمنی به نادانی خداوند را دشنام ندهند؛ بدینسان ما کردار هر امتی را (در دیدشان) آراستهایم سپس بازگشتشان به سوی پروردگارشان است آنگاه آنان را از آنچه انجام میدادها» سوره انعام، آیه ۱۰۸.
- ↑ «و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید که سست شوید و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.
- ↑ «ای مؤمنان! برای خداوند بپاخیزید و با دادگری گواهی دهید و نباید دشمنی با گروهی شما را وادارد که دادگری نکنید، دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیکتر است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام میدهید آگاه است» سوره مائده، آیه ۸.
- ↑ «(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز! بیگمان پروردگارت به آن کس که راه وی را گم کرده داناتر است و او به رهیافتگان داناتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۵.
- ↑ سعیدیانفر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۷۳.