بحث:مراقبه در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'فرمان‌های الهی' به 'فرمان‌های الهی') |
جز (جایگزینی متن - 'بعنوان' به 'به‌عنوان') |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
*[[مراقبه]] را دو رتبه است: | *[[مراقبه]] را دو رتبه است: | ||
#'''رتبه اجمالی:''' بنا بر آنچه از [[قرآن کریم]] و [[روایات معصومین]]{{عم}} برداشت می‌شود، رتبه اجمالی [[مراقبه]] آنست که [[انسان]] در تمامی گفتارها و کردارها و حتی افکارش، خود را به [[محاسبه]] گرفته شبانگاه [[نفس]] را به دادگاهی دقیق و سخت فراخواند، تا او در تمامی آنچه انجام داده به [[محاکمه]] و حساب‌رسی گیرد. در این حال او را بر تمامی صغیره‌هائی که انجام داده [[سرزنش]] و بازخواست نماید، و بر [[اطاعت]] [[فرمان‌های الهی]] [[سپاس]] گوید؛ بلکه [[حضرت حق]] را بر [[توفیق]] انجام این اطاعت‌ها ثنا و [[حمد]] خواند. | #'''رتبه اجمالی:''' بنا بر آنچه از [[قرآن کریم]] و [[روایات معصومین]]{{عم}} برداشت می‌شود، رتبه اجمالی [[مراقبه]] آنست که [[انسان]] در تمامی گفتارها و کردارها و حتی افکارش، خود را به [[محاسبه]] گرفته شبانگاه [[نفس]] را به دادگاهی دقیق و سخت فراخواند، تا او در تمامی آنچه انجام داده به [[محاکمه]] و حساب‌رسی گیرد. در این حال او را بر تمامی صغیره‌هائی که انجام داده [[سرزنش]] و بازخواست نماید، و بر [[اطاعت]] [[فرمان‌های الهی]] [[سپاس]] گوید؛ بلکه [[حضرت حق]] را بر [[توفیق]] انجام این اطاعت‌ها ثنا و [[حمد]] خواند. | ||
#'''رتبه تفصیلی:''' آنست که [[انسان]] هر صبح‌گاه با [[نفس]] خویش [[پیمان]] بندد، که یا در مسیر [[تهذیب]] آن به گونه عموم کوشد، ویا صفتی خاص را در [[پیمان]] آورده ترک و یا تحصیل آن را [[تعهد]] نماید. | #'''رتبه تفصیلی:''' آنست که [[انسان]] هر صبح‌گاه با [[نفس]] خویش [[پیمان]] بندد، که یا در مسیر [[تهذیب]] آن به گونه عموم کوشد، ویا صفتی خاص را در [[پیمان]] آورده ترک و یا تحصیل آن را [[تعهد]] نماید. به‌عنوان نمونه، با [[نفس]] خویش [[پیمان]] بندد که [[نماز]] را در ابتدای وقت آن به جای آورد، ویا تمامی آنچه ممکن است در شمار [[گناهان]] زبانی قرار گیرد را ترک نماید<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۱، ص ۱۹۸.</ref>. | ||
*واضح است که دقت و سخت‌گیری در [[مراقبه]] شرط وصول به اهداف نهائی است. از این‌رو اگر سالک [[راه کمال]]، مشاهده کرد که [[نفس]] با سخن خویش سر در راه نمی‌نهد، او را [[تأدیب]] نماید و همچون اربابی [[مقتدر]]، این [[بنده]] نافرمان را [[هدایت]] نماید<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۱، ص ۱۹۸-۱۹۹.</ref>. | *واضح است که دقت و سخت‌گیری در [[مراقبه]] شرط وصول به اهداف نهائی است. از این‌رو اگر سالک [[راه کمال]]، مشاهده کرد که [[نفس]] با سخن خویش سر در راه نمی‌نهد، او را [[تأدیب]] نماید و همچون اربابی [[مقتدر]]، این [[بنده]] نافرمان را [[هدایت]] نماید<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۱، ص ۱۹۸-۱۹۹.</ref>. | ||
*پس از آن، چون [[نفس]] خویش را پای‌بند به آن پیمان‌ها یافت، او را [[سپاس]] گفته بر [[استقامت]] در این مسیر [[تشویق]] نماید؛ اما چنانچه [[خائن]] در [[عهد]] و پیمانش یافت، او را به [[عتاب]] گیرد و به [[سختی]] بر او [[درشتی]] نماید؛ وباز چنانچه او را تابع [[پیمان]] ندید، از عقاب‌های آسان شروع و روبه عقاب‌های سخت آرد، تا [[نفس]] ذلیل شده هدایت‌پذیر گردد. [[روزه]] یک [[روزه]]، و زان پس روزه‌های چند [[روزه]] پیاپی، در شمار این عقاب‌ها قرار دارد. واضح است که در [[شریعت اسلام]] عقاب‌هائی همچون ضرب و شتم و دیگر ضررها، صحیح نبوده سالک [[راه کمال]] مجاز به استفاده از آنها نیست<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۱، ص ۱۹۹.</ref>. | *پس از آن، چون [[نفس]] خویش را پای‌بند به آن پیمان‌ها یافت، او را [[سپاس]] گفته بر [[استقامت]] در این مسیر [[تشویق]] نماید؛ اما چنانچه [[خائن]] در [[عهد]] و پیمانش یافت، او را به [[عتاب]] گیرد و به [[سختی]] بر او [[درشتی]] نماید؛ وباز چنانچه او را تابع [[پیمان]] ندید، از عقاب‌های آسان شروع و روبه عقاب‌های سخت آرد، تا [[نفس]] ذلیل شده هدایت‌پذیر گردد. [[روزه]] یک [[روزه]]، و زان پس روزه‌های چند [[روزه]] پیاپی، در شمار این عقاب‌ها قرار دارد. واضح است که در [[شریعت اسلام]] عقاب‌هائی همچون ضرب و شتم و دیگر ضررها، صحیح نبوده سالک [[راه کمال]] مجاز به استفاده از آنها نیست<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۱، ص ۱۹۹.</ref>. | ||
نسخهٔ ۱۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۱:۵۸
مقدمه
- مراقبه، نزد عالمان علم اخلاق از منزلتی بس بلند برخوردار است. در قرآن کریم و احادیث معصومین(ع) نیز، هر چند تفاصیل آن ذکر نشده، امّا اهتمام ویژه‌ای به اصل مسألة مراقبه رفته، و بر آن سخت تأکید شده است. حضرت حق - جلّ وعلا - می‌‌فرماید:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
[۱][۲]. - در این آیه شریفه، نخست به تقوی، و زان پس به مراقبه امر شده است؛ آنگاه امر نخست را با عبارت اتَّقُوا اللَّهَ[۳]، و امر دوم را با عبارت إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ[۴] به تأکید گرفته است. این تأکید، نشان از اهتمام قرآن کریم به این دو مسألة اساسی دارد[۵].
- بنا به برخی روایات، امام کاظم(ع) می‌فرمایند: "در شمار یاران ما نیست آنکس که نفس خود را هر روزه به محاسبه و مراقبه درنیاورد" [۶]. واضح است که امام(ع) در این حدیث، محاسبه هر روزه را معیار تشیع دانسته، غافلان از آن را لایق اسم شیعه خود نشناخته است[۷].
- مراقبه را دو رتبه است:
- رتبه اجمالی: بنا بر آنچه از قرآن کریم و روایات معصومین(ع) برداشت می‌شود، رتبه اجمالی مراقبه آنست که انسان در تمامی گفتارها و کردارها و حتی افکارش، خود را به محاسبه گرفته شبانگاه نفس را به دادگاهی دقیق و سخت فراخواند، تا او در تمامی آنچه انجام داده به محاکمه و حساب‌رسی گیرد. در این حال او را بر تمامی صغیره‌هائی که انجام داده سرزنش و بازخواست نماید، و بر اطاعت فرمان‌های الهی سپاس گوید؛ بلکه حضرت حق را بر توفیق انجام این اطاعت‌ها ثنا و حمد خواند.
- رتبه تفصیلی: آنست که انسان هر صبح‌گاه با نفس خویش پیمان بندد، که یا در مسیر تهذیب آن به گونه عموم کوشد، ویا صفتی خاص را در پیمان آورده ترک و یا تحصیل آن را تعهد نماید. به‌عنوان نمونه، با نفس خویش پیمان بندد که نماز را در ابتدای وقت آن به جای آورد، ویا تمامی آنچه ممکن است در شمار گناهان زبانی قرار گیرد را ترک نماید[۸].
- واضح است که دقت و سخت‌گیری در مراقبه شرط وصول به اهداف نهائی است. از این‌رو اگر سالک راه کمال، مشاهده کرد که نفس با سخن خویش سر در راه نمی‌نهد، او را تأدیب نماید و همچون اربابی مقتدر، این بنده نافرمان را هدایت نماید[۹].
- پس از آن، چون نفس خویش را پای‌بند به آن پیمان‌ها یافت، او را سپاس گفته بر استقامت در این مسیر تشویق نماید؛ اما چنانچه خائن در عهد و پیمانش یافت، او را به عتاب گیرد و به سختی بر او درشتی نماید؛ وباز چنانچه او را تابع پیمان ندید، از عقاب‌های آسان شروع و روبه عقاب‌های سخت آرد، تا نفس ذلیل شده هدایت‌پذیر گردد. روزه یک روزه، و زان پس روزه‌های چند روزه پیاپی، در شمار این عقاب‌ها قرار دارد. واضح است که در شریعت اسلام عقاب‌هائی همچون ضرب و شتم و دیگر ضررها، صحیح نبوده سالک راه کمال مجاز به استفاده از آنها نیست[۱۰].
قسمت‌های اصلی مراقبه
- شرط و پیمان نهادن؛
- مراقبت از نفس تا بر پیمان خویش استوار بماند؛
- حساب‌رسی از او؛
- درشتی با او؛
- و سرانجام عقاب او،
- مراحلی است که هرچند خود متعددند، اما با عنوان عام "مراقبه" صورتی یکسان یافته در شمار مراحل کمال قرار گرفته‌اند. عالمان علم اخلاق، بر این مطلب که مراقبه تفصیلی – بویژه در صورت استمرار بر آن-، سخت در تهذیب نفس سالکان نافع است، هم داستان بوده بر اهمیت آن تأکید نموده‌اند[۱۱].
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و هر کس باید بنگرد برای (روزی چون) فردا چه پیش فرستاده است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره حشر، آیه ۱۸.
- ↑ مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۱، ص ۱۹۷.
- ↑ «از خداوند پروا کنید» سوره حشر، آیه ۱۸.
- ↑ «خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره حشر، آیه ۱۸.
- ↑ مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۱، ص ۱۹۷.
- ↑ « لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِي كُلِ يَوْمٍ »؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۵۳.
- ↑ مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۱، ص ۱۹۸.
- ↑ مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۱، ص ۱۹۸.
- ↑ مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۱، ص ۱۹۸-۱۹۹.
- ↑ مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۱، ص ۱۹۹.
- ↑ مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۱، ص ۱۹۹.