سوره فصلت

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره فصلت در علوم قرآنی

مقدمه

«فُصِّلَت» یعنی بخش‌ بخش و فصل‌ فصل شده است.

آیه تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ می‌گوید این قرآن کتابی است که آیاتش برای مردمی که آگاهی دارند، بخش‌ بخش نازل شده است؛ به همین مناسبت «فصّلت» نامیده شده است.

این سوره به نام «مصابیح» هم یاد شده است؛ زیرا در آیه فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ از زینت آسمان توسط ستاره‌ها که به مثابه چراغ‌هایی هستند، سخن به میان آمده است.

بعضی هم این سوره را به نام «حم سجده» می‌شناسند؛ زیرا یکی از چهار سوره عزائم و دارای سجده واجب است و برای تمایز این سوره با سوره «سجده اولی»، «حم سجده» نامیده شده است.

این سوره پیرامون اعراض کفار از کتابی که بر آنان نازل شده، یعنی از قرآن کریم، سخن می‌گوید. غرض اصلی سوره این است و به همین جهت از همان ابتدای سوره این معنا را خاطرنشان می‌سازد، و بعد از هر چند آیه یک بار همان را متعرض می‌شود. از این روی، اولین آیه آن آیه تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ است، که تا شش آیه مسأله انکار کتاب را دنبال می‌کند، سپس در آیه وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ مجدداً همین مطلب را متذکر شده. و برای نوبت سوم در آیه إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آيَاتِنَا لَا يَخْفَوْنَ عَلَيْنَا أَفَمَنْ يُلْقَى فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِنًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ همین مطلب را از سر گرفته. و دنبالش می‌فرماید: إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جَاءَهُمْ. و در اواخر سوره باز سخن از خدایی بودن قرآن نموده، می‌فرماید: قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كَانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ثُمَّ كَفَرْتُمْ بِهِ. لازمه اعراض مشرکین از کتاب خدا انکار اصول سه‌گانه دین است که اساس دعوت حقه اسلام را تشکیل می‌دهد، و آن عبارت است از وحدانیت خدا، نبوت خاتم الانبیاء(ص)، و معاد، و چون چنین لازمه‌ای در کار بود؛ لذا

در باره این سه اصل مفصل سخن می‌گوید، و در ضمن بشارت و انذار می‌دهد. از روایات استفاده می‌شود این سوره در اوایل بعثت نازل شده و مضامین آیاتش نیز بر این معنا دلالت دارد، پس در نتیجه این سوره مکی خواهد بود.

ویژگی‌های سوره فصلت

1. این سوره ۵۴ آیه به عدد کوفی، ۵۳ آیه به عدد حجازی، ۵۲ آیه به عدد بصری و شامی، ۵۶ آیه طبق شمارش برخی از قاریان دیگر، ۷۹۶ کلمه و ۳۳۵۰ یا ۳۳۶۴ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، شصت و یکمین و در قرآن کریم چهل و یکمین سوره است.
3. پس از سوره مؤمن و پیش از سوره «شوری» و پیش از هجرت در مکه نازل شد.
4. از نظر کمیت، از سوره‌های مثانی و شامل اندکی بیش از یک حزب قرآن است.
5. از سُوَر عزائم و دارای سجده واجب است.
6. گفته‌اند آیه ۳۴ آن منسوخ است.

مطالب مهم سوره

1. نزول قرآن و اوصاف آن؛
2. آفرینش آسمان و زمین و جهان از ماده گازی شکل؛
3. یادآوری سرنوشت عبرت‌انگیز قوم عاد و ثمود؛
4. صحنه رستاخیز و زنده‌شدن آدمیان و شهادت جوارح در دادگاه الهی؛
5. آیات آفاقی و انفسی الهی.

اسامی سوره فصّلت

نام‌های دیگر سوره فصلت عبارتند از:

1. حم سجده: این سوره با حروف مقطعه «حم» آغاز شده و یکی از چهار سوره عزائم و دارای سجده واجب است. با توجه به این امر و به منظور تمایز این سوره با سوره «سجده اولی»، به سوره «حم سجده» خوانده شده است.
2. مصابیح: «مصابیح» جمع «مصباح» به معنای چراغ‌ها است. این واژه به صورت جمع، دو بار در قرآن به کار رفته است: یک بار در آیه وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ و بار دیگر در آیه فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ. با توجه به وجود این واژه و معنای آن، این سوره «مصابیح» نام گرفته است.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس