ابدال چه کسانی هستند؟ (پرسش)

ابدال چه کسانی هستند؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / عصر ظهور امام مهدی
مدخل اصلی	یاران امام مهدی
مدخل وابسته	؟

ابدال چه کسانی هستند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

سید جعفر موسوی‌نسب

حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:

«اینان یاران با وفای حضرت مهدی (ع) می‌باشند که در شام و در هنگام ظهور حضرت خود را به مکه می‌رسانند و با آن حضرت بیعت می‌کنند.

معنای ابدال چنانکه مرحوم طریحی در مجمع البحرین می‌گوید آنان جمعی از صالحان می‌باشند که در روی زمین هستند وقتی یکی از آنان فوت کرد خداوند بدل او شخص صالح دیگری را جایگزین او می‌کند اینها ۴۷ نفر در شام و یا ۳۰ نفر در جای دیگر هستند.

و در روایتی است که از حضرت رضا از ابدال سؤال شد حضرت فرمودند: ابدال اوصیای پیامبران هستند.

و حضرت علی (ع) در روایتی دیگر آنان را اهل شام معرفی می‌فرمایند».

پاسخ‌های دیگر

 با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:  

۱. حجت الاسلام و المسلمین مروجی طبسی؛

محمد جواد مروجی طبسی حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد مروجی طبسی، در کتاب «بامداد بشریت» در این‌باره گفته است: «از جمله پرسش‌هایی که در ذهن بسیاری از مردم آمده، این است که ابدال چه کسانی هستند، چند نفرند، ویژگی‌های آنان کدام است و در کجا زندگی می‌کنند؟ در روایات و احادیث شیعه و سنی، فراوان سخن از ابدال به میان آمده است و پرسشگران نیز همین سؤال‌ها را از معصومان داشته‌اند و ما نیز جهت روشن شدن این امر آن گفتگوها را خدمت خوانندگان تقدیم می‌داریم: منظور از ابدال چیست؟ علامه طریحی می‌نویسد: "الْأَبْدَالُ: قوم من الصالحين لا تخلو الدنيا منهم إذا مات واحد أَبْدَلَ الله مكانه آخر"؛ ابدال گروهی از مردم صالح و نیکوکاری‌اند که هرگز زمین از وجودشان خالی نمی‌شود، هر یک از آنها اجلش فرا رسد و بمیرد، خداوند شخص دیگری را جایش قرار می‌دهد". همچنین آورده است: "هریک از آنان بمیرد، یک نفر از دیگر مردمان به جای او قرار می‌دهد". خالد بن هیثم فارسی گوید: به امام رضا (ع) عرض کردم: مردم گمان دارند که در روی زمین گروهی به نام ابدال وجود دارند، اینان کیانند؟ حضرت در پاسخ فرمود: "راست گفتند. منظور از ابدال همان اوصیا و جانشینان هستند که خداوند پس از مرگ و رحلت هر پیامبری آنها را بدل و جانشین او قرار می‌دهد، تا اینکه به حضرت محمد (ص) آنها را خاتمه داد". و از این گفتگو روشن می‌شود که ابدال جانشینان انبیای الهی هستند، همچنان که از دیگر روایات نیز به دست می‌آید که منظور از ابدال، امامان معصوم (ع) هستند و نیز احتمال دارد که یاران خاص امامان (ع) باشند. مرحوم محدث قمی، ضمن بیان اینکه مراد از ابدال، امامان معصوم (ع) و یا طبق فرموده امام رضا (ع) اوصیای الهی هستند، ابراز تردید کرده از اینکه شامل امامان معصوم (ع) باشد، چرا که در دعای روایت شده از ام داوود از امام صادق (ع) که در نیمه رجب وارد شده دلالت دارد که ابدال غیر از امامان هستند، اگرچه صراحتی در این خصوص ندارد و ممکن است حمل بر تأکید باشد و دعای مورد نظر این است که حضرت می‌فرماید: "اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَبْدَالِ وَ الْأَوْتَادِ وَ السُّيَّاحِ وَ الْعُبَّادِ وَ الْمُخْلِصِينَ وَ الزُّهَّادِ وَ أَهْلِ الْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ اخْصُصْ مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ وَ أَجْزَلِ كَرَامَاتِكَ...". و آنچه که نظریه مرحوم محدث قمی را تایید می‌کند، آنکه در برخی روایات، عده‌ای از زنان را جزو ابدال شمرده‌اند و یا اینکه گفته شده: هر کس چند ویژگی در او باشد، جزو ابدال شمرده خواهد شد و یا در پاسخ اینکه ابدال از کجا به این مرتبه رسیده‌اند؟ گفته شده: به وسیله جود و سخا و نصیحت و خیرخواهی مسلمانان. که همه اینها دلالت بر این دارد که ابدال غیر معصومان (ع) می‌باشند. و ممکن است در حال حاضر بر خادمان و گروه سی نفری از همراهان حضرت مهدی (ع) منطبق شود. چنانچه علامه مجلسی از امام باقر (ع) نقل می‌کند که فرمود: "لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ لَا بُدَّ فِي عُزْلَتِهِ مِنْ قُوَّةٍ وَ مَا بِثَلَاثِينَ مِنْ وَحْشَةٍ"؛ "صاحب الزمان (ع) را به ناچار غیبتی است و در آن غیبت، قدرت و قوت برای او لازم است که در آن زمان به وسیله سی نفر از همراهانش از وحشت و تنهایی بیرون می‌آید، که با تعداد ابدال کاملاً سازگار است". ابدال چند نفر هستند؟ باید گفت: در بین روایات اختلاف است و تعداد آنها بین سی تا هشتاد نفر بیان شده است، که ذیلاً آورده می‌شود: سی نفر: احمد بن حنبل در مسند از عبادة بن صامت از پیامبر (ص) نقل کرده که فرمود: "الأبدال فی هذه الامّة ثلاثون مثل ابراهیم خلیل الرّحمان، کلّما مات رجل، أبدل اللّه تبارک و تعالی مکانه رجلاً"؛ ابدال در این امت سی نفرند، مانند ابراهیم خلیل. و هر یک از اینان که از دنیا برود، خداوند دیگری را جایگزین می‌کند". چهل نفر: طبرانی در المعجم الکبیر از ابن مسعود از رسول خدا (ص) نقل می‌کند که فرمود: "لا يَزَالُ أَرْبَعُونَ رَجُلا مِنْ أُمَّتِي قُلُوبُهُمْ عَلَى قَلْبِ إِبْرَاهِيمَ، يَدْفَعُ اللَّهُ بِهِمْ عَنْ أَهْلِ الأَرْضِ، يُقَالُ لَهُمُ الأَبْدَالُ..."؛ پیوسته چهل نفر هستند که قلبشان همانند قلب ابراهیم است که خداوند به وسیله آنها بلاها را از اهل زمین دور می‌گرداند که به آنان ابدال گفته می‌شود". هفتاد نفر: فخرالدین طریحی آورده است: "الْأَبْدَالُ: قوم يقيم الله بهم الأرض و هم سبعون‏"؛ ابدال گروهی هستند که خداوند به وسیله آنان زمین را برپا می‌دارد که تعدادشان هفتاد نفر است". شصت نفر: مرحوم محدث قمی در سفینة البحار از ثعلبی از مردی از اهل عسقلان در دیداری که با الیاس داشته از او می‌پرسد که ابدال چند نفر هستند؟ حضرت در پاسخ می‌فرماید: شصت نفر. هشتاد نفر: و در فردوس الاخبار مرسلاً از انس بن مالک نقل کرده: "الأبدال أربعون رجلا وأربعون امرأة، كلما مات رجل أبدل الله مكانه رجلا، وكلما ماتت امرأة أبدل الله مكانها امرأة"؛ ابدال چهل نفر مرد و چهل نفر زن هستند و هرگاه یکی از مردان بمیرد، خداوند مرد دیگری به جای او قرار می‌دهد و هرگاه یکی از آن زنان بمیرد، زن دیگری را به جای او قرار می‌دهد". ابدال دارای چه ویژگی‌هایی هستند؟ در کتاب‌های شیعه و سنی به روایاتی چند اشاره شده که پیامبر (ص) چند ویژگی از ویژگی‌های ابدال را بیان فرموده است. قلب‌های ابدال همانند قلب ابراهیم (ع) است؛ عبادة بن صامت از پیامبر (ص) نقل کرده که فرمود: "الأبدال ثلاثون رجلاً قلوبهم علی قلب ابراهيم (ع)". شاید مراد پیامبر (ص) از این تشبیه این است که این چند نفر از نظر شدت و صلابت و ایستادگی و مقاومت در برابر باطل همانند ابراهیم (ع) می‌باشند که وی در برابر باطل آن‌گونه ایستاد و از خود سرسختی نشان داد. سپر بلای انسان‌ها؛ همچنین ابن مسعود از پیامبر (ص) نقل کرده است که فرمود: "يدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض"؛ خداوند به وسیله آنها، بلاها را از مردم زمین دور می‌گرداند". دارای سه ویژگی دیگر؛ و از دیگر ویژگی‌هایی که برای ابدال نقل شده است، این است که پیامبر (ص) فرمود: "الرِّضا بالقَضاءِ، و الصَّبرُ عن مَحارِمِ اللّه، و الغَضَبُ في ذاتِ اللّهِ عزّ و جلّ"؛ راضی بودن به حکم و قضای الهی، صبر پیشه کردن بر محارم خدا -خودداری کردن از آلوده شدن به حرام-، خشمگین شدن برای خدا". داشتن مواسات و احسان و عفو؛ از دیگر مشخصه‌های ابدال است که پیامبر (ص) فرمود: "يعفون عمّن ظلمهم ويحسنون إلی من أساء إليهم ويتواسون فيما آتاهم الله عزّوجلّ"؛ گذشت و عفو از کسانی که به آنان ظلم کنند، نیکی و احسان به آنان که در حقشان بدی کنند، ایثار و مواسات در آنچه که خدای به آنان داده است". جود و سخاء و خیرخواهی؛ ابن مسعود از پیامبر (ص) چنین روایت کرده: "لا يزال أربعون رجلاً من أمّتي، قلوبهم علی قلب اِبراهيم يدفع الله بهم عن أهل الأرض يقال لهم الأبدال، قال رسول الله (ص): إنّهم لم يدركوها بصلوة ولا بصوم ولا صدقة. قالوا: يا رسول الله! فيم أدركوها؟ قال: بالسخاء والنصيحة للمسلمين"؛ پیوسته چهل نفر از امت من هستند که قلب‌هایشان همانند قلب حضرت ابراهیم (ع) می‌باشد، خداوند به وسیله آنها -بلاها را- از اهل زمین دور می‌گرداند که به آنان ابدال گفته می‌شود. سپس رسول خدا (ص) فرمود: بدانید که اینان هرگز این مقام را از خواندن نماز و روزه و صدقه بدست نیاورده‌اند. عرض کردند: ‌ای رسول خدا! پس به چه چیز به این مقام رسیدند؟ فرمود: به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی مسلمانان". ابدال در کجا زندگی می‌کنند؟ ابدال نه از طایفه و ملیت خاصی هستند و نه از شهر و وطن بخصوصی. بلکه ممکن است یک یا چند نفر از یک شهر و یا کشور بخصوصی باشند و نیز ممکن است هر یک از یک منطقه و شهر و دیار باشند، به ویژه اگر ابدال را بر یاران امام زمان (ع) منطبق کنیم که بی‌شک در شهرهای مختلف زندگی می‌کنند. مگر بر نقل فخرالدین طریحی در مجمع البحرین که چهل نفر از ابدال را از اهل شام می‌داند و بقیه آنها را از دیگر شهرها می‌داند، آورده است: "الْأَبْدَالُ: قوم يقيم الله بهم الأرض و هم سبعون، أربعون بالشام و ثلاثون بغيرها"؛ ابدال قومی هستند که خداوند به برکت آنها زمین را برپا می‌دارد و عددشان هفتاد نفر است، چهل نفر در شام و سی نفر در بقیه شهرها هستند."».

۲. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در مقاله «انتظار و منتظران» در این‌باره گفته است: «نام تعدادی از یاران حضرت مهدی(ع) در عصر ظهور است. "أبدال" جمع "بدل" یا "بدیل"، عده‏‌ای معلوم از شایستگان و خاصان خدا هستند که گویند: هیچ‏گاه زمین از آنان خالی نباشد و جهان بدیشان برپا است و آن‏گاه که یکی از آنان بمیرد، خدای سبحانه و تعالی دیگری را به جای او برانگیزد، تا آن شمار- که به قولی هفت و به قولی هفتاد است- همواره کامل بماند. برخی نیز گفته‌‏اند: آنان، گروهی‌‏اند که خداوند سبحانه و تعالی به وسیله آن‏ها دین را برپا نگه می‌‏دارد و روزی را نازل می‏‌کند. چهل نفر از ایشان در شام و سی نفر در سایر بلاد هستند. هرگاه یکی از دنیا برود، کس دیگری همانند او به جای او قرار می‌‏گیرد. امام باقر(ع) فرمود:"سیصد و چند نفر به شمار اهل بدر با قائم بین رکن و مقام بیعت می‌کنند که در بین آنان نجبا از اهل مصر و ابدال از اهل شام و اخیار از اهل عراق هستند"؛ سبب این‏که "ابدال" نامیده شده‌‏اند، همین است که چون یکی از دنیا رود، کسی مانند او جایش را می‌‏گیرد.. در روایات اسلامی آمده است: ایشان گروهی از یاران حضرت مهدی(ع) در شام هستند و هنگام ظهور آن حضرت، خود را به مکه رسانده با ایشان بیعت می‏‌کنند. البته در برخی روایات، "ابدال" همان اوصیا معرفی شده‏‌اند. از خالد بن هیثم فارسی نقل شده است که به امام رضا(ع) عرض کرد: "مردم اعتقاد دارند که بر روی زمین ابدالی هستند؛ ایشان کیانند؟» حضرت فرمود: راست می‌‏گویند. ابدال همان اوصیا هستند که خداوند سبحانه و تعالی ایشان را بدل پیامبران قرار داد؛ وقتی که نبوت با پیامبر اسلام(ص) به پایان رسید. درباره ویژگی این افراد گفته شده است: آنان راهبان شب و شیران روز هستند. دل‏هایشان چون فولاد سخت است که میان رکن و مقام، با آخرین ذخیره الهی حضرت مهدی(ع) بیعت می‌‏کنند».

۳. آقای تونه‌ای؛

مجتبی تونه‌ای آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است: «جمع بَدل یا بدیل به‌معنای جانشینان است. این تعبیر را در مورد جمعی از بندگان صالح خدا به کار می‌برند که در میان اولیاء، دارای مرتبتی مخصوص بوده‌اند، و می‌گویند: جهان از وجود آن‌ها خالی نمی‌ماند، و چون یکی از آن‌ها بمیرد، خداوند دیگری را جایگزین وی می‌سازد. دهخدا گفته: "ابدال، عده‌ای معدود از صلحا و نیکان و بندگان خالص خدایند که شمار آنان هفت یا هفتاد نفر است و گویند: زمین از وجود آن‌ها خالی نمی‌شود و جهان بدیشان برپا است و چون یکی از آن‌ها بمیرد، خدای تعالی دیگری را به جای او برانگیزد، این قوم بدان‌چه خدای از رازها در حرکات و منازلِ کواکب نهاده، عارفند". در وصف آنان آمده که آنان کسانی‌اند که دارای نیت‌های پاک و طبع سخی و خوی نیک‌اند و همواره به خیرخواهی مسلمانان بپردازند، و آنان معدن و منشأ برکات و خیرات زمین‌اند و چون یکی از آنان برود، دیگری جایگزین او گردد. ابدال در روایات عامه از نظر عدد و نیز از حیث محل و مکان، مختلف آمده که در بعضی احادیث، سی و در برخی چهل و در برخی دیگر شصت ذکر شده، چنان‌که در بعضی از آن‌ها آمده که آنان در شام‌اند و در بعضی عراق و شام و در برخی یمن ذکر شده است. و اما در روایات معتبره شیعه از ابدال ذکری نشده. فقط‍‌ از خالد بن هیثم فارسی که از حیث وثاقت مجهول الحال است آمده که وی از حضرت رضا (ع) پرسید: مردم بر این عقیده‌اند که در زمین، ابدالی وجود دارند، این‌ها کیانند؟ حضرت فرمود: راست می‌گویند. ابدال اوصیایند که خداوند چون انبیاء را از زمین برداشت، این‌ها را بدل آن‌ها قرار داد. در مجمع البحرین آمده که ابدال قومی باشند که خداوند، زمین را به وجود آن‌ها استوار دارد و آن‌ها هفتاد نفرند. چهل تن آن‌ها در شام و سی نفر دیگر در جاهای دیگرند؛ چون یکی از آن‌ها بمیرد، فرد دیگری به جای او بیاید. در بحارالانوار نیز آمده است که: از یاران حضرت مهدی (ع) در شام هستند که هنگام ظهور حضرت، خود را به مکه می‌رسانند و با آن حضرت بیعت می‌کنند».

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: