انس بن نضر بن ضمضم در قرآن
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث انس بن نضر بن ضمضم است. "انس بن نضر بن ضمضم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
انس بن نضر بن ضمضم بن زید انصاری خزرجی از بنی‌نجار، عموی انس بن مالک خادم رسول خدا(ص)[۱] است. وی از یاران وفادار پیامبر(ص) به شمار می‌رفت و از اینکه در جنگ بدر موفق به حضور در کنار آن حضرت نشد تأسف می‌خورد و با خدا پیمان بست که اگر جنگ دیگری رخ دهد در کنار پیامبر(ص) جانانه مبارزه کند.[۲]
انس در جنگ احد حضور یافت و پس از شایعه کشته شدن رسول خدا(ص) ـ که برخی از مسلمانان روحیه خود را باختند ـ وی از معدود کسانی بود که دیگران را به مقاومت و مبارزه فرا می‌خواند. انس به عمر و طلحه و گروهی از مهاجران و انصار که حیرت‌زده دست از جنگ کشیده بودند خطاب کرد: چرا نشسته‌اید؟ گفتند: رسول‌خدا(ص) کشته شد. گفت: پس از او زندگی چه ارزشی دارد؟ برخیزید و در همان راهی که رسول‌خدا(ص) از دنیا رفت کشته شوید.[۳] سپس گفت: پروردگارا! من از گفته‌هایشان از پیشگاه تو عذر می‌خواهم و از اعمال آنان برائت می‌جویم. آنگاه به دشمن هجوم برد و به‌دست سفیان‌بن‌عویف به شهادت رسید. مشرکان بدنش را مثله کردند. گفته‌اند که وی در این نبرد بیش از ۸۰ زخم برداشت و تنها در صورت‌او ۷۰ جراحت دیده می‌شد.[۴] ممکن است این عدد کنایه از جراحت‌های فراوان باشد، به‌گونه‌ای که خواهرش، از روی انگشت[۵] یا دندان‌های ثنایا [۶] یا لباسش وی را شناخت[۷].[۸]
انس در شأن نزول
- بنا به نقل سدّی، پس از شایعه کشته شدن پیامبر در جنگ احد، بسیاری انگیزه نبرد را از دست دادند و برخی در پی‌گرفتن امان از ابوسفیان برآمدند. انس‌بن‌نضر خود را از آنها بیگانه دانست به آنها گفت: "اگر محمد کشته شده خدای او زنده است، پس بجنگید برای آنچه پیامبر جنگید". سپس شمشیر خود را به قدرت در دست گرفت و به نبرد خود ادامه داد تا به شهادت رسید. آنگاه آیه ﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ﴾[۹] در این‌باره نازل شد.[۱۰] بلنسی مراد از ﴿الشَّاكِرِينَ﴾ در ادامه آیه را انس بن نضر و امثال او دانسته که از صحنه نبرد فرار نکردند و به شهادت رسیدند.[۱۱]
- براساس روایاتی از انس بن مالک (پسر برادر أنس) آیه ﴿مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا﴾[۱۲] در مورد او [۱۳] و دیگر همراهان شهیدش[۱۴] فرود آمد که عهد کرده بودند پس از بدر، در جنگ‌های پیامبر حضور داشته باشند.[۱۵]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
{- ↑ انساب‌الاشراف، ج۱، ص۴۰۶؛ السیره‌النبویه، ج ۳، ص ۱۲۵؛ الاستیعاب، ج ۱، ص ۱۹۸.
- ↑ مسند احمد، ج۴، ص۴۷؛ مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۴۹؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج ۳، ص ۴۸۴.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۳، ص ۸۳؛ جامع‌البیان، مج ۳، ج ۴، ص ۱۵۰.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۲۸۰، ۳۰۷؛ جامع‌البیان، مج ۳، ج ۴، ص ۱۴۹؛ الاستیعاب، ج ۱، ص ۱۹۸.
- ↑ مسند احمد، ج ۴، ص ۴۷؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۳، ص ۴۸۴.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۲۸۰.
- ↑ الاستیعاب، ج ۱، ص ۱۹۸.
- ↑ ایمانی مقدم و فاطمی، مقاله «انس بن نضر»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۴.
- ↑ «و محمد جز فرستاده‌ای نیست که پیش از او (نیز) فرستادگانی (بوده و) گذشته‌اند؛ آیا اگر بمیرد یا کشته گردد به (باورهای) گذشته خود باز می‌گردید؟ و هر کس به (باورهای) گذشته خود باز گردد هرگز زیانی به خداوند نمی‌رساند؛ و خداوند سپاسگزاران را به زودی پاداش خواهد داد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۴.
- ↑ جامع‌البیان، مج۳، ج ۴، ص ۱۴۹؛ الدرالمنثور، ج ۲، ص ۳۳۵؛ المیزان، ج ۴، ص ۶۷.
- ↑ مبهمات القرآن، ج ۱، ص ۳۰۸.
- ↑ «از مؤمنان، کسانی هستند که به پیمانی که با خداوند بستند وفا کردند؛ برخی از آنان پیمان خویش را به جای آوردند و برخی چشم به راه دارند و به هیچ روی (پیمان خود را) دگرگون نکردند» سوره احزاب، آیه ۲۳.
- ↑ صحیح البخاری، ج ۶، ص ۲۶؛ اسباب النزول، ص ۲۹۵ ـ ۹۹۶؛ الجامع لاحکام القرآن، ج ۱۴، ص ۱۰۴.
- ↑ مسند احمد، ج ۴، ص ۴۷؛ جامع البیان، مج ۱۱، ج ۲۱، ص ۱۷۷؛ مجمع‌البیان، ج ۸، ص ۵۴۹.
- ↑ ایمانی مقدم و فاطمی، مقاله «انس بن نضر»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۴.