انس بن نضر بن ضمضم

مقدمه

انس بن نضر بن ضمضم^[۱] انس بن نضر از اصحاب پیامبراکرم (ص)، از انصار^[۲] و از قبیله خزرج است^[۳]. نام جدّ اعلای او عدّی بن نجّار است^[۴]، از این رو طایفه او را بنی عدی بن نجار نامیده‌اند^[۵].

او عموی انس بن مالک، همان صحابی معروف و خادم رسول خدا (ص) است^[۶] البته طبق بعضی نقل‌های تاریخی، انس بن نضر دائی انس بن مالک بوده است^[۷]. از خود انس بن مالک و دیگران نقل شده که نام انس را از نام انس بن ضمضم برای او برگزیده‌اند^[۸].

انس بن مالک می‌گوید: "عمویم در جنگ بدر حاضر نبود اما در اولین جائی که به محضر پیامبر (ص) رسید، گفت: "یا رسول الله! در اولین جنگی که در آن با مشرکان جنگیدند غایب بودم" اما اگر خداوند توفیق جهاد با مشرکان را نصیبم کند خدا خواهد دید که چه خواهم کرد^[۹].

از انس بن مالک نقل شده است: ما گمان می‌کردیم که ﴿مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا الله عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا﴾^[۱۰] درباره انس و مجاهدانی مانند او نازل شده است^[۱۱]^[۱۲].

انس و ماجرای قصاص

پیامبر اکرم (ص) درباره انس فرمود:"بعضی از بندگان خدا کسانی هستند که اگر خدا را برای چیزی قسم دهند خداوند آن سوگند را اجابت می‌کند". پیامبر (ص) این جمله را هنگامی فرمود که خواهر انس (ربیع) دندان پیشین دختری از انصار را شکسته بود. انصار خواستار قصاص شدند، پیامبر (ص) هم به قصاص حکم فرمود. انس گفت: "ای پیامبر (ص)! سوگند به کسی که تو را به حق برانگیخته است، نباید دندان خواهرم شکسته شود". پیامبر (ص) فرمود: "حکم خداوند در این گونه موارد، قصاص است مگر آنکه صاحبان حق به دریافت دیه راضی شوند". بستگان دختر رضایت داده و دیه دندان را گرفتند، در این موقع پیامبر (ص) جمله نقل شده را فرمود^[۱۳]^[۱۴].

انس و جنگ اُحد

هنگام جنگ احد، انس همراه رسول خدا (ص) در جنگ حاضر شد. در میانه نبرد و آستانه پیروزی مسلمانان خبر کشته شدن پیامبر (ص) در میان مسلمانان شایع شد، این شایعه گروهی از مسلمانان را بر آن داشت تا دست از جنگ کشیده و پراکنده شوند. طبری شرح این واقعه را از زبان محمد بن اسحاق چنین نوشته است: انس بن نضر، عموی انس بن مالک، عمر بن خطاب و طلحة بن عبید الله را دید که با گروهی از مهاجر و انصار نشسته و دست روی دست نهاده بودند. به آنها گفت: "چرا نشسته اید؟" گفتند: محمد، پیامبر (ص) خدا کشته شد. انس گفت: "پس از وی با زندگی چه می‌کنید؟! برخیزید و مانند پیامبر خدا (ص) بمیرید"^[۱۵].

او جای دیگری نوشته است: چون شایع شد که پیامبر خدا (ص) کشته شده بعضی از آنها که روی صخره بودند گفتند: ای کاش! یکی را پیش عبدالله بن ابی می‌فرستادیم که برای ما از ابوسفیان امان بگیرد. ای مردم! محمد کشته شد، پیش از آنکه قومتان بیایند و شما را بکشند سوی آنها بروید. انس بن نضر گفت: "ای قوم! اگر محمد کشته شده باشد خدای محمد که کشته نشده، در راه دینی که محمد جنگ می‌کرد بجنگید" و افزود: "خدایا! من از آن‌چه اینان می‌گویند عذر می‌خواهم و از سخنان آنها (مشرکین) سخت بیزارم". آن‌گاه با شمشیر به دشمن حمله کرد و جنگید تا کشته شد^[۱۶].

ابن ابی الحدید معتزلی نیز چنین نگاشته است: واقدی نقل کرده: در هنگام نبرد، عمر بن خطاب با جمعی از مسلمانان نشسته بود؛ انس بن نضر، عموی انس بن مالک آنها را دید و از آنها پرسید: برای چه نشسته‌اید و دست از جنگ کشیده‌اید؟ آنها گفتند: پیامبر (ص) کشته شده است. انس بن نضر گفت: "زندگی بدون پیامبر (ص) به چه کارتان می‌آید شما نیز برخیزید و بر آن راهی که پیامبر (ص) کشته شد، بمیرید"^[۱۷].

بخش آخر این جملات را غیر از طبری و ابن ابی الحدید، محدثان و مورخان مشهوری در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند^[۱۸]. از انس بن مالک روایت شده که عمویش بعد از گفتن این جملات با شمشیر برهنه به سوی مشرکان رفت و بعد از نبردی جانانه به شهادت رسید^[۱۹].

از عمر بن خطاب نقل شده که درباره انس بن نضر می‌گفت: من آرزومندم خداوند در روز قیامت او را به صورتی یکتا محشور فرماید^[۲۰].

انس بن مالک مبازره عموی خود را چنین نقل نموده است: زمانی که به سوی دشمن می‌رفت سعد بن معاذ دیگر صحابی رسول خدا (ص) نزد او آمد. انس بن نضر به او گفت: "به پروردگارم قسم، این بهشت است که بوی آن را از نزدیک کوه احد می‌شنوم". پس از جنگ سعد معاذ گفت: "انس بن نضر چنان جنگید که من قادر به انجام چنان کاری نبودم تا آنکه به شهادت رسید"^[۲۱].

در تاریخ از شخصی به نام "سفیان بن عویف" به عنوان قاتل او نام برده شده است^[۲۲]. نوشته‌اند که پیکر انس به خاطر ضربات تیر و نیزه و شمشیر حدود هشتاد زخم برداشت^[۲۳]. " ابن أبی الحدید تعداد زخم‌هائی را که تنها در صورت او بوده را هفتاد زخم نوشته است^[۲۴]. هم‌چنین مشرکان، مانند حمزه سید الشهدا، گوش و دماغ انس را بریده بودند و به حدی زخم‌های او زیاد بود که وقتی خواهرش، ربیع، بر بالین برادر آمد به وسیله لباس‌ها^[۲۵] و سرانگشتانش او را شناخت^[۲۶]. چرا که نقل شده انس دارای انگشتانی موزون و نیکو بوده است^[۲۷]^[۲۸]

منابع

فارسی، مجید، مقاله «انس بن نضر بن ضمضم»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۳

پانویس

↑ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲ج ۰۲، صالاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۸؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶؛ امتاع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۵ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۷.
↑ الاستیعاب، ابن عبد البر، ص۱۰۸.
↑ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱.
↑ امتناع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۷.
↑ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۲۱ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۷.
↑ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲؛ سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، ج۳، ص۳۰۹؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ تاریخ الطبری، طبری (ترجمه: پاینده)، ج۳، ص۱۰۲۹؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۸؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵؛ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶؛ امتاع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۵ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۷.
↑ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲.
↑ سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، ج۳، ص۳۰۹؛ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶
↑ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ص۲۸؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۸؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۵.
↑ «از مؤمنان، کسانی هستند که به پیمانی که با خداوند بستند وفا کردند؛ برخی از آنان پیمان خویش را به جای آوردند و برخی چشم به راه دارند و به هیچ روی (پیمان خود را) دگرگون نکردند» سوره احزاب، آیه ۲۳.
↑ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۸؛ اسد الغابة، این اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.
↑ فارسی، مجید، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۴۹۲.
↑ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۶؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.
↑ فارسی، مجید، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۴۹۳.
↑ تاریخ الطبری، طبری (ترجمه: پاینده)، ج۳، ص۱۰۲۹.
↑ تاریخ الطبری، طبری (ترجمه: پاینده)، ج۳، ص۱۰۱۳.
↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶.
↑ سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، ج۳، ص۳۰۹؛ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲؛ امتاع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴؛ شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.
↑ سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، ج۳، ص۳۰۹؛ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲؛ امتاع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.
↑ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲ و شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶.
↑ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۹؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶.
↑ مغازی تاریخ جنگ‌های پیامبر (ص)، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۲۱.
↑ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۹؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵ و اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵.
↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶.
↑ المغازی، واقدی (ترجمه:: مهدوی دامغانی)، ص۲۲۱؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۹ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶.
↑ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲؛ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ تاریخ الطبری، طبری (ترجمه: پاینده)، ج۱، ص۱۵۶؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶؛ شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.
↑ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶.
↑ فارسی، مجید، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۴۹۴.

[1] المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲ج ۰۲، صالاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۸؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶؛ امتاع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۵ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۷.

[2] الاستیعاب، ابن عبد البر، ص۱۰۸.

[3] الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱.

[4] امتناع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۷.

[5] المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۲۱ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۷.

[6] المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲؛ سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، ج۳، ص۳۰۹؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ تاریخ الطبری، طبری (ترجمه: پاینده)، ج۳، ص۱۰۲۹؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۸؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵؛ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶؛ امتاع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۵ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۷.

[7] مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲.

[8] سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، ج۳، ص۳۰۹؛ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶

[9] مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ص۲۸؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۸؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۵.

[10] «از مؤمنان، کسانی هستند که به پیمانی که با خداوند بستند وفا کردند؛ برخی از آنان پیمان خویش را به جای آوردند و برخی چشم به راه دارند و به هیچ روی (پیمان خود را) دگرگون نکردند» سوره احزاب، آیه ۲۳.

[11] مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۸؛ اسد الغابة، این اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.

[12] فارسی، مجید، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۴۹۲.

[13] صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۶؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.

[14] فارسی، مجید، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۴۹۳.

[15] تاریخ الطبری، طبری (ترجمه: پاینده)، ج۳، ص۱۰۲۹.

[16] تاریخ الطبری، طبری (ترجمه: پاینده)، ج۳، ص۱۰۱۳.

[17] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶.

[18] سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، ج۳، ص۳۰۹؛ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲؛ امتاع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴؛ شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.

[19] سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، ج۳، ص۳۰۹؛ المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲؛ امتاع الأسماع، مقریزی، ج۱، ص۱۶۴ و شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.

[20] المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲ و شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶.

[21] مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۹؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۸۱ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶.

[22] مغازی تاریخ جنگ‌های پیامبر (ص)، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۲۱.

[23] مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۲۸؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۹؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۱۷۵ و اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۱۵۵.

[24] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۲۷۶.

[25] المغازی، واقدی (ترجمه:: مهدوی دامغانی)، ص۲۲۱؛ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۱، ص۱۰۹ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶.

[26] المغازی، واقدی (ترجمه: مهدوی دامغانی)، ص۲۰۲؛ مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۲۰۵؛ تاریخ الطبری، طبری (ترجمه: پاینده)، ج۱، ص۱۵۶؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶؛ شهیدان اسلام در عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم آیتی (ترجمه: آیتی)، ص۷۸.

[27] مسند ابی داوود، ابن داوود، ص۲۷۲ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۲، ص۲۰۶.

[28] فارسی، مجید، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۴۹۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]