سرمایه‌گذاری
مقدمه
سرمایه‌گذاری، یکی از لوازم رشد اقتصادی، بلکه موتور محرک آن و منبع تشکیل سرمایه است. در این جا در صدد بیان پس‌انداز‌های شخصی یا حکومتی امیرمؤمنان(ع) و سرمایه‌گذاری‌های وی در طرح‌هایی چون ایجاد نخلستان‌هایی در مدینه و مانند آن نیستیم؛ چراکه هم مجال دیگری را می‌طلبد و هم با موضوع این بحث فاصله دارد؛ اما نکته مدنظر ما، تأثیر نگرش خاص امام بر تشکیل پس‌انداز و سرمایه‌گذاری است.
امام مکرر از اقتصاد و میانه‌روی در مصرف سخن گفته و آن را راهی برای مقابله با پیشامدهای ناگوار زندگی دانسته است[۱]. بنابراین هر قدر میل نهایی به مصرف در افراد و رفتار مصرفی مردم جامعه کمتر باشد، میزان پس‌انداز در آن جامعه بیشتر است و امکان سرمایه‌گذاری نیز افزایش می‌یابد. امام در بیانی دیگر فرمود: «وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَكَ فِي حَالِ غِنَاكَ لِيَجْعَلَ قَضَاءَهُ لَكَ فِي يَوْمِ عُسْرَتِكَ»[۲]؛ «آن کس را که از تو در حال تمکن وام خواست تا در روز سختی به تو باز پس دهد، غنیمت دان».
ظاهر این سخن، قرض دادن وجوه مالی یا کالاهای دیگر در این دنیا است که نوعی پس‌انداز نیز به شمار می‌رود و شاید «يَوْمِ عُسْرَتِكَ» اشاره به آخرت باشد که انسان به پاداش الهی نیازمند است؛ گرچه سیاق این سخن بیشتر به قرض در این دنیا و دریافت آن هنگام سختی دلالت دارد.
آن‌چه بیشتر تأثیر نگرش امام در رابطه دنیا و آخرت را بر پس‌انداز و سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد، تعابیری است که از سرمایه‌گذاری جهت آبادی و اصلاح آخرت و پس‌انداز مازاد بر نیاز متعارف برای روز نیاز و... سخن گفته است؛ البته تبیین بهتر این سخنان امام، پس از پذیرش این کبرای کلی میسر است که بر خلاف ادبیات اقتصادی، نوعی توسعه مفهومی را در «پس‌انداز» و «سرمایه‌گذاری» بپذیریم و قلمرو این دو را افزون بر دنیا، جهان آخرت نیز بدانیم؛ برای نمونه، حضرت می‌فرماید: «إِنَّ لَكَ مِنْ دُنْيَاكَ مَا أَصْلَحْتَ بِهِ مَثْوَاكَ»[۳]؛ «بهره تو از دنیا همان است که آبادانی خانه آخرتت بدان است». بنابراین، از دیدگاه امام علی(ع) انجام کار خیر، نوعی پس‌انداز و سرمایه‌گذاری برای فردای جاویدان است و با این دید، تأثیر آخرت‌گرایی مطلوب امام بیشتر آشکار می‌شود.
وی خطاب به یکی از کارگزاران خویش می‌فرماید: «از مال نگاه دار؛ چندان که تو را کارساز است و زیادت را پیشاپیش فرست برای روزی که تو را بدان نیاز است»[۴]. بنابراین، آن‌چه برای آخرت پس‌انداز می‌شود- گرچه در این دنیا وجود دارد. باید صبغه آخرت داشته باشد که به معنای رعایت الزام‌هایی در فعل اقتصادی مانند قصد قربت، عدم ریا است. وقتی انفاق در راه خدا یا پرداخت مالیات‌های شرعی و هر کمک مالی واجب و مستحب، به پرداخت از مال حلال و با قصد قربت مشروط باشد، در این جا اصالت دادن به آخرت، قوی‌ترین انگیزه برای چنین پس‌اندازی است. دعوت امام به آخرت از دید اقتصادی این اثر را داشته و دارد که مردم مسلمان ضمن کوشش در عرصه اقتصاد و کسب رزق حلال و ثروت مشروع، داوطلبانه و در یک جهاد مالی گسترده، جهت تأمین نیاز نیازمندان و اجرای عدالت اجتماعی و رفع فقر بکوشند و از آثار زیانبار انباشت ثروت بر فرد و جامعه کاسته شود.
آن‌چه موضوع پس‌انداز و سرمایه‌گذاری (به مفهوم گسترده علوی‌اش) را به بحث رابطه دنیا و آخرت پیوند مستحکمی می‌بخشد، این سخن امام است که فرمود: کسی که به پاداش در این دنیا راضی باشد، کوچک‌ترین چیز =پاداش او را کفایت می‌کند؛ اما کسی که به پاداش دنیا رضایت ندهد و در طلب پاداش ماندگار آخرت باشد هیچ چیز در این دنیا او را کفایت نمی‌کند[۵]. بنا بر یک تفسیر می‌توان چنین نتیجه گرفت کسی که برای آخرت، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری می‌کند، به برداشت و پاداش دنیایی‌اش نمی‌اندیشد و در انتظار اجر است. در همین جهت می‌توان پس‌انداز کردن فرد مسلمان را برای پرداخت قرض‌الحسنه به دیگران با هدف کسب پاداش الهی، نام برد که تأثیر نگرش امام علی(ع) در گسترش این رفتار اقتصادی - عبادی بر کسی پوشیده نیست.[۶]
منابع
پانویس
- ↑ غررالحکم، ح۲۹۶.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱، ص۳۰۱.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱، ص۳۰۶.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۲۱، ص۲۸۳.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۱۴۰.
- ↑ خادم علی‌زاده، عبدالامیر، مقاله «دنیا و آخرت»، دانشنامه امام علی، ج۷، ص ۱۵۰.