ترس در معارف و سیره نبوی
مقدمه
خوف و رجا، دو عامل نیرومند روانی برای حرکت انسان به سوی سعادت و دستیابی به فضیلت‌ها و خوشبختی در هر دو جهان است. در سایه خوف از خداوند، آدمی به مقام‌های بالا دست می‌یازد، چنان که خداوند می‌فرماید: 
وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى
[۱].
پیامبر گرامی اسلام در روایت‌های متعددی به خداترسی مؤمن اشاره می‌کند و می‌فرماید: «أَعْلَى النَّاسِ مَنْزِلَةً عِنْدَ اللَّهِ أَخْوَفُهُمْ مِنْهُ»[۲].
رسول الله(ص) خوف از خدا را عامل نجات آدمی شمرده و فرموده است: «ثَلَاثٌ مُنْجِيَاتٌ... خَوْفُ اللَّهِ فِي السِّرِّ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ»[۳]. از آموزه‌های نبوی برمی‌آید که مؤمن همواره باید میان دو صفت بیم و امید قرار داشته باشد. پیامبر رحمت می‌فرماید: «لَوْ تَعْلَمُونَ قَدْرَ رَحْمَةِ اللَّهِ لَاتَّكَلْتُم عَلَيْها وَ مَا عَمِلْتُمْ إِلَّا قَلِيلاً وَ لَوْ تَعْلَمُونَ قَدْرَ غَضَبِ اللَّهِ لَظَنَنْتُمْ بِأَنْ لَا تَنْجُوا»[۴].
یکی از مهم‌ترین آثار خوف آن است که آدمی را از گناه بازمی‌دارد. خائفان همواره خدا را ناظر بر احوال و رفتار خود می‌دانند. ازاین رو، فطرت پاک خود را به گناه نمی‌آلایند. آدمی در پرتو این احتیاط و توجه، در قیامت، لباس امنیت و آسایش ابدی بر تن می‌کند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَا أَجْمَعُ عَلَى عَبْدِي خَوْفَيْنِ وَ لَا أَجْمَعُ لَهُ أَمْنَيْنِ فَإِذَا أَمِنَنِي فِي الدُّنْيَا أَخَفْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ إِذَا خَافَنِي فِي الدُّنْيَا آمَنْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۵].
انسان مؤمن معتقد است که خداوند می‌تواند او را از نعمت‌های دنیوی و اخروی بهره مند سازد و می‌تواند او را محروم کند. این اعتقاد، منشأ ایجاد خوف و رجا به خدا است. هرگاه این اندیشه، در قلب آدمی راسخ شود، انسان پی می‌برد که همه چیز دست خداست و تنها باید به او امید بست و از او هراسید. البته خوف و رجا باید متعادل باشند. هرگاه خوف و رجای مؤمن با هم مقایسه شود، هیچ یک بر دیگری نمی‌چربد. خداوند می‌فرماید: يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ[۶].
باید توجه داشت که خوف و رجا در نقطه مقابل یکدیگر قرار ندارند. نقطه مقابل رجا، ناامیدی از رحمت خداست و نقطه مقابل خوف، امنیت کامل از عذاب و کیفر الهی است که هر دو از گناهان بزرگ به شمار می‌آیند.[۷]
منابع
پانویس
- ↑ «و اما آنکه از ایستادن در پیشگاه پروردگارش پروا کرده و روان خود را از خواهش (ناروا) بازداشته باشد * تنها بهشت جایگاه اوست» سوره نازعات، آیه ۴۰-۴۱.
- ↑ «بلندپایه‌ترین مردم نزد خدا، خداترس‌ترین آنهاست» میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۶۴.
- ↑ «سه چیز نجات‌بخش است:...ترس از خدا در نهان، چنان که گویی او را می‌بینی، چه اگر تو، او را نمی‌بینی، او، تو را می‌بیند» میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۶۶.
- ↑ «اگر اندازه رحمت خدا را بدانید، بر آن تکیه خواهید کرد (و آسوده خاطر خواهید شد) و جز اندکی عمل نخواهید کرد و اگر اندازه خشم خدا را بدانید، خواهید پنداشت که هرگز نجات نمی‌یابید». میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۶۸.
- ↑ «خدای تبارک و تعالی فرمود: به عزت و جلالم سوگند که برای بنده‌ام، دو ترس و دو امنیت را با هم فراهم نمی‌آورم. پس اگر در دنیا، خود را از من ایمن بداند، در روز رستاخیز، او را هراسان کنم و اگر در دنیا از غضب من بترسد، در روز قیامت، او را ایمن گردانم» میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۷۶.
- ↑ «از جهان واپسین می‌هراسد و به بخشایش پروردگارش امید می‌برد؟» سوره زمر، آیه ۹.
- ↑ اسحاقی، سید حسین، مروارید نبوت ص ۱۷.