ابوضمیره حمیری
ابوضمیره حمیری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابوضمیره حمیری در تراجم و رجال - ابوضمیره حمیری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
نام وی را به اختلاف سعد (سعید)[۱] و روح نامیده‌اند. بخاری[۲] نام فرزند ابوضمیره (ضمیره یا ضمره) را سعد آورده، ولی ابن حجر با اعلام اینکه بخاری، به یقین سعد را نام ابوضمیره می‌داند، بخشی از این تصحیف‌ها را به عهده شارحان نهاده و آن را نتیجه اختلاف درباره نام پدر و انتقال آن به پسر دانسته است[۳]. کسانی که ابوضمیره را روح نامیده‌اند، وی را فرزند سندر (=زیبا) یا شیرزاد (=داروی گیاهی زیاد کننده شیر) گفته‌اند[۴]. طبری[۵] بر اساس گفتار نسب‌شناسان فارسی زبان، نامش را "واح"، فرزند شیر زبن بیرویس بن تاریشمة بن ماهوش بن با کمهیر آورده است. از این رو، نژاد وی را نیز به اختلاف، عرب حمیری از آل ذی یزن[۶] ضمری لیثی[۷] و فارسی از فرزندان گشتاسب[۸] دانسته‌اند. مجلسی[۹] پس از آوردن اختلاف نظرها، عرب بودن وی را مشهور دانسته و احمدی میانجی[۱۰] با تکیه بر دو روایتی که در ادامه می‌آید، فارسی بودن ابوضمیره را احتمال داده است.
کنیه ابوضمیره و همسرش - ام ضمیره - برگرفته از نام فرزندشان ضمیره (یا ضمره از راویان و محدثان اخبار سیره نبوی) است[۱۱]. ابن شهرآشوب[۱۲]، ابوضمیره و ابو ضمره را یک نفر و ابن کلبی، این ابوضمیره را غیر از ابوضمیره، از موالیان امام علی(ع) دانسته است[۱۳].
ابوضمیره در شمار غنایم و موالیان آزاد شده رسول خدا(ص) بود. برخی وی را خریده ام سلمه برای حضرت و آزاد شده ایشان دانسته‌اند[۱۴]. انضمام دو روایت اسیران بحرین و اسارت ام ضمیره، احتمال اسارت ضمیره و خانواده‌اش را در نبرد بحرین تقویت می‌کند. بر پایه خبر نخست، ابواسید انصاری، اسیرانی از بحرین آورد و رسول خدا(ص) فرزند زنی را که در فراغ فرزندش می‌گریست، به وی برگرداند[۱۵]. بنا بر خبر دوم، ضمیره می‌گوید: رسول خدا(ص) ام ضمیره (مادرش) را گریان دید و سبب آن را پرسید. گفت: میان من و فرزندم جدایی انداخته‌اند. فرمود: «لا يُفَرَّقُ بَيْنَ الْوَالِدَةِ وَ وَلَدِهَا »؛ و فردی را نزد صاحب ضمیره فرستاد و وی را به شتربچه‌ای خرید[۱۶]. حضرت پس از آزادی، برای وی و خاندانش نامه‌ای به خط ابی بن کعب نوشت و در آن با اشاره به آزادی آنان، یادآور شد که اینان خاندانی از عرب هستند که مسلمان شده‌اند و کنار رسول خدا(ص) بودن را، بر پیوستن به قومشان ترجیح داده‌اند. حضرت درباره آنان به نیکی سفارش کرد[۱۷]. این نامه را برخی از ابن سعد نقل کرده‌اند[۱۸] که در چاپ موجود یافت نشد. حمیدالله [۱۹] این نامه را برای ابو ضمره حبشی آورده و از شخص دیگری نیز به نام ابوضمیره ایرانی نام برده است. احمدی میانجی[۲۰] بر اساس همان دو خبر بالا، فارسی بودن ابوضمیره را احتمال داده و عبارت اهل بیت من العرب را، به منزله عرب بودن و تأکیدی بر آزادی آنان تفسیر کرده است تا عرب، برخوردی مانند موالی عجم با آنان نداشته باشد.
نامه رسول خدا(ص) دست کم تا زمان مقدسی (در قرن پنجم) در دست فرزندان ابوضمیره بوده است[۲۱]. حسین بن عبدالله بن ضمیرة بن ابی ضمیره، آن نامه را نزد مهدی عباسی برد. مهدی آن را بوسید و بر چشم نهاد و سیصد دینار به وی بخشید. همو در سفری به همراه خاندانش، گرفتار دزدان شد که با دیدن این نامه در میان اثاثیه، اموال غارت شده را برگردانده، او را رها کردند[۲۲]. بنا بر گفته زبیری، ابوضمیره در عقیق مدینه منزل داشت[۲۳][۲۴]
منابع
پانویس
- ↑ موارد اختلاف و تصحیف را بنگرید در ابن حبان، مجروحین، ج۱، ص۲۴۴؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۵۸؛ ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۵۸؛ ابن اثیر، ج۶، ص۱۷۴.
- ↑ بخاری، ج۲، ص۳۸۸.
- ↑ ابن حجر، فتح، ج۱، ص۴۱۲؛ ر.ک: ابن حبان، ج۳، ص۱۵۱؛ ابن عدی، ج۲، ص۳۵۶.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۵۸.
- ↑ تاریخ، ج۲، ص۴۲۰.
- ↑ بخاری، ج۲، ص۳۸۸؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۵۸؛ ابن حبان، مجروحین، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۱۹۹.
- ↑ تاریخ، ج۲، ص۴۲۰؛ ابن شهر آشوب، ج۱، ص۱۴۸.
- ↑ مجلسی، ج۲۶، ص۲۲.
- ↑ احمدی میانجی، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵.
- ↑ ابن عساکر، ج۴، ص۲۹۳.
- ↑ ابن شهر آشوب، ج۱، ص۱۴۸.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۱۹۰.
- ↑ ابن شهر آشوب، ج۱، ص۱۴۸.
- ↑ مالک، ج۴، ص۲۸۰.
- ↑ بخاری، ج۲، ص۳۸۹؛ ابونعیم، ج۵، ص۲۹۳۹.
- ↑ ابن قتیبه، ص۱۴۸؛ ابونعیم، ج۵، ص۲۹۳۹؛ ابن عساکر، ج۴، ص۲۹۳؛ ابن حجر، الاصابه، ج۳، ص۴۰۲.
- ↑ ر.ک: ابن کثیر، ج۵، ص۳۴۳.
- ↑ (الوثائق، ۳۲۹ نامه شماره ۲۴۴)
- ↑ احمدیم یانجی، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵.
- ↑ مقدسی، ج۵، ص۲۴.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۱۹۰؛ به نقل از ابن سعد و بلاذری.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۱۹۰.
- ↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ابوضمیره حمیری»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۳۸۵-۳۸۶.