بلد در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بلد است. بلد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بلد در قرآن - بلد در حدیث - پرسش مرتبط نداردبلد
﴿لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ * وَأَنْتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ﴾[۱] بسیاری بلد را «شهر» معنا کرده‌اند برخی نیز گفته‌اند «معنای آن چنان که از خود قرآن نیز به دست می‌آید سرزمین و دیار است»[۲] بلد در قرآن به تعداد ۱۹ بار کاربرد دارد. دو آیه آغازین سوره البلد بدون آنکه اسم شهری را در خود داشته باشد به آن سوگند خورده و خطاب به پیامبر گفته است که تو در این شهر ساکن هستی. با توجه به اینکه سوره، مکی است و با عنایت به اینکه مکه «زادگاه و وطن پیامبر»[۳] است «مفسرین گفته‌اند منظور از ﴿هَذَا الْبَلَدِ﴾ مکه است، مؤید این احتمال سیاق سوره است که گفتیم سیاق سوره‌های مکی را دارد و نیز آیه بعدی آن را تأیید می‌کند»[۴] «اهمیت فوق العاده این شهر مقدس از سوی دیگر پیدا است: منظور همان مکه است و اجماع مفسران نیز بر همین است»[۵]. توضیح بیشتر در خصوص «مکه» را در جای خود آورده‌ایم.[۶]
بلده
﴿إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَهَا وَلَهُ كُلُّ شَيْءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ﴾[۷]. در ضمن مباحث مربوط به ﴿بَلَدًا آمِنًا﴾ روشن شد که منظور از آن «مکه» است. در این آیه هم «کلمه ﴿هَذِهِ﴾ اشاره است به «مکه معظمه»، و در این آیه تعبیر از دو جهت شهر مکه تعظیم شده است، یکی از جهت اینکه کلمه: (رب) را بر آن اضافه کرده و فرموده: ﴿رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ﴾، دوم از این جهت که آن را به حرمت و تعظیم خود تعریض کرده و گوشه‌ای است به مردمش که به این نعمت بزرگی کفران کرده و شکر خدا را با پرستش او به جا نیاوردند و در عوض به عبادت بت‌ها پرداختند»[۸].[۹]
بلده طیبه
﴿...كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ﴾[۱۰] از مفاد آیات قبلی استخراج می‌شود که سخن پروردگار در خصوص داستان سلیمان و بلقیس است. علاوه بر این، سوره «نام» سبأ را بر پیشانی خود دارد که قوم عرب قدیمی بودند. آنان آب‌های طغیان‌گر را مهار کردند. سدهایی ساختند و باغ‌هایی به وجود آوردند که درختان آن باغ‌ها بسیار پر میوه بودند. در این آیه بحث بر سر «سبأ» است. «قوم سبأ با استفاده از شرائط خاص مکانی و چگونگی کوه‌های اطراف آن منطقه و هوش سرشار خداداد توانستند سیلاب‌هایی را که جز ویرانی نتیجه‌ای نداشت، در پشت سدی نیرومند، متمرکز کنند و به وسیله آن کشوری بسیار آباد بسازند»[۱۱]. بعضی «سبأ» را نام سرزمین «یمن» یا منطقه‌ای از آن دانسته‌اند[۱۲]. برخی بزرگان و علما نیز نظیر این جمله می‌فرمایند: «مردم سبأ قومی قدیمی از عرب بودند که در یمن زندگی می‌کردند»[۱۳].[۱۴]
سبأ
مقدسی گوید: سبأ ناحیتی است که در پیرامونش چند دهکده منبردار است و قصبه‌ای آباد دارد. ادریسی می‌نویسد: شهر سبأ اکنون ویران است... و فاصله آن تا ظفار سه مرحله است[۱۵].[۱۶]
مأرب
شهر سبأ همان مأربی است که در کتب تاریخی به چشم می‌خورد و «شهری است در جنوب غربی شبه جزیره عربستان که در گذشته پایتخت دولت سبأ بوده است. خرابه‌های شهر قدیمی مأرب هم اکنون در شمال شرقی صنعاء دیده می‌شود وادی مأرب امروز در آن ناحیه بر سر پشته‌ای (تپه‌ای) در شمال شرقی صنعاء قرار دارد... این شهر قبل از اسلام بنا به فرموده قرآن کریم بر اثر سیل عرم ویران شد»[۱۷].[۱۸]
سد مأرب
نشانه راست و چپ مورد نظر این آیه، دو طرف اراضی پایاب سد مأرب است که آبیاری می‌شد. «سد مأرب در فاصله دو کوه بلق بود که طبق اصول هندسی، در دو طرف آن دریچه‌هایی برای استفاده از آب سد قرار دادند»[۱۹]. بلده طیبه با سبأ ارتباط دارد «پایتخت سبأ مأرب» بوده است چنانچه مؤلف تاریخ انبیاء می‌نویسد: «در قرآن یک سوره به نام سبأ هست و نشان می‌دهد که قدرت و شهرتی داشته‌اند که مظاهر آن سبب تحول تاریخ شده و سد عظیم «مأرب» از آثار تاریخی آنها است»[۲۰]. «در قاموس کتاب مقدس، سبأ مملکتی در آفریقا معرفی شده و نام دولت و قبیله‌ای که در جنوب عربستان واقع بود «شبا» با شین معجمه ذکر گردیده است... مأرب پایتخت این قوم بوده و اکنون ویرانه آن بر فراز تپه‌ای باقی است»[۲۱]. در خاتمه این نکته را ناگفته نگذاریم که: مأرب شهری در جنوب غربی شبه جزیره عربستان می‌باشد که پایتخت قوم سبأ بوده و ویرانه‌هایش بر فراز تپه‌ای در شمال شرقی شهر صنعاء و در کشور یمن قرار دارد.[۲۲]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «نه، سوگند می‌خورم به این شهر * که تو در این شهر ساکنی» سوره بلد، آیه ۱-۲.
- ↑ لغت‌شناسی، ص۱۵۲.
- ↑ جواد محدثی، آشنایی با سوره‌ها، ص۹۳.
- ↑ تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۶۷۴.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۰؛ و ر.ک: اطلاعات قرآنی، ص۱۲۵.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۳۲۴.
- ↑ «جز این نیست که فرمان یافته‌ام تا پروردگار این شهر را که خداوند آن را محترم داشته است بپرستم و همه چیز از آن اوست و فرمان یافته‌ام که از فرمانبرداران باشم» سوره نمل، آیه ۹۱.
- ↑ تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۶۳۶.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۳۲۶.
- ↑ «برای (قوم) سبا در مسکن‌هایشان نشانه‌ای (شگرف) وجود داشت: دو باغ از راست و چپ، از روزی پروردگارتان بخورید و او را سپاس گزارید! شهری است پاکیزه و پروردگاری آمرزنده» سوره سبأ، آیه ۱۵.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۶۹.
- ↑ آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۷۰.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۵۶۹.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۳۲۷.
- ↑ جغرافیای نزول قرآن، ص۱۵۶؛ و ر.ک: اطلاعات قرآنی، ص۳۱۱.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۳۲۹.
- ↑ جغرافیای نزول قرآن، ص۱۵۶.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۳۲۹.
- ↑ محلاتی، تاریخ انبیاء، ص۵۰۰.
- ↑ عمادزاده، تاریخ انبیاء، ص۶۱۰.
- ↑ اعلام قرآن، ص۳۶۹.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۳۳۰.