سلام در قرآن
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل سلام (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
منظور ادبی است که پیامبر در برابر خود نشان می‌دهد و یا روشی است که خدا به پیامبر آموزش می‌دهد. سلام و ادب زبانی که وسیله گفتگو و تفاهم را برقرار می‌کند و تندرستی و سلامت مخاطب را با این بیان خواهان می‌شود، این دستورات اخلاقی بر مبنایی و اهدافی اخلاقی تشریع و تأکید شده که تنها در ادیان ابراهیمی سابقه دینی دارد، و مهم‌ترین پیام آن ابراز و ابلاغ سلامتی به انسان‌ها و ایمنی از سوی موحدان به انسان‌های دیگر است که ما سرجنگ و نزاع با کسی نداریم. همچنین سلام دهنده، به احترام به طرف مقابل خود ابراز دوستی می‌کند، مانند تحیت فرزند به پدر و مادر، یا استاد، یا کسی که حقی به گردن او دارد، خدمتی انجام داده و یا در آینده امید به خدمتی است. و گاه در آن نوعی پیام سلامتی از سوی خدا و ابراز محبت است.
در قرآن ۳۰ بار واژه سلام "۲۲ بار سلام و ۸ بار سلامی" در مراتب و مخاطبان و اهداف مختلف بکار رفته است. این سلام‌ها، نه تنها پیش از اسلام در جزیرة العرب معمول بوده و اسلام آن را امضا کرده، بلکه به تتمیم و توسعه مکارم اخلاقی ادب ملاقات پرداخته و فرموده است: ﴿وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا﴾[۱] چون به شما درود گفته شد، شما به صورتی بهتر از آن درود بگویید، یا همان را - نه کمتر - در پاسخ برگردانید، که خدا همواره به هر چیزی حسابرس است.
همچنین کلمه سلام به معنای سلامتی برای مخاطب در برابر تعبیرهای دیگر ملت‌های موحد وجود داشته و پیامبران پس از ابراهیم از آن استفاده می‌کرده‌اند. با این کلمه شعار سلامتی و ابراز بیان امنیت را به مقابل خود را می‌داده‌اند، و چون بار ارزشی می‌دهد که مؤمن و موحد سر جنگ و نزاع با دیگران ندارد و نمی‌خواهد امنیت دیگران را به خطر بیاندازد، ادبی متعالی و فضیلتی اخلاقی در ادیان ابراهیمی است.
سلام در فرهنگ اسلامی کرنش و پرستش نیست. در این دسته از آیات، از سلام خدا و سلام ملائکه و سلام پیامبران شروع می‌شود تا به سلام مؤمنان به یکدیگر می‌رسد. تلاش پیامبر اسلام برای آموزش مسلمانان این بوده که به لحاظ اخلاقی بتوانند با دیگران ارتباط سالم و منطقی و عاطفی برقرار کنند و ارزش‌ها و چارچوب آن را رعایت کنند. به عنوان بُعد ایجابی عطوفت و مهربانی و دوستی و محبت و ارتباط سالم باشد و در بُعد سلبی، کرنش نکردن و ستایش و تملق ننمودن و هدفی غیر انسانی نداشتن و در تأیید ظلم و جبهه دشمن قرار نگرفتن است.
﴿وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۲]
نکته: البته قید: ﴿يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا﴾ برای سلام کردن نیست، قید برای: ﴿كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ﴾ است. وانگهی قید احترازی نیست، تا مخصوص پیامبران یا مؤمنان باشد. بنابراین پیامبر مأموریت الهی دارد که هرکس پیش او می‌آید، سلام کند. این تعلیم از فرستاده خدا آغاز می‌شود و شامل همه افرادی می‌شود که در موقعیت بالایی قرار دارند و توقع دارند که دیگران به آنان سلام کنند.
﴿قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ﴾[۳]
﴿فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَقُلْ سَلَامٌ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ﴾[۴]
﴿وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا﴾[۵]
نکته:
- آغاز ارتباط مسلمانان با پیامبر با کلمه سلام است «﴿فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ﴾ ... ﴿وَقُلْ سَلَامٌ﴾[۶]» وهمچنین رابطه مسلمانان با هم با سلام شروع و ختم می‌شود.
- تعلیم می‌دهد که بندگان خدا با نادانان سلام کنند و بندگان خدای رحمان کسانی‌اند که روی زمین به نرمی گام بر می‌دارند و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت باسلام پاسخ می‌دهند و عباد رحمن در مقابل برخورد جاهلانه پاسخشان فقط سلام است: «﴿وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا﴾[۷]»
نکته مهم این است که رابطه باصلح، دوستی و سلامت، آرامش شروع می‌شود و ادامه پیدا می‌کند و دقیقا مبارزه عملی است که با دشمنان که اسلام را دین خشونت و مسلمانان را خشن معرفی می‌کنند.
﴿فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً﴾[۸]
نکته: از آن طرف، به مؤمنان دستور می‌دهد: «﴿فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ﴾[۹]» چون به خانه‌هایی در آمدید، به یکدیگر سلام کنید، نه هر سلامی؛ بلکه درودی که نزد خدا مبارک و خوش است. در این دستور به صورت کلی تعلیم داده، که جنبه مکانی دارد. یعنی وقتی وارد خانه‌ای می‌شوید، بر صاحب خانه سلام کنید؛ زیرا سلام در هنگام عبور در مکان‌های عمومی، مانند خیابان و اداره و مسجد و مانند آن مرتبه‌ای دیگر است؛ زیرا مسلمانی که به درب خانه‌ای دیگری می‌رود، بسا شخص نمی‌داند که برای چیست و آیا نگران زاست که دستور رسیده با سلام باشد.
﴿وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَقَالُوا لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَا نَبْتَغِي الْجَاهِلِينَ﴾[۱۰]
نکته: از اهداف این گونه سلام ترویج روحیه بردباری و تحمل مخالفان و به ویژه نادایان است؛ زیرا می‌فرماید: و چون لغوی بشنوند از آن روی برمی‌تابند و می‌گویند: کردارهای ما از آنِ ما و کردارهای شما از آنِ شماست. سلام بر شما، جویای مصاحبت نادانان نیستیم. و هنگامی که این پیامبر سخن ناشایست و لغو می‌شنود، از سوی خدا مأموریت می‌یابد که باز سلام کند:
﴿وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ﴾[۱۱]
نکته: این داستان سلام و آموزش آن حتی در قیامت هم ادامه دارد و اصحاب بهشت به دیگران سلام می‌کنند؛ زیرا با سلام در قیامت که ماموران بهشت به انسان‌های نیک سلام می‌کنند و پاداش کریمانه الهی را یاد آور می‌شوند.
﴿دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۱۲]
نکته: بیان قرآن، استفاده پیامبران از سلام در دعوت است که وسیله مهمی بوده تا در همه مراحل و سختی‌ها و برخوردهای شکننده از آن بهره ببرند، چه مخاطبان بپذیرند و چه نپذیرند، خوب سخن بگویند و یا بد سخن بگویند. بلکه در جایی که نپذیرند باز تعبیر سلام به عنوات تحیت آنان به مخالفان بوده است. از سوی دیگر نیایش آنان در آنجا ﴿سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ﴾ خدایا! تو پاک و منزهی و درودشان در آنجا سلام است، و پایان نیایش آنان این است. که: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۱۳]. ستایش ویژه پروردگار جهانیان است.
﴿سَلَامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ﴾[۱۴].
نکته: سلام وسیله تسلی دادن است، زیرا به کسانی که دچار سختی و مصیبت می‌شوند، امیدواری بدهید و از آینده خوب آنان که در برابر ناملایمات صبر می‌کنند، سلام بگویید: ﴿سَلَامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ﴾[۱۵] و به آنان می‌گویند: «درود بر شما به پاداش آنچه صبر کردید. راستی چه نیکوست فرجام آن سرای!
﴿وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ﴾[۱۶]
﴿وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ﴾[۱۷]
﴿الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾[۱۸]
﴿وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا﴾[۱۹]
﴿قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا﴾[۲۰]
﴿قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ﴾[۲۱]
﴿تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلَامٌ وَأَعَدَّ لَهُمْ أَجْرًا كَرِيمًا﴾[۲۲]
﴿سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ﴾[۲۳]
﴿سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ﴾[۲۴]
﴿سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ﴾[۲۵]
﴿سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ﴾[۲۶]
﴿سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ﴾[۲۷]
﴿وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ﴾[۲۸]
﴿وَسِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا وَفُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا سَلَامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ﴾[۲۹] نکته: در وارد شدن گروه‌های بهشتی دربانان بهشت سلام می‌کنند.
﴿إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ قَوْمٌ مُنْكَرُونَ﴾[۳۰]
نکات: در این دسته از آیات هم به صورت کلی دستور به سلام و سلامت و دعوت به صلح و دوستی میان مؤمنان داده شده، و هم به یکایک پیامبران و یا برخی از پیامبران به طور مشخص سلام داده شده است و یا به مؤمنان گفته شده که به پیامبر سلام کنند. یا با نقل از ملائکه به انبیای پیشین مانند ابراهیم عرضه سلام شده است. مفهوم این دسته از آیات این است که پیامبر راه دوستی و گذشت را برای دیگران باز می‌کند.
در نتیجه، سلام روشی با مشی میانه‌روی و تعادل در ارتباط اجتماعی است، به این معنا که نه صلح کل با دوست و دشمن، و ظالم و مظلوم است. و نه سر جنگ با همه دارد و تخم عداوت وکینه می‌پاشد، و به دلیل اختلاف اعتقادی و فکری سر دشمنی و غضب دارد. بر این اساس قلمرو سلام، انسانیت و اخلاق برای همه است. هیچ کسی از سلام موافق و مخالف مستثنی نیست و هر کس که تلقی برتری جویی و سر جنگ ندارد، سلام بر او مشتمل است. موحدان و مؤمنان با خود و دیگران سلام می‌کند[۳۱].
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید؛ بی‌گمان خداوند حسابرس همه چیز است» سوره نساء، آیه ۸۶.
- ↑ «و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است: چنانچه هر یک از شما از سر نادانی کار بدی انجام دهد، آنگاه از پس آن توبه کند و به راه آید، چنین است که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انعام، آیه ۵۴.
- ↑ «بگو: سپاس خداوند را و درود بر آن بندگان وی که برگزیده است؛ آیا خداوند بهتر است یا آنچه (برای او) شریک می‌آورند؟» سوره نمل، آیه ۵۹.
- ↑ «بنابراین از آنان روی بگردان و بدرودی بگو که به زودی خواهند دانست» سوره زخرف، آیه ۸۹.
- ↑ «و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند و هرگاه نادانان با آنان سخن سر کنند پاسخی نرم گویند» سوره فرقان، آیه ۶۳.
- ↑ «بنابراین از آنان روی بگردان و بدرودی بگو که به زودی خواهند دانست» سوره زخرف، آیه ۸۹.
- ↑ «و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند و هرگاه نادانان با آنان سخن سر کنند پاسخی نرم گویند» سوره فرقان، آیه ۶۳.
- ↑ «بر نابینا و بر لنگ و بر بیمار و بر شما گناهی نیست که از (خوراک و آذوقه) خانه‌های خویش بخورید یا از خانه‌های پدرانتان یا خانه‌های مادرانتان یا خانه‌های برادرانتان یا خانه‌های خواهرانتان یا خانه‌های عموهایتان یا خانه‌های عمّه‌هایتان یا خانه‌های دایی‌هایتا» سوره نور، آیه ۶۱.
- ↑ «بر نابینا و بر لنگ و بر بیمار و بر شما گناهی نیست که از (خوراک و آذوقه) خانه‌های خویش بخورید یا از خانه‌های پدرانتان یا خانه‌های مادرانتان یا خانه‌های برادرانتان یا خانه‌های خواهرانتان یا خانه‌های عموهایتان یا خانه‌های عمّه‌هایتان یا خانه‌های دایی‌هایتا» سوره نور، آیه ۶۱.
- ↑ «و چون (سخن) یاوه بشنوند از آن دوری می‌گزینند و می‌گویند: کردارهای ما، از آن ما و کردارهای شما از آن شما، (ما را به خیر و) شما را به سلامت! ما را با نادانان کاری نیست» سوره قصص، آیه ۵۵.
- ↑ «و میان آن دو پرده‌ای است و بر آن پشته‌ها کسانی هستند که هر گروه (از آنان) را از چهره‌شان باز می‌شناسند و به بهشتیان که هنوز به آن (بهشت) در نیامده‌اند ولی (آن را) امید می‌برند ندا می‌دهند که: درود بر شما!» سوره اعراف، آیه ۴۶.
- ↑ «دعای آنان در آن (بهشت) سبحانک اللّهم «پاکا که تویی بار پروردگارا» ست و درودشان، «سلام» و پایان دعاشان، الحمد للّه ربّ العالمین «سپاس خداوند پروردگار جهانیان را»» سوره یونس، آیه ۱۰.
- ↑ «سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.
- ↑ «درود بر شما به شکیبی که ورزیده‌اید که فرجام آن سرای، نیکوست!» سوره رعد، آیه ۲۴.
- ↑ «درود بر شما به شکیبی که ورزیده‌اید که فرجام آن سرای، نیکوست!» سوره رعد، آیه ۲۴.
- ↑ «و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت:» سوره هود، آیه ۶۹.
- ↑ «و آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به بوستان‌هایی در آورده می‌شوند که از بن آنها جویباران روان است، به اذن پروردگارشان در آنها جاودانند؛ درودشان در آنجا «سلام» است» سوره ابراهیم، آیه ۲۳.
- ↑ «همان کسانی که در حال پاکی، فرشتگان جانشان را می‌گیرند؛ (و به آنان) می‌گویند:» سوره نحل، آیه ۳۲.
- ↑ «و بر او روزی که زاده شد و روزی که خواهد مرد و روزی که او را زنده برانگیزند درود باد» سوره مریم، آیه ۱۵.
- ↑ «گفت: درود بر تو، از پروردگارم برای تو آمرزش خواهم خواست که او با من مهربان است» سوره مریم، آیه ۴۷.
- ↑ «بگو: سپاس خداوند را و درود بر آن بندگان وی که برگزیده است؛ آیا خداوند بهتر است یا آنچه (برای او) شریک می‌آورند؟» سوره نمل، آیه ۵۹.
- ↑ «درودشان روزی که به لقای او رسند «سلام» است و برای آنان پاداشی ارزشمند آماده کرده است» سوره احزاب، آیه ۴۴.
- ↑ ««درود» سخنی است (که) از (سوی) پروردگاری بخشاینده (می‌شنوند)» سوره یس، آیه ۵۸.
- ↑ «در میان جهانیان بر نوح درود باد!» سوره صافات، آیه ۷۹.
- ↑ «درود بر ابراهیم» سوره صافات، آیه ۱۰۹.
- ↑ «درود بر موسی و هارون» سوره صافات، آیه ۱۲۰.
- ↑ «و درود بر ال یاسین» سوره صافات، آیه ۱۳۰.
- ↑ «و درود بر پیامبران» سوره صافات، آیه ۱۸۱.
- ↑ «و آنان را که از پروردگارشان پروا کردند دسته‌دسته به سوی بهشت گسیل می‌کنند تا چون به آن رسند و درهای آن گشوده شود و نگهبانان آن به آنان بگویند: درود بر شما، خوش آمدید، جاودانه در آن درآیید» سوره زمر، آیه ۷۳.
- ↑ «هنگامی که بر او وارد شدند و درود گفتند، او نیز درود گفت (و پنداشت) گروهی ناشناسند» سوره ذاریات، آیه ۲۵.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۷۲۲.