سلام در حدیث

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سلام است. سلام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سلام در لغت - سلام در قرآن - سلام در حدیث - سلام در معارف و سیره نبوی - سلام در فقه اسلامی - سلام در معارف دعا و زیارت - سلام در جامعه‌شناسی اسلامی - سلام در حقوق اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مدارک عامه

در مدارک عامه موارد فراوانی وجود دارد که سلم و سلام الهی را بر اهل بیت (ع) حمل کرده‌اند و این جدای از مدارکی است که حضرت علی (ع) را افضل، اعلم و اشبه خلایق در طهارت و عصمت به رسول اکرم (ص) معرفی می‌کنند. اگر بنا بر اتفاق فریقین، پیامبر اکرم (ص) مظهر سلام الهی است، بنابراین، حضرت علی (ع) نیز تالی تلو ایشان در سلام الهی است. چنان‌که در ذیل آیه مباهله به برخی از این روایات اشاره شد: «عَنْ جَعْفَرٍ الْفَزَارِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ... عَنْ شَرِيكٍ‏ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى‏ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً﴾ قَالَ فِي وَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع)». «أخرج في المناقب عن مسعدة بن صدقة عن جعفر الصادق عن أبيه عن جده عن الحسين عن امير المؤمنين على (ع) قال: الا العلم الذي هبط به آدم (ع) و جميع ما فضلت به النبيون إلى خاتم النبيين في عترة خاتم النبيين فأين يتاه بكم و أين تذهبون، و انهم فيكم كأصحاب الكهف و مثلهم باب حطة و هم باب السلم في قوله تعالى: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ﴾».

مدارک شیعه

در فرهنگ کلمات اهل بیت (ع)، مقام سلم با حقیقت دین و اسلام کامل و ولایت ائمه (ع) عجین شده است. ریشه این امور برگرفته از قرآن است که خداوند در آیات متعدد، دین حقیقی و اسلام مرضی خود را تنها تحت ولایت امام معصوم می‌پذیرد؛ چنان‌که در آیه اکمال، که بعد از واقعه غدیر و انتصاب حضرت علی (ع) به وصایت رسول خدا (ص) نازل شد، می‌فرماید: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾.

بر این اساس است که در جوامع روایی شیعه، همه ارکان اصلی دین همچون اسلام و تسلیم و اخلاص و دین قیّم و تعابیری شبیه به آن، به ولایت حضرت علی (ع) تطبیق داده شده است. ذیلاً به برخی از این روایات اشاره می‌نماییم: «قَالَ الْإِمَامُ الْبَاقِرُ (ع)‏ فِي قَوْلِهِ‏ ﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ﴾ قَالَ التَّسْلِيمُ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع) بِالْوَلَايَةِ». «قَالَ الْإِمَامَانِ الْبَاقِرُ وَ الصَّادِقُ (ع) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى‏ ﴿إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ* وَإِنَّ الدِّينَ لَوَاقِعٌ﴾ قَالا الدِّينُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (ع)». «قَالَ الْإِمَامُ الْبَاقِرُ (ع)‏ فِي قَوْلِهِ: ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ﴾ لِوَلَايَةِ عَلِيٍّ (ع)».

در روایاتی که به طور خاص پیرامون آیه مورد بحث وارد شده، مقام سلم، به اطاعت و معرفت ائمه هدی (ع) تفسیر شده است: «عَنْ زُرَارَةَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالُوا سَأَلْنَاهُمَا عَنْ قَوْلِ اللَّهِ‏ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً﴾ قَالَ أُمِرُوا بِمَعْرِفَتِنَا». «قَالَ الْإِمَامُ الْبَاقِرُ (ع)‏ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ﴾ قَالَ فِي‏ وَلَايَتِنَا».

در آیه شریفه، خداوند خروج از مقام سلم خود را به هر عنوان - خواه در چهره دین و یاکفر و شرک با عنوان کلی تبعیت از شیطان تعبیر می‌فرماید. از آنجا که برای توده مردم شرک جلی و بت‌پرستی روشن بود، در بیانات اهل بیت (ع) پیروی از خطوات شیطان در آیه شریفه به تولی به ولایت ائمه جور و دشمنان اهل بیت (ع) تفسیر شده است.

«قَالَ الْإِمَامَانِ زَيْنُ الْعَابِدِينَ وَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ (ع) قَالا ﴿ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً﴾ فِي وَلَايَةِ عَلِيٍّ‏ ﴿ وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ﴾‏ قَالا لَا تَتَّبِعُوا غَيْرَهُ‏».

«عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ‏ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ﴾‏ قَالَ أَ تَدْرِي مَا السِّلْمُ قَالَ قُلْتُ أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ وَلَايَةُ عَلِيٍّ‏ وَ الْأَئِمَّةِ الْأَوْصِيَاءِ مِنْ‏ بَعْدِهِ‏(ع) قَالَ وَ خُطُوَاتُ الشَّيْطَانِ وَ اللَّهِ وَلَايَةُ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ».

امام باقر (ع) در بیانی زیبا، دارالسلام الهی را دار ولایت امیرالمؤمنین علی (ع) بیان می‌دارند که خداوند به همه مسلمانان ورود به آن را امر ایجابی فرموده است: «عَنْ جَابِرِ رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ، عَنْ الْإِمَامِ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً﴾، قَالَ: «السِّلْمُ: وَلَايَةُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ وَلَايَةُ أَوْلَادِهِ»، وَ قَالَ: «اقْبِلَوهَا كَافَّةً وَ لَا تُنْكِرُوهَا»».

نماز معراجیه رسول خدا (ص) در شب معراج، بیانگر جلوه‌های گوناگون دارالسلام الهی است. ایشان از آغاز تا پایان نماز خود در مقام وصل، جلوه‌های ولایت الهی را مشاهده کردند و در مراتب این مقام با خداوند تکلم می‌نمودند؛ در پایان نماز که رسول خدا (ص) صفوف به هم فشرده انبیا (ع) و ملائکه الهی را در پشت سر خود دیدند، به ایشان خطاب شد: «یَا مُحَمَّدُ، سَلِّم عَلَیْهِمْ». و رسول خدا (ص) نیز بلافاصله فرمود: «السَّلَامُ‏ عَلَيْكُمْ‏ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ‏ وَ بَرَكَاتُهُ‏». بدین ترتیب، این ذکر در سلام نماز قرار گرفت. سپس به رسول خدا (ص) وحی شد: «فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنَّ السَّلَامَ‏ وَ التَّحِيَّةَ وَ الرَّحْمَةَ وَ الْبَرَكَاتِ أَنْتَ وَ ذُرِّيَّتُكَ».

از این عبارت روشن می‌شود که مقام امامت و ولایت به دلیل استقرار در مقام ایمان کامل، تسلیم محض و اسلام تام، مظهر اسم سلام الهی است و همه تحیات و برکات و رحمت‌های عام و خاص الهی از طریق مقام ولایت بر خلایق جاری می‌شود. این مطلب علاوه بر آنکه با ادله عقلی ثابت شده است، در نصوص گوناگون قرآنی و روایی نیز بیان گردیده.

منابع

1. فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵