بیت المعمور

بیت المعمور از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بیت المعمور در قرآن - بیت المعمور در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

بیت المعمور به خانه‌ای گفته می‌شود که اهلش در آن سکونت داشته باشند و مورد استفاده و رفت و آمد ساکنانش واقع شود. این کلمه مرکب فقط یک بار در آیه ۴ سوره طور ذکر شده است: ﴿وَالطُّورِ وَكِتَابٍ مَسْطُورٍ فِي رَقٍّ مَنْشُورٍ وَالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ وَالسَّقْفِ الْمَرْفُوعِ وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ لَوَاقِعٌ مَا لَهُ مِنْ دَافِعٍ﴾. در این آیات ضمن سوگند به طور و کتاب نگاشته شده و ورق سرگشاده و سقف آسمان و دریای جوشان به «بیت معمور» هم سوگند یاد شده است که حاکی از قداست، احترام و عظمت چنین خانه‌ای است. در سوره تین نیز شبیه این سوگندها یاد شده است: ﴿وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ وَطُورِ سِينِينَ وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ﴾.

روشن است که سوگند یاد کردن خداوند به کوه طور و مکه و کعبه به خاطر قداست آنها در نزد خدا است. در آیات پیشین «کعبه» به نام «البیت المعمور» خوانده شده است، چون به وسیله زائرانش معمور و آباد است و در این آیات، مکه به نام «البلد الامین» خوانده شده، چون محل امن است: ﴿وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا﴾. کعبه به نام «البیت الحرام» نیز خوانده شده، چون حرمت خاصی برای آن مقرر گشته است: ﴿جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ﴾. به نام ﴿بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ﴾ هم نامیده شده است، چون قدمت تاریخی دارد. ﴿وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ﴾. پس «البیت المعمور» و «البیت الحرام» و «البیت العتیق» هر سه به معنای خانه کعبه است.

با توجه به آیات یاد شده و تناسب بین معانی آنها روشن است که مقصود از «البیت المعمور» خانه کعبه است. صحابه و تابعین خواسته‌اند برای «البیت المعمور» معنای دیگری پیدا کنند که قداست آن بیش از قداست کعبه باشد و از اینرو نظر خود را از زمین متوجه آسمانها کرده در عوالم بالا معنای آن را طلب نموده‌اند. آنان در واقع از قوه خیال استفاده کرده و در اینباره سخنان عجیبی که تنها جایگاه آنها در قوه وهم و خیال است، گفته‌اند. قتاده گفته است: برای ما نقل شده است که رسول خدا(ص) فرموده است: بیت المعمور مسجدی است در آسمان درمقابل خانه کعبه که اگر بیفتد روی کعبه میافتد! از عایشه هم شبیه این روایت از پیامبر نقل شده که بیت المعمور در آسمان قرار دارد و هفتاد هزار فرشته داخل آن میشوند، اگر سنگی از بیت المعمور بیفتد روی کعبه می‌افتد ! در اینجا قتاده و عایشه توضیح نداده‌اند که با توجه به حرکت دائمی زمین که گفته‌اند: «بیت المعمور محاذی کعبه است» چه معنایی دارد؟ البته آن دو از حرکت زمین خبر نداشته‌اند. همچنین این دو نفر توضیح نداده‌اند اینکه گفته‌اند: اگر سنگی از آن بیفتد روی کعبه می‌افتد»! آیا بیت المعمور کذایی آنها، در آسمان هم، از سنگ و گل ساخته شده است؟!

عجیب‌تر از نقل قتاده و عایشه، نقل قول روایی از ضحاک است که گفته است: «بیت المعمور از بهشت فرود آمد و در مکه نصب شد و عبادتگاه مردم بود. پس طوفان نوح که پدید آمد خدا آن را به آسمان ششم برد و در آنجا در هر روزی هفتاد هزار فرشته که از قبیله ابلیس هستند برای عبادت، داخل آن می‌شوند و دیگر نوبتشان نمی‌شود که داخل آن شوند! شبیه همین سخن به عنوان روایت از قول ربیع بن انس نقل شده که مکان آن آسمان اول است! شگفت انگیزتر روایت ابوهریره است که می‌گوید: در آسمان هفتم خانه‌ای است به نام «بیت المعمور» در مقابل کعبه و در آسمان چهارم، نهری هست به نام «نهر حیوان» که جبرئیل هر روزی یک بار در آن نهر آبتنی می‌کند! و پس از بیرون آمدن بال‌هایش را تکان می‌دهد و از بال‌هایش هفتاد هزار قطره آب میچکد و از هر قطره‌ای یک فرشته خلق می‌شود و این هفته هزار فرشته مامور می‌شوند به بیت العمور در آسمان هفتم بروند و در آن نماز بخوانند و بیرون آیند! در اینجا ابوهریره توضیح نداده که آیا جبرئیل هم یک موجود جسمانی است که آب تنی می‌کند! و از بالهایش آب می‌چکد! و آیا نهر مزبور از جنس همین آبهای مرکب از اکسیژن و هیدروژن است است یا از جنس دیگر؟ طبیعی است در عصری که ابوهریره و همفکران او مورد احترام و حمایت حکومت بنی‌امیه هستند و گفته‌های آنان حاکم بر جامعه اسلامی است، نظرها و گفته‌های او در عصر صحابه به عصر تابعین منتقل می‌شود و به عنوان نظرها و گفته‌های صحیح تلقّی به قبول می‌گردد تا این که در نیمه دوم قرن سوم هجری وقتی نوبت به ابن جریر طبری مفسر معروف می‌رسد با این که او عالم صاحب نظری است جرأت نمی‌کند درباره آنچه صحابه و تابعین در مورد بیت المعمور گفته‌اند نقدی بنویسد. از این‌رو با عبارت فیما ذکر اظهار می‌کند و میگذرد. برخی دیگر گفته‌اند: منظور از آن،خانه دلهای مؤمنان است که با معرفت و اخلاص آباد است! برخی نیز بیت العمور را دل‌های عارفان دانسته‌اند. در برخی روایات هم به «مسجد الاقصی» تفسیر شده است.

منابع

1. کوشا، محمد علی، مقاله «بیت المعمور»، دانشنامه معاصر قرآن کریم