آمنه بنت موسی بن جعفر
مقدمه
فرزند امام موسی کاظم(ع) و از خواهران امام رضا(ع). در منابع مختلف نام آمنه در شمار فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) و از زنان اهل زهد و عبادت ذکر شده است[۱]. اطلاعات دقیقی از زندگی و تولد و وفات ایشان در دست نیست. حتی به درستی نمی‌دانیم که ایشان چندمین فرزند امام کاظم(ع) و از کدام یک از همسران آن حضرت است. برخی منابع بدون اینکه به دقت، شواهد و قرائن خود را بیان کنند، به رغم دیگر منابع، مدعی شده‌اند که امام کاظم(ع) سه دختر به نام آمنه داشته است که آنان را آمنه صغری، آمنه وسطی و آمنه کبری می‌خوانده‌اند[۲]. البته برای این مدعا دلیلی نه چندان قوی می‌توان ذکر کرد و آن تعدد قبوری است که به نام آمنه بنت موسی بن جعفر(ع) وجود دارد و چنان که از منابع به دست می‌آید، سه قبر است. یکی از این مقبره‌ها که شهرت بیشتری نیز دارد در قبرستان قرافه مصر است و منابع تصریح کرده‌اند که آمنه دختر امام کاظم(ع) در آنجا به خاک سپرده شده است[۳]. گفته‌اند این قبر در نزدیکی قبر عمرو بن عاص و عقبة بن عامر است[۴]. مکان دیگری که در آن قبری به نام آمنه دختر امام کاظم(ع) وجود دارد، ملایر است. عضدالملک در سفرنامه خود از قبر ایشان در قریه دیز آباد ملایر یاد می‌کند و به بیان مختصات آن می‌پردازد[۵]. قبر سومی که به نام آمنه دختر امام کاظم(ع) وجود دارد، در قزوین است. محل این قبر در میان گورستان محله پنبه ریسه شهر قزوین است و بنایی از عصر صفویه پیرامون آن موجود است[۶].
وجود این سه قبر هم می‌تواند احتمال وجود سه دختر به نام آمنه را برای امام کاظم(ع) نشان دهد و هم می‌تواند بیانگر اختلاف نظر میان منابع باشد، اما وجه نخست معقول‌تر به نظر می‌آید، هر چند منابع دست اولی برای تأیید آن وجود ندارد. گفته‌اند که قبر موجود در مصر متعلق به آمنه وسطی است و قبر موجود در قزوین متعلق به آمنه کبری[۷]. اگر این احتمال صحیح باشد، قبر موجود در ملایر متعلق به آمنه صغری خواهد بود. هر چند منابع در باب زندگی هیچ یک از این دختران امام کاظم(ع) سخنی نگفته‌اند، اما برخی منابع در باب کرامات بانوی مدفون در مصر مطالب شگفت‌انگیزی بیان کرده‌اند که بیانگر عظمت و کرامت این بانوست. شقیق بلخی ضمن حکایت شگفتی که از مواجهه با امام کاظم(ع) داشته، از برخی از مردم شنیده که آمنه خاتون را “ام‌المؤمنین” می‌خوانده‌اند[۸]. این نشان‌دهنده از جایگاه دینی ایشان در عصر خود است. آورده‌اند که خادم ایشان گفته که پس از مرگ آمنه خاتون صدای قرائت قرآن به گوش می‌رسید و این به جهت انس ایشان با قرآن در حیات دنیوی بوده است[۹]. همچنین آورده‌اند که مردی عهد کرد بیست پیمانه روغن برای روشن کردن قبر ایشان بیاورد. پس از مدتی این عهد را به انجام رساند و به همان میزانی که عهد بسته بود به خادم آمنه خاتون روغن داد. خادم نیز روغن‌ها را در چراغ ریخت و سعی کرد که چراغ‌ها را روشن کند. چندین بار تلاش کرد و چون نومید شد، خسته شد و به خواب رفت. در عالم خواب خاتون را دید که به وی می‌گوید: روغن‌ها را به او پس بده و بگو جز روغن مرغوب و خوب نمی‌پذیرم. چون صبح شد خادم نزد آن مرد رفت و وقایع پیش آمده را تشریح کرد. آن مرد گفت به راستی که آن بانو درست گفته است. من مردی کم‌فروش و خسیسم و به عهدی که بسته بودم وفا نکردم[۱۰].[۱۱].[۱۲]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ تاریخ حبیب السیر، ج۲، ص۸۱؛ تاریخ نگارستان، ص۱۴؛ الإرشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ تاریخ بناکتی، ص۱۱۳؛ أنیس المؤمنین، ص۱۹۳؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۰۴.
- ↑ دایرة المعارف تشیع، ج۱، ص۲۳۵.
- ↑ معجم البلدان، ج۵، ص۱۴۲؛ ینابیع المودة، ج۳، ص۱۶۵؛ أسماء البقاع و الجبال، ص۶۴؛ الإشارات إلی معرفة الزیارات، ص۳۹.
- ↑ مراقد أهل البیت(ع) فی القاهرة، ص۱۱۵.
- ↑ سفرنامه عضدالملک به عتبات، ص۴۳.
- ↑ مینودر یا باب الجنة قزوین، ص۶۲۷.
- ↑ دایرة المعارف تشیع، ج۱، ص۲۳۵.
- ↑ مرشد الزوار إلی قبور الأبرار، ج۱، ص۴۲۱.
- ↑ مرشد الزوار إلی قبور الأبرار، ج۱، ص۴۲۱؛ نور الأبصار، ص۴۰۹.
- ↑ مرشد الزوار إلی قبور الأبرار، ج۱، ص۴۲۱؛ نور الأبصار، ص۴۰۹.
- ↑ منابع: الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت الإحیاء التراث، بیروت، دار المفید، اول، ۱۴۱۳ق؛ أسماء البقاع و الجبال، عبدالرحمن بن ابی بکر معروف به جلال الدین سیوطی (۹۱۱ق)، دمشق، دار الأنوار، بی تا؛ الإشارات إلی معرفة الزیارات، علی بن ابی بکر هروی (۶۱۱ق)، تحقیق: علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، بی تا، أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سیدحسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق، أنیس المؤمنین، محمد بن اسحاق حموی (۹۳۸ق)، تهران، مؤسسة البعثة، ۱۳۶۳ش؛ تاریخ بناکتی (روضة أولی الألباب فی معرفة التواریخ و الأنساب)، داود بن محمد بناکتی (۷۳۰ق)، تصحیح: جعفر شعار، تهران، انجمن آثار ملی، اول، ۱۳۴۸ش؛ تاریخ حبیب السیر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی معروف به خواند میر (۹۴۲ق)، تهران، خیام، چهارم، ۱۳۸۰ش؛ تاریخ نگارستان، احمد بن محمد غفاری (۹۷۵ق)، تصحیح: مرتضی مدرس گیلانی، تهران، کتابفروشی حافظ، ۱۴۱۴ق؛ دایرة المعارف تشیع، زیر نظر: احمد حاج سید جوادی معاصر) - کامران فانی (معاصر) - بهاء الدین خرمشاهی معاصر)، تهران، بنیاد اسلامی طاهر، ۱۳۶۶ش؛ سفرنامه عضدالملک به عتبات، علیرضا عضدالملک (۱۳۲۸ق)، تصحیح: حسن مرسلوند، تهران، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰ ش؛ مراقد أهل البیت فی القاهرة، محمد زکی الدین ابراهیم (۱۴۱۹ق)، تحقیق: محیی الدین حسین یوسف اسنوی، قایتبای، مؤسسة إحیاء التراث الصوفی، بی تا، مرشد الزوار إلی قبور الأبرار، موفق الدین بن عثمان (۶۱۵ق)، قاهره، الدار المصریة اللبنانیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله رومی حموی (۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ مینودر یا باب الجنة قزوین، سیدمحمدعلی گلریز، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۷ش؛ نور الأبصار فی مناقب بیت النبی المختار بدنی مؤمن بن حسن شبلنجی (قرن ۱۴ق)، قم، منشورات الرضی، بی تا؛ ینابیع المودة لذوی القربی، سلیمان بن ابراهیم قندوزی (۱۲۹۴ق)، تحقیق: سیدعلی جمال اشرف حسینی، قم، انتشارات اسوه، ۱۴۲۲ق.
- ↑ کمپانی زارع، مهدی، مقاله «آمنه بنت موسی بن جعفر»، دانشنامه امام رضا، ج۱، ص ۱۸۲.