دام‌های شیطان

مقدمه

شیطان دشمن بزرگ انسان است^[۱]. از علل این دشمنی است: برتری آدم بر فرشتگان، اکرام و احترام ویژه آدم در پیشگاه خدا و رجم شیطان از مقام قرب الهی و لعن او تا روز بازپسین^[۲]. شیطان از روی همین دشمنی، سوگند یاد کرده است که فرزندان آدم را بفریبد و آنان را از رشد و تعالی باز دارد^[۳]. او برای دست یافتن بدین هدف، وسایلی دارد که آنها را دام‌های شیطان گویند. خداوند متعال در قرآن کریم، پیوسته انسان را زنهار می‌دهد که فریب شیطان نخورد و در دام او نلغزد^[۴].
امامان معصوم (ع) نیز پاره‌ای اعمال را "فخ الشیطان" نام کرده‌اند به معنای "دام شیطان" و آدمی را از نزدیکی بدانها باز داشته‌اند^[۵]. شیطان، آدمی را به آرزوهای بلند می‌آلاید و او را به خرافات می‌کشاند و وامی‌دارد تا از آفرینش خدایی خویش روی برتابد؛ ولی فرجام شیطان و پیروان او دوزخ است^[۶]^[۷].
قرآن کریم، فریب‌های شیطان را "خطوات" خوانده است به معنای گام‌ها؛ زیرا او گام به گام پیش می‌آید و اندک اندک انسان را همراهِ خود می‌کند^[۸]. شیطان از راه‌های گوناگون، همانند شهوت، غضب، هواهای نفسانی، عواطف و احساسات انسان را می‌فریبد و دام‌های خویش را پیش راه او می‌گستراند^[۹]. با این حال، او سلطه‌ای بر انسان ندارد و تنها از راه فریب پیش می‌آید و انسان، به اختیار، از او پیروی می‌کند^[۱۰]. خداوند، انسان را صاحب اختیار آفریده و راه‌های رویارویی با شیطان را بدو آموخته است^[۱۱].
دام‌های شیطان فراوان‌اند و او از راه‌های پرشماری‌ می‌کوشد انسان را بفریبد. بنابر آیات قرآنی، شیطان برای گمراهی انسان بسیار سماجت می‌کند و از پس و پیش و چپ و راست بر او هجوم می‌برد^[۱۲] و چون به درون آدمی راه یابد، بر او لجام می‌زند و اختیارش را در کف می‌گیرد و اگر مجال پیدا کند، نسل انسان را به تباهی می‌کشد^[۱۳]. او به زشتکاری‌ها و گناهکاری‌ها دامن می‌زند و از ابزاری همچون قمار و شراب بهره می‌گیرد و میان آدمیزادگان دشمنی و کینه می‌آفریند و آنان را از یاد خدا باز می‌دارد^[۱۴]. آتش آرزوهای بلند را در دل‌ها می‌افروزد و تمنای زندگی بیش‌تر در دنیا را در بندگان می‌آفریند و آنان را گمراه می‌سازد^[۱۵]. دنیا و ما فیها را در نظر انسان‌ها می‌آراید و محبت کالای دنیوی را در سینه آنان برمی‌انگیزد و از پاداش اخروی غافل می‌کند^[۱۶]^[۱۷].

منابع

پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه

جستارهای وابسته

پانویس

↑ ﴿ أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ﴾؛ سوره یس، آیه ۶۰.
↑ روح البیان‌، ۷/ ۴۲۱؛ المیزان‌، ۱۴/ ۲۲۰.
↑ ﴿قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ﴾؛ سوره ص، آیه ۸۲.
↑ ﴿يَا أَبَتِ لا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِيًّا يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ الرَّحْمَن فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا ﴾؛ سوره مریم، آیه ۴۴ و ۴۵؛ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴾؛ سوره مائده، آیه ۹۰.
↑ بحارالانوار، ۱۰۳/ ۲۲۵.
↑ تفسیر نمونه‌، ۴/ ۱۳۵؛ ﴿ إِن يَدْعُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ إِنَاثًا وَإِن يَدْعُونَ إِلاَّ شَيْطَانًا مَّرِيدًا لَّعَنَهُ اللَّهُ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَن يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِّن دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِينًا يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيهِمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا أُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَلاَ يَجِدُونَ عَنْهَا مَحِيصًا ﴾؛ سوره نساء، آیه ۱۲۱- ۱۱۷.
↑ فرهنگ شیعه، ص 241.
↑ تفسیر نمونه‌، ۱/ ۵۷۳- ۵۶۹.
↑ دائرة المعارف قرآن کریم‌، ۱/ ۵۸۲.
↑ عدل الهی‌، ۸۱.
↑ فرهنگ شیعه، ص 242.
↑ ﴿قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ﴾؛ سوره اعراف، آیه ۱۶ و ۱۷.
↑ ﴿قَالَ أَرَأَيْتَكَ هَذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلاَّ قَلِيلاً ﴾؛ سوره اسراء، آیه ۶۲.
↑ ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ﴾؛ سوره مائده، آیه ۹۱.
↑ ﴿ وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَن يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِّن دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِينًا ﴾؛ سوره نساء، آیه ۱۱۹.
↑ ﴿ قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ﴾؛ سوره حجر، آیه ۳۹.
↑ فرهنگ شیعه، ص 242.

[1] ﴿ أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ﴾؛ سوره یس، آیه ۶۰.

[2] روح البیان‌، ۷/ ۴۲۱؛ المیزان‌، ۱۴/ ۲۲۰.

[3] ﴿قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ﴾؛ سوره ص، آیه ۸۲.

[4] ﴿يَا أَبَتِ لا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِيًّا يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ الرَّحْمَن فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا ﴾؛ سوره مریم، آیه ۴۴ و ۴۵؛ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴾؛ سوره مائده، آیه ۹۰.

[5] بحارالانوار، ۱۰۳/ ۲۲۵.

[6] تفسیر نمونه‌، ۴/ ۱۳۵؛ ﴿ إِن يَدْعُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ إِنَاثًا وَإِن يَدْعُونَ إِلاَّ شَيْطَانًا مَّرِيدًا لَّعَنَهُ اللَّهُ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَن يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِّن دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِينًا يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيهِمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا أُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَلاَ يَجِدُونَ عَنْهَا مَحِيصًا ﴾؛ سوره نساء، آیه ۱۲۱- ۱۱۷.

[7] فرهنگ شیعه، ص 241.

[8] تفسیر نمونه‌، ۱/ ۵۷۳- ۵۶۹.

[9] دائرة المعارف قرآن کریم‌، ۱/ ۵۸۲.

[10] عدل الهی‌، ۸۱.

[11] فرهنگ شیعه، ص 242.

[12] ﴿قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ﴾؛ سوره اعراف، آیه ۱۶ و ۱۷.

[13] ﴿قَالَ أَرَأَيْتَكَ هَذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلاَّ قَلِيلاً ﴾؛ سوره اسراء، آیه ۶۲.

[14] ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ﴾؛ سوره مائده، آیه ۹۱.

[15] ﴿ وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَن يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِّن دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِينًا ﴾؛ سوره نساء، آیه ۱۱۹.

[16] ﴿ قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ﴾؛ سوره حجر، آیه ۳۹.

[17] فرهنگ شیعه، ص 242.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]