سوره فصلت
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره فصلت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره فصلت در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«فُصِّلَت» یعنی بخش بخش و فصل فصل شده است.
آیه ﴿تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۱] می‌گوید این قرآن کتابی است که آیاتش برای مردمی که آگاهی دارند، بخش بخش نازل شده است؛ به همین مناسبت «فصّلت» نامیده شده است.
این سوره به نام «مصابیح» هم یاد شده است؛ زیرا در آیه ﴿فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ﴾[۲] از زینت آسمان توسط ستاره‌ها که به مثابه چراغ‌هایی هستند، سخن به میان آمده است.
بعضی هم این سوره را به نام «حم سجده» می‌شناسند؛ زیرا یکی از چهار سوره عزائم و دارای سجده واجب است و برای تمایز این سوره با سوره «سجده اولی»، «حم سجده» نامیده شده است.
این سوره پیرامون اعراض کفار از کتابی که بر آنان نازل شده، یعنی از قرآن کریم، سخن می‌گوید. غرض اصلی سوره این است و به همین جهت از همان ابتدای سوره این معنا را خاطرنشان می‌سازد، و بعد از هر چند آیه یک بار همان را متعرض می‌شود. از این روی، اولین آیه آن آیه ﴿تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۳] است، که تا شش آیه مسأله انکار کتاب را دنبال می‌کند، سپس در آیه ﴿وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ﴾[۴] مجدداً همین مطلب را متذکر شده. و برای نوبت سوم در آیه ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آيَاتِنَا لَا يَخْفَوْنَ عَلَيْنَا أَفَمَنْ يُلْقَى فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِنًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾[۵] همین مطلب را از سر گرفته. و دنبالش می‌فرماید: ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جَاءَهُمْ﴾[۶]. و در اواخر سوره باز سخن از خدایی بودن قرآن نموده، می‌فرماید: ﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كَانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ثُمَّ كَفَرْتُمْ بِهِ﴾[۷]. لازمه اعراض مشرکین از کتاب خدا انکار اصول سه‌گانه دین است که اساس دعوت حقه اسلام را تشکیل می‌دهد، و آن عبارت است از وحدانیت خدا، نبوت خاتم الانبیاء (ص)، و معاد، و چون چنین لازمه‌ای در کار بود؛ لذا
در باره این سه اصل مفصل سخن می‌گوید، و در ضمن بشارت و انذار می‌دهد. از روایات استفاده می‌شود این سوره در اوایل بعثت نازل شده و مضامین آیاتش نیز بر این معنا دلالت دارد، پس در نتیجه این سوره مکی خواهد بود.
ویژگی‌های سوره فصلت
- این سوره ۵۴ آیه به عدد کوفی، ۵۳ آیه به عدد حجازی، ۵۲ آیه به عدد بصری و شامی، ۵۶ آیه طبق شمارش برخی از قاریان دیگر، ۷۹۶ کلمه و ۳۳۵۰ یا ۳۳۶۴ حرف دارد.
- در ترتیب نزول، شصت و یکمین و در قرآن کریم چهل و یکمین سوره است.
- پس از سوره مؤمن و پیش از سوره «شوری» و پیش از هجرت در مکه نازل شد.
- از نظر کمیت، از سوره‌های مثانی و شامل اندکی بیش از یک حزب قرآن است.
- از سُوَر عزائم و دارای سجده واجب است.
- گفته‌اند آیه ۳۴ آن منسوخ است.
مطالب مهم سوره
- نزول قرآن و اوصاف آن؛
- آفرینش آسمان و زمین و جهان از ماده گازی شکل؛
- یادآوری سرنوشت عبرت‌انگیز قوم عاد و ثمود؛
- صحنه رستاخیز و زنده‌شدن آدمیان و شهادت جوارح در دادگاه الهی؛
- آیات آفاقی و انفسی الهی[۸].[۹]
اسامی سوره فصّلت
نام‌های دیگر سوره فصلت عبارت‌اند از:
- حم سجده: این سوره با حروف مقطعه «حم» آغاز شده و یکی از چهار سوره عزائم و دارای سجده واجب است. با توجه به این امر و به منظور تمایز این سوره با سوره «سجده اولی»، به سوره «حم سجده» خوانده شده است.
- مصابیح: «مصابیح» جمع «مصباح» به معنای چراغ‌ها است. این واژه به صورت جمع، دو بار در قرآن به کار رفته است: یک بار در آیه ﴿وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ﴾[۱۰] و بار دیگر در آیه ﴿فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ﴾[۱۱]. با توجه به وجود این واژه و معنای آن، این سوره «مصابیح» نام گرفته است[۱۲].[۱۳]
منابع
پانویس
- ↑ «(این کتاب) فرو فرستاده‌ای است از سوی (خداوند) بخشنده بخشاینده» سوره فصلت، آیه ۲.
- ↑ «آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.
- ↑ «(این کتاب) فرو فرستاده‌ای است از سوی (خداوند) بخشنده بخشاینده» سوره فصلت، آیه ۲.
- ↑ «و کافران گفتند: به این قرآن گوش ندهید و در (هنگام خوانده شدن) آن، سخنان بیهوده سر دهید باشد که پیروز گردید» سوره فصلت، آیه ۲۶.
- ↑ «بی‌گمان کسانی که در آیات ما کژاندیشی می‌کنند بر ما پوشیده نیستند، آیا آن کس که در روز رستخیز در آتش افکنده می‌شود بهتر است یا آنکه در امن و امان می‌آید؟ هر چه می‌خواهید انجام دهید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره فصلت، آیه ۴۰.
- ↑ «به یقین آنان که این یادکرد را چون بر آنان فرود آمد انکار کردند (کیفر خواهند دید) و به راستی آن کتابی است ارجمند» سوره فصلت، آیه ۴۱.
- ↑ «بگو به من خبر دهید که اگر (این قرآن) از سوی خداوند باشد آنگاه شما آن را انکار کنید چه کسی گمراه‌تر از (چنین) کسی است که در ستیزی ژرف (با خداوند) به سر می‌برد؟» سوره فصلت، آیه ۵۲.
- ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۷، صفحه ۳۵۸؛ سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۴۳و۴۱؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۶؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۶؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۳؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۲۰، صفحه ۲۰۱؛ هاشم‌زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۳۳۹؛ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۴۱۳.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۳۰۱۶.
- ↑ «آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی آراستیم و آنها را ابزار رماندن شیطان‌ها کردیم و عذاب آتش سوزان را برای آنان آماده ساختیم» سوره ملک، آیه ۵.
- ↑ «آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.
- ↑ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۱۸۱؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۶؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۴۱۳؛ حجتی، محمد باقر، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، صفحه ۱۴۵؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۲۰،صفحه ۲۰۵؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱،صفحه ۱۹۴.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص۷۹۷.