سجده فرشتگان

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آفرینش حضرت آدم است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

همچنین ببینید: ملائکه

در داستان حضرت آدم (ع) قرآن کریم جریان سجده فرشتگان در برابر حضرت آدم(ع) را به تصویر می‌‌کشد.

سجده فرشتگان در قرآن

فرمان سجده فرشتگان بر آدم، در آیه ﴿وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا﴾ و آیات دیگری آمده است. در اینکه مقصود از این سجده چه بوده و آیا به شخص آدم (ع) اختصاص داشته یا مربوط به همه ذریه اوست و آیا همه ملائکه به سجده مأمور بودند، یا گروهی خاص، و زمان این سجده، چه هنگامی بوده، مفسران آرای گوناگونی دارند.

از ظاهر بیش‌تر تفاسیر برمی‌آید که مسجود بودن را مختص شخص آدم (ع) دانسته‌اند؛ ولی برخی سجده ملائکه را ویژه شخص آدم ندانسته و گفته‌اند: این سجده برای همه فرزندان آدم و حیات انسانی بوده و آدم (ع) از باب نمونه و به نمایندگی از طرف همه افراد انسان، مسجود فرشتگان قرار گرفته است.

گفته شده: این سجده در حقیقت، احترام به انسانیت، به ویژه اهل بیت رسالت (ع) بوده است؛ همان گونه که امام علی (ع) در حدیثی می‌فرماید: خداوند ما را در صلب آدم قرار داد و فرشتگان را فرمود که برای ما بر او سجده کنند. برخی نیز آدم (ع) را الگویی برای انسان کامل برشمرده و گفته‌اند: این مقام مخصوص شخص آدم (ع) نیست؛ بلکه متعلق به انسان کامل است.

داستان سجده

پس از تعلیم اسماء به آدم و اعلام عجز ملائکه از دانستن آن، خداوند دستور سجده می‌‌دهد و می‌‌فرماید: ﴿وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ﴾ اصل سجده در لغت خضوع و تذلل است. یا به معنی تذلل و انقیاد با فرود آوردن سر است. در روایات نیز بر فرود آوردن سر بر زمین در برابر آدم تصریح شده. در شرع نیز سجده عبارت است از روی بر زمین نهادن یا پیشانی نهادن بر زمین به قصد عبادت. علامه طباطبایی تصریح می‌‌کند که هر چند سجده کردن از همه افعال انسان تعیّن بیشتری برای عبادت دارد، لکن نباید سجده را عبادتی ذاتی دانست که در آن صورت انجام آن به عنوان تحیت وتکریم برای غیر خدا به گونه ای که اطاعت فرمان خدا و خضوع برای او نیز محسوب شود جایز نباشد.

ممکن است گفته شود آدم قبله بوده، مثل کعبه و سجده برای خدا بوده، یا آدم خدا را سجده می‌‌کرد و ملائکه در پس آدم متابعت می‌‌کردند، ولی سخن بهتر آن است که سجده برای آدم بود، ولی در حقیقت، اطاعت خدا بود. صدرالمتألهین می‌‌گوید ممکن است سجده برای خدا بوده، در آن صورت آدم قبله قرار گرفته مثل کعبه، به جهت بالا بردن شأن او و یا آدم سبب وجوب سجده برای خدا بوده، زیرا با دیدن او پی به عظمت قدرت الهی می‌‌بردند و یا مسجود انسان بوده از آن جهت که آدم به قرب الهی رسیده بود، لذا این سجود برای آدم، سجود برای خدا محسوب می‌‌شود، زیرا آدم آینه تمام نمای خدا بود، یا اینکه سجده اصلاً به معنای انقیاد و خضوع است، نه سجده حقیقی که از نظر ایشان قول دوم بهتر است. یا اینکه سجده برای آدم باشد به عنوان احترام به او و ممکن است گفته شود سجده ملائکه نوعی انقیاد، مطاوعت و در تسخیر بودن ملائکه برای آدم است. برخی هم گفته‌اند سجده فرشتگان بر آدم به مفهوم فرمان بری همه نیروهای سپهر از انسان است.

سجده بر آدم در حقیقت سجده برای بشر بوده و آدم نماینده بشریت محسوب می‌‌شده است. آیات ﴿وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ لَمْ يَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ﴾، ﴿قَالَ فِيهَا تَحْيَوْنَ وَفِيهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ﴾، ﴿يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ﴾ دلیل این مطلب به شمار آمده است. رسول گرامی اسلام (ص) سجده بر آدم را در حقیقت اکرام برای خود و اهل بیتش می‌‌داند، بنابراین سجده بر شخص آدم نبود.

درباره فلسفه مأمور شدن فرشتگان به سجده بر آدم، دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است: گروهی سؤال از ملائکه را برای تعجیز می‌‌دانند و گروهی برای آزمایش و امتحان. تا زمانی که آدم خلق نشده بود، ابلیس و ملائکه در یک رتبه بودند و امتیازی به هم نداشت و پس از خلقت آدم، این دو گروه از هم جدا شدند.

منابع

1. ناصح، علی احمد، آدم، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱
2. مقدمی، محمود، مقاله «آدم»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱