وظایف امت نسبت به امام
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل وظایف امت نسبت به امام (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- امّت در قبال امام تکالیف و وظایفی دارد که اگر آنها به این تکالیف عمل می‌کردند هرگز رهبری و حکومت بر آنها به دست ستمکاران و طاغوت‌ها نمی‌افتاد. امامان معصوم هرگز از انجام تکالیف خود تخطّی نکردند؛ ولی مردم در انجام وظایف خود کوتاهی کردند. اینک برخی از وظایف امّت مورد بررسی قرار می‌گیرد[۱]
وظایف معرفتی (معرفت)
نخست: شناخت شخصیت و جایگاه امام
- اوّلین و مهم‌ترین وظیفه امّت در قبال امام، معرفت نسبت به او است؛ زیرا بهره‌گیری از وجود امام و هدایت‌های او فرع بر شناخت او است و اگر کسی امام خود را نشناسد در گمراهی و جهل خواهد بود؛ به همین دلیل از پیامبر اسلام(ص) نقل شده که فرمود: "هرکس بمیرد در حالی که امام زمان خود را نشناخته باشد، با مرگ جاهلیّت مرده است"[۲]. در حدیثی از امام باقر(ع) می‌خوانیم: "هر کس که خداوند عزّوجل را عبادت کند (با عبادتی که خود را به زحمت می‌اندازد) در حالی که برای او امام و پیشوای الهی نباشد، در این صورت تلاشش پذیرفته نمی‌شود و در گمراهی و سرگردانی به سر می‌برد و خداوند اعمالش را دشمن می‌دارد و مثل او مثل گوسفندی است که چوپان خود را گم کرده است"[۳][۴].
دوم: شناخت حقوق امام
سوم: شناخت سیره و معارف امام
وظایف قلبی و عاطفی
نخست: ایمان به امام و کفر به دشمنان او
دوم: تولی امام (پذیرش ولایت او) و تبری از دشمن امام (بیزاری از دشمنان او)
سوم: محبّت به امام و بغض به دشمنان او
- محبّت و دشمنی، هر دو از امور قلبی بوده و نمی‌توان آن را به عنوان تکلیف و وظیفه تعیین کرد؛ امّا این دو مقدّماتی دارند که می‌توان با ایجاد آن مقدّمات آنها را به وجود آورد؛ مثلاً انسان فطرتاً کمال و زیبایی را دوست دارد و آن را در هر کس ببیند نسبت به او محبّت پیدا می‌کند و با توجّه به کمالات موجود در امام و جمال معنوی او هر کس نسبت به امام و صفات او معرفت پیدا کند طبعاً او را دوست خواهد داشت؛ پس محبّت نسبت به امام، فرع بر معرفت او است؛ البته می‌توان نفس را به محبّت افراد فرا خواند و از این طریق نیز محبّت ایجاد می‌شود. رمز تأکید فراوان احادیث و حتّی قرآن کریم نسبت به محبّت اهل بیت(ع) از جمله همین مطلب است؛ مثلاً از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمود: "در روز قیامت بنده گام از گام بر نمی‌دارد مگر آنکه از چهار مطلب از او میپرسند: از عمرش که چگونه آن را به پایان رسانده است، از جوانی‌اش که چگونه به پیری رسانده است، از دارایی‌اش که از کجا به دست آورده و در کجا مصرف کرده است و از محبّت ما اهل‌بیت(ع)"[۵][۶].
چهارم: مودّت امام و عداوت با دشمنان او
پنجم: خیرخواهی برای امام (نصح برای امام)
- یکی دیگر از وظایف امّت، خیرخواهی نسبت به حکومت و رهبر و پیشوای خود است. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: "امّا حق من بر شما آن است که ... در پنهان و آشکار خیرخواهی کنید"[۷].
- در سخن دیگری از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: "پیامبر در مسجد خیف در منی سخنرانی کرد و فرمود: "سه چیز است که در قلب انسان مسلمان خیانت نسبت به آن راه ندارد. اخلاص عمل برای خدا، خیرخواهی برای پیشوایان مسلمانان و همراهی با جماعت مسلمانان"[۸][۹]
ششم: صلوات بر امام و لعن بر دشمنان او
وظایف رفتاری و عملی
نخست: تمسّک و اعتصام به امام
- یکی از وظایف مسلمانان نسبت به امام(ع) تمسّک به اوست. تمسک به امام(ع) در قالب حدیث شریف ثقلین تبیین شده است[۱۰] و تمسک به امام(ع) نیز به‌معنای چنگ زدن به سیره و فرمان او و محکم گرفتن آنهاست؛ به گونه‌ای که با وجودمان آمیخته گردد و هیچ جدایی از آن نداشته باشیم. تمسّک به امام انسان را از ضلالت و گمراهی حفظ می‌کند [۱۱] و به سعادت می‌رساند [۱۲][۱۳]. اعتصام، حالتی درونی همراه با برون‌داد رفتاری است که از ادراک ناتوانی، نیازمندی و آسیب‌پذیری انسان سرچشمه گرفته و معتصِم را برای دستیابی به عصمت و ایمنی، به پناه بردن و دست انداختن به نگهدارنده‌ای معصوم و مطمئن وامی‌دارد[۱۴]. خدای متعال به انسان دستور می‌دهد که اعتصام به حبل الهی داشته باشد: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا﴾[۱۵] و از تفرقه و پراکندگی پرهیز کند: ﴿وَلَا تَفَرَّقُوا﴾[۱۶]. طبق آیات و روایات شریف، حبل الهی، اهل بیت عصمت و طهارت‌اند[۱۷] ازاین‌رو، اعتصام به اهل بیت(ع) از وظایف یک انسان مسلمان به شمار می‌رود و این اعتصام موجبات هدایت او را فراهم می‌آورد [۱۸]. تمسّک به امام انسان را از ضلالت و گمراهی حفظ [۱۹] و اعتصام به آنها انسان را هدایت می‌کند: [۲۰][۲۱].
دوم: تبعیت از امام (معیت با امام)
- این وظیفه دارای دو رکن اساسی است:
- اطاعت امام بلکه تسلیم در برابر امام: یکی دیگر از وظایف بسیار مهمّ امّت، اطاعت محض از امام است؛ زیرا بدون اطاعت امّت دیگر فلسفه‌ای برای وجود امام باقی نمی‌ماند. امام صادق(ع) فرمود: "خدای تبارک و تعالی محبّت و دوستی ما را بر شما واجب کرد و اطاعت از ما را بر شما لازم فرمود. آگاه باشید! هر کس از ما است باید از ما پیروی کند"[۲۲]. از امیر المؤمنین(ع) نقل شده است که فرمود: "در صورتی که امام به تکالیف خود عمل کرد بر مردم است که از او بشنوند (اطاعت کنند) و از او پیروی نمایند و هنگامی که آنها را فرا می‌خواند، اجابت کنند"[۲۳]. اگر کسی امام را حقیقتاً بشناسد، حتماً محب او خواهد شد و محب واقعی از محبوب خود نافرمانی نمی‌کند؛ به این ترتیب این سه امر مترتب بر هم هستند[۲۴].
- نصرت و اجابت دعوت او: از جمله وظایف امّت نسبت به امام، یاری و اجابت دعوت اوست. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: "امّا حق من بر شما آن است که ... هر گاه شما را فرا خواندم اجابت کنید"[۲۵].
سوم: وفاداری در بیعت با امام
- یکی دیگر از وظایف امّت، وفاداری در بیعت نسبت به حکومت و رهبر و پیشوای خود است. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: "امّا حق من بر شما آن است که نسبت به بیعتی که با من کردید، وفادار بمانید"[۲۶].
چهارم: پرداخت حقوق مالی امام
پنجم: دیدار و زیارت امام
ششم: سلم بودن برای امام و جنگ با دشمنان او
هفتم: انتظار فرج محمد و آل محمد
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۹۰.
- ↑ «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»
- ↑ اصول کافی، کتاب الحجة، باب معرفة الامام و الردالیه، ج۱، ص۲۵۹.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۹۰.
- ↑ غایة المرام، ص۲۶۱.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۹۱.
- ↑ نهج البلاغه (فیض الاسلام)، خطبه ۳۴، ص۱۴.
- ↑ اصول کافی، باب أمر النبی(ص) بالنصیحة لائمة المسلمین و اللزوم لجماعتهم، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۹۲.
- ↑ «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ»؛ وسائل الشیعة، ج۲۷، ص۳۳.
- ↑ «مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا»
- ↑ «وَ فَازَ مَنْ تَمَسَّكَ بِكُمْ».
- ↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۹۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۷، ص۱۵۹.
- ↑ «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ «و مپراکنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ «نَحْنُ حَبْلُ اللَّهِ الَّذِي قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»؛ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۸۴.
- ↑ «وَ هُدِيَ مَنِ اعْتَصَمَ بِكُمْ»؛ بحارالأنوار، ج۹۹، ص۱۵۱.
- ↑ «مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا»
- ↑ «وَ هُدِيَ مَنِ اعْتَصَمَ بِكُمْ»؛ بحارالأنوار، ج۹۹، ص۱۵۱.
- ↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۹۳-۹۴.
- ↑ الحکم الزهراء، ج۲، ص۸۶.
- ↑ میزان الحکمة، ج۱، ص۱۷۷، حدیث ۸۷۵.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۹۱-۹۲.
- ↑ نهج البلاغه (فیض الاسلام)، خطبه ۳۴، ص۱۴.
- ↑ نهج البلاغه (فیض الاسلام)، خطبه ۳۴، ص۱۴.