بدیع در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بدیع است. بدیع از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بدیع در قرآن - پرسش مرتبط نداردمقدمه
صفت مشبهه از ماده «بدع» به معنی نوآفرینی کردن، چیزی را بدون سابقه قبلی و به طور ابتکاری ایجاد کردن است. راغب اصفهانی گوید: بَدع و اِبداع: ایجاد چیزی است که بدون الگو و نمونه و بدون سابقه باشد و هرگاه این واژه در مورد خدا به کار رود به معنی ایجاد چیزی، بدون ماده و ابزار و نیز، بدون مکان و زمان می‌باشد. کلمه «بدیع» به معنای «مُبدِع» (ابداع کننده) و «مُبدَع» (ابداع شده) به کار رفته است؛ مانند: ﴿بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ...﴾[۱]. «بِدع» به معنای اسم فاعل و اسم مفعول آمده است. مانند: ﴿قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ﴾[۲]. مراد آیه این است که من چیز بی‌سابقه‌ای نمی‌گویم، بلکه پیامبران پیشین نیز همین سخنان را گفته‌اند. یا اینکه ﴿بِدْعًا﴾ به معنای اسم مفعول باشد. یعنی من اولین رسول و فرستاده به سوی شما نیستم بلکه رسولانی قبل از من به سوی شما فرستاده شده‌اند. «بِدعَه» که جمع آن «بِدَع» است از همین ماده است. یعنی وارد کردن مطلب و موضوعی در دین که صاحب شریعت آن را سنّت نکرده و با اصول متقن شریعت نیز مخالفت دارد[۳].
بدیع از اسماء و صفات خدای متعال است و مراد از آن، ایجاد اشیاء و پدیده‌ها از سوی خدا، بدون وسیله، ماده، زمان و مکان است. این نوع آفرینش، ویژه ذات حق است. این واژه دوبار در قرآن ذکر شده است ﴿بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾[۴]، ﴿بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُنْ لَهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾[۵].
بدیع به عنوان اسمی از اسماء حُسنای الهی در مورد خداوند می‌تواند حامل دو معنا باشد:
- آنکه در ذات و صفات و افعال بی‌نظیر و بیمانند است که همان مفهوم ﴿لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ﴾[۶] را دارد. با اینکه در روایات آمده که: «فَإِنَّكَ بَدِيعٌ لَمْ يَكُنْ قَبْلَكَ شَيْءٌ»[۷]. «بدیع» در اینگونه موارد همسو و هممعنای اول است.
- آفریننده‌ای که مخلوقات را بدون الگو و مثل و مانندی که بر کار او سبقت داشته باشد ایجاد کرده است؛ مانند: ﴿بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ...﴾، «آسمانها و زمین را بدون سابقه وجود ایجاد نموده است»؛ ﴿وَقَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ * بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾[۸]
اگر بدیع به معنای ذات بیمانند باشد، فرزند داشتن چنین ذاتی غیرممکن است؛ زیرا فرزند داشتن عبارت از این است که موجودی برخی از اجزای وجود خود را از خود جدا کرده و به تدریج او را تربیت کند تا نوعی همانند خودش شود در حالیکه ذات الهی منزّه از اینگونه است. و اگر بدیع به معنای آفریننده موجودات، بدون نمونه پیشین باشد، لازمه بدیع بودن خداوند آن است که خلق و فعل الهی شبیه فعل دیگران نباشد؛ بنابراین فرزند داشتن او ممکن نیست؛ زیرا تحقق فرزند به تربیت و تدریج نیاز دارد[۹][۱۰]
منابع
پانویس
- ↑ «پدیدآور آسمانها و زمین است» سوره بقره، آیه ۱۱۷.
- ↑ «بگو من در میان پیامبران، نوپدید نیستم و نمی‌دانم با من و شما چه خواهند کرد، جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم و من جز بیم‌دهنده‌ای آشکار نیستم» سوره احقاف، آیه ۹.
- ↑ مفردات، ص۱۱۱، ماده بدع.
- ↑ «پدیدآور آسمانها و زمین است و چون (انجام) کاری را بخواهد تنها می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره بقره، آیه ۱۱۷.
- ↑ «آفریننده آسمانها و زمین است، چگونه او را فرزندی تواند بود در حالی که او را همسری نیست و همه چیز را آفریده است و او به هر چیزی داناست» سوره انعام، آیه ۱۰۱.
- ↑ «چیزی مانند او نیست» سوره شوری، آیه ۱۱.
- ↑ بحار الانوار، ج۸۸، ص۶۹.
- ↑ «و گفتند خداوند فرزندی گزیده است؛ پاکا که اوست، بلکه هر چه در آسمان و زمین است از اوست؛ همه فرمانبردار اویند * پدیدآور آسمانها و زمین است و چون (انجام) کاری را بخواهد تنها می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره بقره، آیه ۱۱۶-۱۱۷.
- ↑ المیزان، ج۱، ص۲۶۱؛ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص۴۲۶.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «بدیع»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۳۶۲-۳۶۳.