سوره مؤمنون در علوم قرآنی

مقدمه

خداوند در یازده آیه اول این سوره، صفات مؤمنان از قبیل: خشوع در نماز، اِعراض از لغو، پرداخت زکات، حفظ عفت و امانتداری را بیان می‌کند و سپس به خلقت انسان، نعمت‌های خدا، دعوت انبیا و معاد می‌پردازد. به مناسبت ذکر اوصاف مؤمنان در این سوره و ذکر واژه ﴿الْمُؤْمِنُونَ ﴾ در آیه نخست، نام سوره را «مؤمنون» نهاده‌اند. و به مناسبت کلمه آغازین سوره، به آن سوره ﴿قَدْ أَفْلَحَ ﴾ هم گفته می‌شود.

مضمون این سوره دعوت به ایمان به خدا و روز قیامت است و فرق‌های میان مؤمنان و کفار شمرده شده است. صفات پسندیده و فضایی که در مؤمنان و رذائل اخلاقی و اعمال زشتی که در کفار هست ذکر شده و به دنبالش مژده‌ها و بیم‌ها داده که بیم‌های آن متضمن ذکر عذاب آخرت و بلاهای دنیایی است. بلاهایی که امت‌های گذشته را به خاطر تکذیب دعوت حق از بین برد و منقرض ساخت. و از دوران نوح (ع) گرفته از هر امتی نمونه‌ای ذکر کرده، تا به عیسی (ع) رسیده است. گفته شده: سیاق آیات این سوره شهادت می‌دهد که این سوره مکی است‌

دارای ۱۱۸ آیه به عدد کوفی، ۱۱۹ آیه به عدد قاریان دیگر، ۱۸۴۰ کلمه و ۴۸۰۲ حرف است.
در ترتیب نزول، هفتاد و چهارمین و در مصحف شریف بیست و سومین سوره است.
پس از سوره انبیا و پیش از سوره سجده در مکه و پیش از هجرت نازل شد. برخی تنها آیه ۴ را که درباره تشریع زکات است مدنی دانسته‌اند؛ ولی در پاسخ می‌توان گفت اصل تشریع زکات، در مکه بوده است؛ هرچند دستور جمع‌آوری و سایر احکام آن در مدینه قانونگذاری شد.
گفته‌اند دو آیه منسوخ دارد.
از نظر کمّیّت، از سُوَر مئین و اندکی کمتر از نیم جزء قرآن است.

↑ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱،صفحه ۴۴۹و۱۸۱؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۵،صفحه ۵؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۵؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱،صفحه ۶۳و۴۳؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱،صفحه ۱۹۳؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱،صفحه ۳۲۹؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۱۴،صفحه ۱۸۹؛ هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۲۵۶؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عند المفسرین، جلد۱،صفحه ۳۱۶
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۳۱۰۲.