غیبت صغری در معارف و سیره رضوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث غیبت صغری است. غیبت صغری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: غیبت صغری در تاریخ اسلامی - غیبت صغری در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبطغیبت صغری و نواب خاص
امام زمان (ع)، پس از تصدی امامت، برای زنده‌ماندن چاره‌ای جز اختفا نداشته است، از این‌رو از انظار عموم غایب شد. این غیبت به دو دوره تقسیم می‌شود؛ غیبت صغری که از سال ۲۶۰ق؛ یعنی سال رحلت امام حسن عسکری (ع) آغاز و تا سال ۳۲۹ق[۱]، یعنی ۶۹سال به طول انجامید. برابر باور مشهور شیعی، در دوره غیبت صغری، شیعیان از طریق نوّاب خاص با ایشان در ارتباط بوده و مشکلات خویش را برطرف می‌کردند[۲]. نائبان خاص حضرت که در این دوره نقش واسط میان ایشان و پیروانش را ایفا می‌کرده و عملاً عهده‌دار منصب وکالت امام بودند، حسب مشهور چهارنفر بودند؛ ابوعمرو عثمان بن سعید عمری (۲۶۷ق یا ۲۸۰ق)، ابوجعفر محمد بن عثمان عمری (۳۵۰ق)، ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی (۳۲۶ق) و ابو الحسن علی بن محمد سمری (۳۲۹ق)[۳] و جز از طریق ایشان امکان ارتباط با امام برای شیعه میسر نبود، هر چند برخی، از ملاقات دسته‌ای از افراد با آن حضرت در این دوره سخن به میان می‌آورند[۴]. عثمان بن سعید عمری اولین نایب خاص امام زمان (ع) و از قبیله بنی‌اسد[۵] بود که در سامرا می‌زیست. وی عصر امام هادی[۶]، امام حسن عسکری (ع)[۷] و امام زمان (ع) را درک کرده و از معتمدین آن سه امام بود که امام هادی (ع) و فرزندش به این مطلب اشاره داشته‌اند[۸]. امام حسن عسکری (ع) در پایان ملاقات گروهی از شیعیان یمنی با عثمان، او را نماینده امام و دارای اختیار از طرف ایشان معرفی کردند، همچنین وی وظیفه تغسیل و تدفین امام حسن عسکری (ع) را بر عهده داشت[۹]. در مورد سال وفات وی بین ۲۶۷ یا ۲۸۰ق[۱۰]اختلاف است. پس از او فرزندش ابوجعفر محمد بن عثمان عمری نیابت امام را بر اساس توقیعی از آن حضرت به عهده گرفت[۱۱]. او همچون پدرش از افراد ثقه و مورد اعتماد نزد امام حسن عسکری (ع)[۱۲] و در میان شیعیان مورد احترام و مقبول ایشان بود[۱۳] و حدود پنجاه‌سال[۱۴]امر نیابت و سازماندهی امور وکلا و شیعیان را دنبال کرد و سرانجام به سال ۳۰۵ یا ۳۰۴ق[۱۵]، تاریخی که خود پیش‌بینی کرده بود از دنیا رفت[۱۶]. به دنبال او و در پی معرفی همو از طرف امام زمان (ع)، ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی که از نمایندگان وی در بغداد[۱۷] و فردی مورد اعتماد بود به نیابت معرفی و عهده‌دار امور شیعه شد[۱۸] و تا سال ۳۲۶ق؛ یعنی سال درگذشتش[۱۹]، این مسئولیت را به دوش کشید. حسین در زمان وزارت آل‌فرات در دستگاه خلافت مقتدر عباسی، اموال بسیاری به او رسید[۲۰]، اما چون در شورش قرامطه و نیاز دستگاه خلافت به آن اموال از تحویل آن سر باز زد، دستگیر و زندانی شد و بین سال‌های ۳۱۲ق تا ۳۱۷ق در حبس به سر برد[۲۱]. حسین کتاب التأدیب را در فقه شیعه نوشت و نزد فقهای قم برای اظهارنظر فرستاد، آنها تمام مطالب آن را به جز یک مورد تأیید کردند[۲۲]. ابوالحسن علی بن محمد سمری آخرین وکیل امام زمان (ع) بود که توسط آن حضرت و به وصیت نائب پیشین، حسین بن روح جانشینی او را بر عهده گرفت[۲۳]. وی تا سال ۳۲۹ق[۲۴] متکفل امر نیابت و وکالت گردید، اما چند روز پیش از مرگ توقیعی از امام زمان دریافت کرد که مرگش بعد از شش روز پیش‌بینی شده بود و نیز آمده بود که زمان غیبت تامه فرا رسیده و دیگر ظهوری جز به اذن خداوند نخواهد بود و این هم پس از مدتی طولانی رخ خواهد داد؛ هنگامی‌که قلب‌ها به تیرگی‌گرایید و زمین از ستم پر شد. در ادامه توقیع چنین ذکر شده: «به زودی در میان شیعیان یا برای شیعیان من کسی یا کسانی خواهند آمد که مدعی مشاهده و دیدار من هستند و هر که پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی چنین ادعایی کند دروغ‌گو و مُفتِر است»[۲۵].[۲۶]
منابع
پانویس
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۹۴-۳۹۵.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ص۴۳۲، ۵۰۱.
- ↑ تاریخ أهل البیت (ع)، ص۱۵۰-۱۵۱؛ کمال الدین و تمام النعمة، ص۴۳۲.
- ↑ إلزام الناصب، ج۲، ص۵، ۶۷.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۵۴.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۸۹.
- ↑ رجال الطوسی، ص۴۰۱؛ کتاب الرجال، ابن داود، ص۲۳۳.
- ↑ کشف الغمة، ج۲، ص۵۳۰.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۵۶.
- ↑ تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (ع)، ص۱۵۵.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ص۵۱۰؛ الاحتجاج، ج۲، ص۴۸۱.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۳۰.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۵۶.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۶۶.
- ↑ الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۰۹؛ کتاب الرجال، ابن داود، ص۳۲۳؛ خلاصة الأقوال، ص۱۴۹.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۶۵.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۶۹.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ص۵۰۳؛ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۷۱.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۸۶.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۷۲.
- ↑ صلة تاریخ الطبری، ص۱۲۲؛ کتاب الغیبة، طوسی، ص۴۱۰.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۹۰.
- ↑ تاج الموالید، ص۱۱۲.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۹۴.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۳۹۵.
- ↑ واسعی، شریفی، مقاله «امام مهدی»، دانشنامه امام رضا ج۲، ص ۵۲۹-۵۳۷.