خطبه ۲۱۵ نهج البلاغه

==مقدمه==

• امام علی (ع) آن‌گاه که بر مسند خلافت نشست، بزرگ‌ترین همت خویش را در مسائل اجتماعی بر اجرای عدالت آن هم به آن گستردگی که امام از مفهوم عدالت داشت، معطوف ساخت. از این‌رو، از آغاز حکومت تا پایان آن، هرگز حاضر نشد عملی انجام دهد که خدشه‌ای بر عدالت علوی وارد آورد. خطبه ۲۱۵ نهج البلاغه حکایت از رجوع برادر امام (عقیل بن ابی‌طالب) به نزد ایشان و درخواست کمک اقتصادی از اوست. گفت‌وگویی میان او و امام درمی‌گیرد که بیانگر همت بلند امام در اجرای عدالت است. او گفت: "به من چیزی بده تا بتوانم قرضم را ادا کنم..." امام: "چقدر بدهکاری؟" عقیل: "صدهزار درهم." امام: "من این مقدار ندارم، اما می‌توانی صبر کنی جیره‌ام را از بیت المال بگیرم و آن را با تو قسمت کنم." عقیل: "بیت المال در دست توست و تو مرا به جیره خود از بیت المال و وقت دریافت آن وعده می‌دهی؟ مگر جیره تو چقدر است؟" امام: "من و تو هر یک فردی از مسلمانان هستیم و حقی مساوی داریم (جایی که با هم سخن می‌گفتند بام دارالاماره بود و از آن‌جا صندوق‌های اجناس بازاریان و تجار دیده می‌شد)." امام: "اگر به این قانع نیستی برو و قفل یکی از صندوق‌ها را بشکن و آنچه در آن است بردار." عقیل: "آیا می‌گویی صندوق‌های مردمی را بشکنم که بر خدا توکل کرده‌اند؟" امام: "آیا به من می‌گویی بیت المال مسلمانان را بگشایم و اموال آنان را به تو بدهم؟ در صورتی که آن‌ها نیز بر خدا توکل کرده‌اند؟" عقیل: "من برای دزدی نیامده‌ام." امام: "اگر مال یک نفر را بدزدی، بهتر است تا مال همه مسلمانان را دزدیده باشی."

مطالب خطبه

1. اهتمام امام بر ظلم نکردن به مرمان؛
2. گزارش درخواست عقیل در کمک از بیت المال؛
3. گزارش رجوع شخصی رشوه‌دهنده به امام و برخود امام با او؛
4. روی‌گردانی آگاهانه امام از دنیا و مادیّات.

فرازی از خطبه

• به خدا سوگند که اگر شب را بر خار سعدان بیدار بگذرانم یا مرا در غل‌ها و زنجیرها بسته بکشانند، بیشتر دوست می‌دارم تا خدا و رسول او را روز قیامت، حالی که به بعضی از بندگان ستم کرده و چیزی از مال دنیا غصب کرده باشم، دیدار کنم. چگونه برای نفسی که با شتاب می‌پوسد و روزگاری دراز در زیر خاک می‌گذراند، به احدی ستم کنم...
• به خدا سوگند، اگر هفت اقلیم را با هر چه زیر افلاک آن است به من دهند تا به نافرمانی خدا پوست جوی را از دهان موری بربایم، چنین نخواهم کرد. همانا که دنیای شما در نظر من از برگی که در دهان ملخی باشد و آن را بجود، پست‌تر است. علی را با نعمتی که فنا می‌شود و لذتی که باقی نمی‌ماند چه کار؟ از خواب خِرد و از زشتی فرو افتادن در خطا به خدا پناه می‌بریم و از او یاری می‌جوییم.

منابع

• دین‌پرور، سیدجمال‌الدین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱