حجر بن یزید بن سلمه کندی

آشنایی اجمالی

ابن حجر^[۱]، نام وی را در بخش نخست کتابش (صحابه) آورده، می‌گوید: ابن سعد در طبقه چهارم از وی یاد کرده و گفته است او حضور رسول خدا (ص) رسید و اسلام آورد. ابن عساکر^[۲] نیز با اشاره به خبر ابن سعد می‌گوید: وی سپس به یمن بازگشت و پس از فتوحات در کوفه سکونت گزید و در ماجرای جنگ صفین شاهد حکمیت در دومة الجندل بود. در طبقات موجود ابن سعد درباره وی مطلبی یافت نشد. وی بدان سبب که شرور بود به «حجر الشر» شهرت یافت و با این لقب بین او و حجر بن عدی که به «حجر الخیر» مشهور بود، فرق گذاشته‌اند^[۳]. از زندگی او در زمان رسول خدا (ص) آگاهی نداریم. او از اصحاب امام علی (ع) بود و در جنگ جمل^[۴] فرماندهی بخشی از سپاه آن حضرت^[۵] یا بنا بر نقلی فرماندهی کندیان را به عهده داشت^[۶].

ابن عدیم^[۷] هم به همین خبر ابن عساکر اشاره کرده، اما به نظر می‌رسد این منابع دچار اشتباه شده‌اند؛ چراکه حتی اگر شرکت «حجر بن یزید» را در جنگ جمل بپذیریم فرمانده بودن او، به ویژه فرماندهی کندیان نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا منابع بسیاری حجر بن عدی را فرمانده کندیان در جنگ جمل دانسته‌اند^[۸]. ممکن است مشترک بودن نام این دو سبب اشتباه برخی مورخان شده باشد. بیشتر منابع از شرکت وی در جنگ صفین در کنار امام علی (ع) خبر داده‌اند، اما گزارش آنان در این باره متفاوت و در برخی موارد متناقض است. با آنکه تعدادی گفته‌اند وی در جنگ صفین همراه امام علی (ع) و شاهد ماجرای حکمیت بود، سپس به معاویه پیوست^[۹] و از سوی او بر ارمینیه گمارده شد^[۱۰]. اما از گزارش نصر بن مزاحم منقری و شماری از منابع دیگر چنین بر می‌آید که وی در جنگ صفین در سپاه معاویه قرار داشته یا دست کم در خلال این جنگ به معاویه پیوسته است؛ از این رو، در این جنگ با حجر بن عدی مبارزه کرده و سرانجام نیز در این جنگ به دست رفاعة بن ظالم حمیری کشته شد و امام علی (ع) بدین منظور خداوند را سپاس گفت^[۱۱]. ضمن آنکه در گزارش دینوری، به عکس خبر نصر بن مزاحم، رفاعة بن طلیق به دست حجر الشر کشته شد و امام علی (ع) خداوند را سپاس گفت که رفاعه همانند عبدالله بن بدیل خزاعی کشته شده است^[۱۲]. بنابراین، اگر حجر در صفین کشته شده باشد، چون گفته‌اند معاویه او را بر ارمینیه گمارد پس باید پیش از جنگ صفین به معاویه پیوسته باشد و نمی‌توانسته است در جنگ صفین در سپاه امام علی (ع) قرار گیرد. اما این خبر با گزارشی که حکایت از گماشته شدن او بر ارمینیه پس از جنگ صفین از سوی معاویه دارد، ناسازگار است^[۱۳]. مشکل دیگر حضور وی در دومة الجندل به هنگام قرارداد تحکیم است که چون نام «حجر بن یزید» در میان یاران امام علی (ع) آمده که شاهد این ماجرا بودند^[۱۴]، اگر «حجر بن یزید» پادشاه همین «حجر الشر» باشد، کشته شدن وی در صفین و نیز حضور او در سپاه معاویه با اشکال مواجه می‌شود. در حالی که برخی منابع با صراحت از حضور «حجر الشر» در سپاه شام و مبارزه او با حجر بن عدی سخن گفته‌اند^[۱۵].

اشکال دیگر اینکه براساس برخی منابع «حجر بن یزید» تا هنگام دستگیری حجر بن عدی از سوی معاویه و فرستادن او نزد زیاد در حدود سال ۵۱ق، زیسته است^[۱۶] که اگر چنین باشد، کشته شدن او در صفین درست نیست. البته اگر «حجر الشر» را با «حجر بن یزید» یکی ندانیم بخشی از مشکلات خبرهای یادشده حل خواهد شد، اما دلیلی بر اثبات یکی بودن آن دو نام وجود ندارد؛ چنان که دلیلی نداریم که اثبات کند مصداق این دو نام یکی نیست. برخی تصریح کرده‌اند که از وی روایتی نقل نشده است^[۱۷]^[۱۸].

منابع

خانجانی، قاسم، مقاله «حجر بن یزید بن سلمه کندی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳

پانویس

↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۴.
↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۴.
↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۴.
↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵.
↑ فسوی، المعرفة و التاریخ، ج۳، ص۳۲۳؛ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۱۳۶.
↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵.
↑ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۱۳۶.
↑ ر. ک؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۴۶؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۴۶؛ مفید، الجمل، ص۳۲۰.
↑ ر. ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۴.
↑ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۳۶؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۴.
↑ ر. ک: منقری، وقعة صفین، ص۲۴۴؛ ابن ابی الحدید، ج۵، ص۱۹۵-۱۹۶؛ و برای بخش نخست خبر، ر. ک: دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۷۵.
↑ ر. ک: دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۷۵.
↑ ر. ک: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵.
↑ ر. ک: منقری، وقعة صفین، ص۵۰۷ و ۵۱۰؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۹۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۱۴۱.
↑ ر. ک: منقری، وقعة صفین، ص۲۴۳-۲۴۴؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۷۵.
↑ ر. ک: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵.
↑ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۳، ص۴۶۷.
↑ خانجانی، قاسم، مقاله «حجر بن یزید بن سلمه کندی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص۱۷-۱۸.

[1] ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۴.

[2] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۴.

[3] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۴.

[4] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵.

[5] فسوی، المعرفة و التاریخ، ج۳، ص۳۲۳؛ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۱۳۶.

[6] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵.

[7] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۱۳۶.

[8] ر. ک؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۴۶؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۴۶؛ مفید، الجمل، ص۳۲۰.

[9] ر. ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۴.

[10] ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۳۶؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۴.

[11] ر. ک: منقری، وقعة صفین، ص۲۴۴؛ ابن ابی الحدید، ج۵، ص۱۹۵-۱۹۶؛ و برای بخش نخست خبر، ر. ک: دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۷۵.

[12] ر. ک: دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۷۵.

[13] ر. ک: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵.

[14] ر. ک: منقری، وقعة صفین، ص۵۰۷ و ۵۱۰؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۹۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۱۴۱.

[15] ر. ک: منقری، وقعة صفین، ص۲۴۳-۲۴۴؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۷۵.

[16] ر. ک: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۳۵.

[17] ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۳، ص۴۶۷.

[18] خانجانی، قاسم، مقاله «حجر بن یزید بن سلمه کندی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص۱۷-۱۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]