صدق در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صدق است. صدق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صدق در قرآن - صدق در حدیث - صدق در نهج البلاغه - صدق در معارف و سیره نبوی - صدق در معارف دعا و زیارات - صدق در معارف و سیره علوی - صدق در معارف و سیره فاطمی - صدق در معارف و سیره سجادی - صدق در جامعه‌شناسی اسلامی - صدق در خانواده - پرسش مرتبط نداردمقدمه
صدق و راستی عبارت است از مطابقت گفتار فرد با اعتقادات او و با آن‌چه از آن خبر می‌دهد. بنابراین اگر سخن راست کسی با اعتقادات او مطابقت نداشته باشد، اگر هم مطابق واقع باشد، نمی‌توان او را راستگو خواند[۱]. از این‌رو خداوند متعال منافقان را در گواهی دادن بر رسالت پیامبر (ص)، دروغگو می‌خواند: ﴿إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ﴾[۲]. بر این پایه و بر اساس آن‌چه بررسی آیات قرآن به دست می‌دهد؛ صداقت و راستی خصلتی است که در همه ساحت‌های وجودی انسان، خواه در عقیده و اندیشه، نیت و انگیزه، سخن و گفتار و یا اخلاق و رفتار خود را نشان می‌دهد. صادق و راستگو کسی است که حرف او با عقیده‌اش هماهنگ باشد و درستی آن را با رفتارش نشان دهد[۳].
منشأ راستی حقیقت است و حق مطلق خداوند متعال است، از این‌رو در نیایش‌های امام زین‌العابدین (ع) از سخن خداوند به عنوان “راست‌ترین گفته‌ها” یاد شده است: «وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ الْأَصْدَقُ...»؛ خداوندا تو خود گفته‌ای... و در پی آن سوگند خورده‌ای... ای خداوند گفته تو راست‌ترین گفته‌هاست و سوگند تو درست‌ترین و کامل‌ترین سوگندهاست[۴].[۵]
راست‌انگاری خدا، پیامبران و امامان
اولین نشانه و نمود صداقت در زندگی انسان مؤمن راست‌انگاری حقیقت و تصدیق خدا، پیامبران و پیشوایان معصوم است، چنانکه امام (ع) در صحیفه سجادیه عرضه می‌دارد: “ای خداوند،... خدایی جز تو نیست، یکتایی و بی‌شریکی. به تو ایمان آوردم و پیامبرانت را تصدیق کردم و کتابت را پذیرفتم[۶]. و نیز: “بارخدایا، به آمرزش و خشنودی خود، آن گروه از مردم روی زمین را یاد کن که پیروان پیامبران بودند و نادیده، پیامبریشان را تصدیق کردند [و راست شمردند]، به هنگامی که معاندان به دروغشان نسبت می‌دادند”[۷] و همچنین: “بارخدایا، مرا از کسانی ده که تو را به یکتایی می‌پرستند و به تو ایمان آورده‌اند و پیامبرت را تصدیق کرده‌اند و امامان را به پیشوایی پذیرفته‌اند؛ امامانی که اطاعتشان را فریضه ساخته‌ای و ایمان به تو و تصدیق به رسول تو به دست ایشان اجرا می‌شود”[۸].[۹]
راست‌انگاری در قرآن
نشانه راست‌انگاری خدا و پیامبران و امامان تصدیق کتاب‌های آسمانی و تعالیم و آموزه‌های قرآن است: “بارخدایا، قرآن را نوری قرار داده‌ای که در پرتو آن از تاریکی‌های گمراهی و نادانی برهیم، و شفایی برای هر که (آن را راست انگارد و) از سر تصدیق بر آن گوش نهد... بارخدایا... ما را در زمره کسانی قرار ده که صادقانه و از سر صدق معترفند که قرآن از نزد تو نازل شده، تا هیچ شک و تردیدی با یقین ما معارضه نکند”[۱۰].[۱۱]
صداقت در همه چیز
ایمان راستین به خدا، پیامبران، امامان و کتاب خدا نه تنها صداقت در گفتار را در پی دارد، که همه ابعاد و ساحت‌های زندگی انسان تجلی می‌یابد. مواردی از کاربرد آن در صحیفه سجادیه چنین است:
- صداقت و راستی در یقین: «بارخدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را به یقین صادق برسان»[۱۲].
- صداقت و راستی در نیت: «ای خداوند... بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا به نیتی صادق و صبری دائم مدد فرما»[۱۳] «حمد باد تو را... حمدی که آشکارش عین نهانش باشد و نهانش با صدق نیت همراه»[۱۴].
- صداقت و راستی در هدایت: «بار خدایا،... به من هدایت راستین ارزانی دار»[۱۵]. صدق هدایت دارای مراتب و درجاتی است؛ از جمله به معنای ثبات در هدایت و نیز به معنای بهترین نوع هدایت می‌آید؛ همچنان که به معنای صدق گفتار در هدایت دیگران و افکار آنان هم وارد شده است[۱۶].
- صداقت و راستی در توکل: «بارخدایا... به من صداقت در توکل نمودن به خود را عطا کن... خدایا... از تو یقین متوکلان و توکل مؤمنان را می‌خواهم»[۱۷].
- صداقت و راستی در عذرخواهی: «بارخدایا... برای رضای توست اگر در اعماق دلمان پشیمان شده‌ایم و از سر صدق از تو پوزش می‌طلبیم»[۱۸].
- صداقت و راستی در عمل: «ای خداوند، بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را از آرزوهای دور و دراز در امان دار و با عمل راستین آرزوهایمان کوتاه ساز»[۱۹].
- صداقت و راستی در اظهار اشتیاق به عمل: «بارخدایا... روزی من چنان قرار ده که شوق عمل در راه تو توشه روز بازپسینم باشد، آن‌سان که صدق و راستی آن را در دلم احساس کنم»[۲۰].
- بقای صداقت و راستی، تا پایان زندگی: «بارخدایا، بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا بر صدق و راستی بمیران»[۲۱].
- بازتاب صداقت و راستی در گزارش فرشتگان: روشن است که اگر صداقت و راستی بر همه ابعاد و زوایای زندگی انسان سایه اندازد، این صداقت در گزارش فرشتگان مأمور ثبت رفتار ما نیز بازتاب پیدا می‌کند. امام زین‌العابدین (ع) به این حقیقت اشاره دارد آن‌گاه می‌گوید: «بارخدایا، در هر ساعت از ساعت‌های روز... برای من از فرشتگانت گواه راستین قرار ده [آن‌چنان که هر چه فرشتگان گزارش می‌کنند نشانه صداقت من گفتار و رفتارم باشد]»[۲۲].
- زبان راستین در میان آیندگان: «بارخدایا... ریشه کینه را از دل من بر کن. قلبم را با مردمان فروتن مهربان گردان... و برای من در میان آیندگان زبان راستین قرار ده»[۲۳].
اثر راست‌زیستی و رعایت صداقت در تعامل با خود، خدا و مردم این است که آیندگان نیز از چنین فردی به راستی و نیکی یاد خواهند کرد و آوازه او در میان آیندگان، همچون در میان معاصران، به صداقت بلند خواهد بود.[۲۴].[۲۵]
منابع
پانویس
- ↑ مفردات الفاظ القرآن.
- ↑ «چون منافقان نزد تو می‌آیند، می‌گویند: گواهی می‌دهیم که بی‌گمان تو فرستاده خدایی و خداوند می‌داند که تو به راستی فرستاده اویی و خداوند گواهی می‌دهد که منافقان، سخت دروغگویند» سوره منافقون، آیه ۱.
- ↑ قرآن کتاب راستی، ص۴۰.
- ↑ نیایش بیست‌و‌نهم.
- ↑ باقری‌فر، علی، مقاله «صداقت و راستی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۱۶.
- ↑ نیایش پنجاه‌و‌دوم.
- ↑ نیایش چهارم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هشتم.
- ↑ باقری‌فر، علی، مقاله «صداقت و راستی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۱۷.
- ↑ نیایش چهل‌و‌دوم.
- ↑ علی باقری‌فر|باقری‌فر، علی، دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «صداقت و راستی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۱۷.
- ↑ نیایش بیست‌و‌نهم.
- ↑ نیایش چهاردهم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ شهود و شناخت، ج۲، ص۲۷۰.
- ↑ نیایش پنجاه‌و‌چهارم.
- ↑ نیایش چهل‌و پنجم.
- ↑ نیایش چهلم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌دوم.
- ↑ نیایش پنجاه‌و‌چهارم.
- ↑ نیایش ششم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه، حسن ممدوحی کرمانشاهی، ج۲، بوستان کتاب، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ ش؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، چاپ ششم، ۱۳۸۵ ش؛ الصحیفة السجادیة الکاملة، مع الدلیل الموضوعی و المعجم اللغوی و الفهارس، علی انصاریان، سفارة الجمهوریة الاسلامیة الایرانیة بدمشق، ۱۴۱۹؛ فرهنگ‌نامه موضوعی صحیفه سجادیه، سیداحمد سجادی، مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۵ ش؛ قرآن کتاب راستی، علی باقری‌فر، مؤسسه فرهنگی دین‌پژوهی بشرا، چاپ اول، ۱۳۹۰ ش. قرآن کریم؛ مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، ترجمه مصطفی رحیمی‌نیا، نشر سبحان، چاپ دوم، ۱۳۸۸ ش.
- ↑ باقری‌فر، علی، مقاله «صداقت و راستی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۱۸.