سوده بنت زمعه در تاریخ اسلامی
| همسران پیامبر (ص) |
|---|
 |
|
خدیجه بنت خویلد (ازدواج: ۲۵ عام الفیل) |
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوده بنت زمعه است. سوده بنت زمعه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوده بنت زمعه در قرآن - سوده بنت زمعه در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردسوده، دختر زمعه بن قیس، قبل از اسلام به ازدواج پسر عمویش درآمد و با ظهور اسلام از اولین کسانی بود که به پیغمبر خدا (ص)ایمان آورد و پس از او، همسرش نیز مسلمان شد و با هم به حبشه هجرت کردند؛ اما بعد از مدتی به مکه بازگشتند. پس از مدتی همسر او وفات کرد. پیامبر اکرم (ص) نیز که با وفات حضرت خدیجه (س) غمگین بود با پیشنهاد ازدواج با سوده موافقت کرد. او زنی عابد و با تقوا و زاهد بود.
نسب ایشان
سوده، دختر زمعه بن قیس بن عبدشمس بن عبدود است. نسب او با چند واسطه به لؤی بن غالب قرشی می‌رسد. مادرش نیز شموس ـ دختر قیس بن ثابت انصاری ـ نام داشت[۱].
سوده بنت زمعه، قبل از اسلام به ازدواج پسر عمویش سکران بن عمرو بن عبدشمس درآمد[۲] و با ظهور اسلام از اولین کسانی بود که به پیغمبر خدا (ص)ایمان آورد و با حضرت[۳] بیعت کرد. پس از او، همسرش سکران بن عمرو بن عبدشمس نیز مسلمان شد و با هم در جریان هجرت دوم مسلمانان به حبشه به این سرزمین هجرت کردند؛ اما بعد از مدتی به مکه بازگشتند[۴].
نقل شده است که سوده بنت زمعه، شبی در خواب دید که رسول خدا (ص) شروع به راه رفتن کرد و بر گردنش پا نهاد. سوده بنت زمعه، شوهرش را از موضوع خواب آگاه کرد، سکران بن عمرو بن عبدشمس نیز متأثر شد و گفت: "اگر خوابت درست باشد، من می‌میرم و تو با محمد (ص) ازدواج می‌کنی"[۵].
چندی بعد، سکران بن عمرو بن عبدشمس در مکه و به قولی در حبشه وفات کرد[۶].[۷]
ازدواج با رسول خدا (ص)
اندکی پس از وفات خدیجه (س)، خوله بنت حکیم بن اوقص سلمی، همسر عثمان بن مظعون نزد پیغمبر خدا (ص) آمد و نظر ایشان را درباره ازدواج جویا شد[۸]. حضرت پاسخ مثبت داد، او نیز سوده بنت زمعه را معرفی کرد. پیامبر اکرم (ص) او را برای خواستگاری نزد سوده بنت زمعه فرستاد. او در پاسخ، اختیار کار خود را به رسول خدا (ص) سپرد[۹]. پیامبر (ص) به او پیام داد که به یکی از مردان قوم خود بگو تا تو را به عقد من در آورد[۱۰]. سوده بنت زمعه به حاطب بن عمرو بن عبدشمس[۱۱] و به نقلی سلیط بن عمرو[۱۲] خبر داد و او سوده بنت زمعه را به ۴۰۰ درهم به همسری رسول خدا (ص) درآورد[۱۳].
مؤرخان نقل کرده‌اند که در روز عروسیِ سوده بنت زمعه، برادر مشرکش "عبد" از شدت ناراحتی، خاک بر سر می‌ریخت[۱۴]. این ازدواج در رمضان سال دهم بعثت و قبل از ازدواج با عایشه، صورت گرفت[۱۵]. بدین ترتیب، سوده بنت زمعه اولین بانویی بود که خاتم انبیا (ص) پس از وفات خدیجه با او ازدواج کرد[۱۶].
پیامبر (ص) پس از هجرت به مدینه، زید بن حارثه و ابورافع را برای آوردن دختران و همسرش سوده بنت زمعه فرستاد تا آنها را از مکه به مدینه بیاورند[۱۷]. او و دختران پیامبر (ص) ـ فاطمه و ام کلثوم ـ به رسول خدا (ص) ملحق شد. سوده بنت زمعه نیز مانند اکثر زنان پیغمبر (ص) از ایشان، صاحب فرزندی نشد[۱۸].[۱۹]
توجه پیامبر (ص) نسبت به سوده
از عایشه نقل شده است: چون سوده بانویی فربه و سنگین وزن بود در مراسم حج، از پیامبر (ص) اجازه خواست که پیش از ایشان و پیش از حرکت مردم به منی برود و پیامبر (ص) اجازه فرمود. عایشه می‌گوید: من هم دوست داشتم مثل سوده از رسول خدا اجازه می‌گرفتم و نماز صبح را پیش از آمدن مردم در منی می‌گزاردم[۲۰]. هم چنین سوده به اذن رسول خدا (ص) از قربانی کردن نفر معاف شد[۲۱].
پیامبر (ص) برای سوده از محصول خیبر، هشتاد شتروار خرما، بیست شتروار جو و به نقلی گندم مقرر فرمود [۲۲]. پیامبر (ص) کنار دری که از خانه خود وارد مسجد می‌شد، اتاقی برای عایشه و سوده ساخته بود[۲۳].[۲۴]
اوصاف اخلاقی سوده
در منابع اسلامی از سوده دختر زمعه به عنوان زنی روزه‌دار، شب زنده‌دار[۲۵]، عابد، با تقوا و زاهد[۲۶] یاد شده است. عایشه درباره او گفته است: "در روش و منش، زنی را به اندازه سوده بنت زمعه دوست نداشتم که مثلش باشم، جز اینکه در اخلاقش تندی بود که زود برطرف می‌شد"[۲۷].[۲۸]
روزی سوده به رسول خدا (ص) گفت: "دیشب که پشت سر شما نماز می‌گزاردم، چنان رکوع را طول دادید که ناچار بینی خود را از بیم آنکه خون از آن سرازیر نشود، گرفتم". رسول خدا (ص) با شنیدن این حرف خندید. سوده گاهی با نقل سخنانی پیامبر (ص) را می‌خنداند[۲۹].[۳۰]
نقلی از یک لغزش
مؤرخان و محدثان از قول سوده بنت زمعه، روایتی نقل کرده‌اند که می‌گفت: "پیش آل‌عفراء بودم که اسیران جنگ بدر را آوردند. من در خانه خویش رفتم و رسول خدا (ص) را آنجا یافتم. ابوزید سهیل بن عمرو را در گوشه اتاق دیدم؛ در حالی که دستانش به گردنش بسته بود. وقتی او را بدین حال دیدم، نتوانستم خودداری کنم و گفتم: ای ابوزید سهیل بن عمرو! تسلیم شدید؟ چرا دلیرانه نمردید؟ در این هنگام، صدای پیامبر (ص) مرا به خود آورد که گفت: ای سوده بنت زمعه! بر ضد خدا و پیغمبر او سخن می‌گویی؟ گفتم: ای رسول خدا (ص)! قسم به خدایی که تو را به حق برانگیخت، وقتی دستان ابوزید سهیل بن عمرو را بر گردنش بسته دیدم، نتوانستم خودداری کنم و این سخن را گفتم"[۳۱].[۳۲]
ماجرای طلاق سوده بنت زمعه از پیغمبر اکرم (ص)
از جمله مواردی که در کتب روایی و تاریخی در شرح حال سوده بنت زمعه ذکر شده است، موضوع طلاق سوده بنت زمعه از پیامبر اکرم (ص) است. محدثان و مؤرخان در وقوع یا عدم وقوع آن، اختلاف نظر دارند که البته این امر با توجه به خلق کریمانه و مداراگر رسول خدا (ص)، آن هم به علت غریزه جنسی، بسیار بعید به نظر می‌رسد.
طبق نقل ابن کثیر، سوده بنت زمعه، پنج یا شش دختر از شوهر پیشین خود داشت[۳۳] و از سویی به علت کهولت سن[۳۴] بیماری و مشغله‌های دیگر، میل او به مردان کم شده بود؛ از این‌رو نوبت مخصوص خود را به عایشه داد[۳۵]. چنان‌که در روایات تاریخی آمده است او زنی سنگین وزن[۳۶] و کم‌شنوا[۳۷] بود. شاید مجموع این عوامل، باعث شده بود که سوده بنت زمعه نتواند آن چنان که سزاوار است، وظایف همسری خود را به جای آورد؛ از این‌رو خواستار کناره‌گیری از حضرت شد؛ به شرطی که همچنان در زمره همسران پیامبر اکرم (ص) باقی بماند. او شبی بر سر راه پیامبر (ص) نشست و پس از دیدار با آن حضرت، به ایشان گفت: "به خدا مرا مانند زنان، حرصی به شوهر نیست؛ ولی مشتاقم که هر روز به چهره‌ات نگاه کنم و دوست می‌دارم که خداوند به روز قیامت مرا در زمره همسرانت مبعوث فرماید"[۳۸].[۳۹]
زندگانی پس از وفات پیامبر (ص)
گفته شده است که او بعد از هجرت به مدینه، جز چند مورد که همراه پیغمبر اکرم (ص) بود، از مدینه خارج نشد. روایت شده است که او و زینب بنت جحش، تنها زنان پیامبر (ص) بودند که در حجة‌الوداع شرکت نکردند[۴۰]. او پس از وفات پیامبر (ص)، خانه‌نشین شد و حج نرفت تا اینکه وفات کرد[۴۱]. او می‌گفت حج و عمره من در منزل است[۴۲]. از سوده بنت زمعه و احوال او پس از وفات پیامبر (ص)، خبر چندانی به دست ما نرسیده است جز یک مورد، آن هم اینکه عمر بن خطاب در زمان خلافتش، یک کیسه درهم نزد او فرستاد و او آن را میان مستمندان تقسیم کرد[۴۳].[۴۴]
شخصیت روایی
شیخ طوسی، ابن عبدالبر، ابونعیم، ابن اثیر و دیگران، او را در شمار اصحاب و راویان رسول خدا (ص) نام برده‌اند. او احادیثی را از پیامبر (ص) روایت کرد و افرادی چون ابن‌عباس، یحیی بن عبدالله بن عبدالرحمن بن اسعد بن زراره از او احادیثی نقل کرده‌اند[۴۵]. پنج حدیث از او نقل شده است که در کتب صحیحین مسلم و بخاری موجود است[۴۶].
وفات
در سال وفات ایشان اختلاف است. برخی گفته‌اند که سال ۲۳ هجری ـ در اواخر خلافت عمر بن خطاب ـ وفات کرد و عمر بن خطاب بر او نماز خواند[۴۷]. عده‌ای دیگر، این واقعه را در زمان خلافت عثمان دانسته و متذکر شده‌اند که سوده بنت زمعه در سن ۸۰ سالگی از دنیا رفت[۴۸]؛ اما ابن سعد معتقد است که ایشان تا روزگار حکومت معاویه زنده بود و در شوال ۵۴ هجری در مدینه فوت کرده است[۴۹]. از نظر واقدی نیز این قول به واقع، نزدیک‌تر است[۵۰].[۵۱]
منابع
پانویس
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۲؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۶۴۸.
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۷؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۱۱، ص۶۰۰.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۲.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۲؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۱۱، ص۶۰۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۲۹.
- ↑ ابن حبیب بغدادی، المحبر، ص۷۹-۸۰؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۱۱، ص۶۰۰.
- ↑ محمد بن یوسف صالحی دمشقی، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج۱۱، ص۱۹۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۵۶۸-۵۶۹.
- ↑ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة فی احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۴۱۱؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۸.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۲.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۲.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، جا ص۴۲؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ احمد بن علی مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، ج۶، ص۳۳؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۱۶۳؛ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة فی احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۲؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۱۱، ص۶۰۰.
- ↑ احمد بن یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۸۴؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۲؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۱، ص۶۰۰؛ طبرانی، معجم الکبیر، ج۲۴، ص۳۰.
- ↑ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة فی احوال صاحب الشریعه، ج۳، ص۱۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۲، ص۴۰۰.
- ↑ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۶، ص۱۵۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۵۶۹-۵۷۰.
- ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۵۵.
- ↑ تلخیص الحبیر، ابن حجر، ج۷، ص۳۶۸.
- ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۵۶.
- ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ مرادی، غفور، مقاله «سوده بنت زمعه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۵، ص۳۶۶.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایة، ج۷، ص۱۴۴.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایة، ج۸، ص۷۰.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۴، ص۱۸۷؛ محمد بن یوسف صالحی دمشقی، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج۱۱، ص۱۹۹؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۸ ص۱۹۶.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۵۷۰.
- ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۵۳.
- ↑ مرادی، غفور، مقاله «سوده بنت زمعه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۵، ص۳۶۶-۳۶۷.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۲، ص۴۶۰؛ محمد بن عمر واقدی، المغازی، ج۱، ص۱۱۸؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۴، ص۳۹۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۵۷۰-۵۷۱.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایة، ج۳، ص۱۳۳؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۱۱، ص۶۰۱؛ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۶، ص۱۵۹.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۳؛ نویری، نهایة الأرب فی فنون الأدب، ج۱۸، ص۱۸۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۳؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۵؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۴، ص۱۸۶۷.
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ ابن حبیب بغدادی، المحبر، ج۸۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۳؛ نویری، نهایة الأرب فی فنون الأدب، ج۱۸، ۱۷۳؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۵۷۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸ ص۴۴؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۶۵.
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۸؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۴.
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج۹، ص۳۲۲.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۵.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۵۷۲.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج، ۸ ج، ۸ ص۱۹۷؛ دائرة المعارف تشیع، ج۹، ص۳۲۲.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۵۷۲.
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۷؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۴، ص۱۸۶۷؛ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، ج۶، ص۱۵۸.
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۸.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۴؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۱، ص۶۰۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۸، ص۱۹۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۴؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۸، ص۱۹۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۵۷۲.