سیره در لغت به چه معناست؟ (پرسش)

سیره در لغت به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ سیره سیاسی معصومان
مدخل بالاتر	سیره
مدخل اصلی	سیره در لغت
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

سیره در لغت به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث سیره سیاسی معصومان است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی سیره سیاسی معصومان مراجعه شود.

پاسخ نخست

محمد ملک‌زاده

حجت الاسلام و المسلمین محمد ملک‌زاده در کتاب «سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت جور» در این‌باره گفته‌ است:

«سیره بر وزن “فعله” اسم مصدر از فعل “سارَ - یسیرُ” است که در ادبیات و لغت، مصادر گوناگونی برای آن آمده است: “سَیر، مَسیر، تَسْیار، مَسیره و سَیرورَه”. این مصادر همه به معنای رفتن، جریان داشتن و در حرکت بودن به کار رفته‌اند و بر این اساس، بسیاری نیز واژه “سیره” را به نوع حرکت و شیوه جریان داشتن و یا به عبارتی نوع، سبک و شیوه رفتار و کردار تعریف کرده‌اند. خداوند متعال در قرآن، سیره را به مفهوم هیئت، صورت و شکل به کار برده است: ﴿قَالَ خُذْهَا وَلَا تَخَفْ سَنُعِيدُهَا سِيرَتَهَا الْأُولَى﴾»

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین صمدی؛

قنبر علی صمدی حجت الاسلام و المسلمین صمدی در کتاب «سیره امام مهدی در عصر ظهور» در این‌باره گفته‌‌اند: «سیره»، اسم مصدر از ریشه سَیر است و لغت‌شناسان آن را، رفتن، عبور کردن، گذشتن و حرکت کردن بر روی زمین، معنا کرده‌اند. واژه سِیْرَه بر وزن فِعْلَه بر حالت و نوع عمل دلالت می‌کند مانند جَلْسَه؛ یعنی نشستن و جِلْسَه؛ یعنی نوع نشستن. از این رو، مراد از سِیرَه سنّت، روش، طریقه و شیوه خاص رفتاری است. راغب اصفهانی نیز سِیْرَه را به معنای حالت و شیوه‌ای از زندگی و نوع خاصی از رفتار دانسته که به صورت یک روش در عملکرد و حرکت انسان جاری است؛ اعم از اینکه این حالت، منشأ غریزی داشته باشد یا امر اکتسابی باشد. در آیات قرآن واژه سَیر و مشتقات آن، گاهی به شکل امر: و گاه به صورت فعل مضارع: ﴿أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ﴾ به کار رفته است. در این گونه آیات «سِیره» ناظر به معنای لغوی؛ یعنی حرکت و رفتن و سفر بر روی زمین است».

۲. حجت الاسلام و المسلمین جباری؛

محمدرضا جباری حجت الاسلام و المسلمین جباری در کتاب «سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا» در این‌باره گفته‌‌اند: «این واژه از ریشه «سیر» اخذ شده است. سیره (بر وزن فعله) مصدر نوعی و به معنای نوع حرکت و سَبک رفتار است. از قرن اول هجری به بعد، مسلمانان واژه سیره را درباره شرح حال و حوادث مربوط به پیامبر اکرم(ص) – به‌طور خاص - و مطلق شخصیت‌های تاریخی از جمله دیگر معصومان(ع) – به‌طور عام - به کار بردند. زان پس کتاب‌های فراوانی به منظور تبیین سیره رسول خدا(ص) تدوین شد. گفتنی است آنچه در کتب سیره یافت می‌شود، مجموعه‌ای از گزارش‌های تاریخی مربوط به زندگانی رسول خدا و دیگر معصومان(ع) است؛ اما برای دستیابی به شیوه رفتاری معصومان(ع) باید مجموعه گزارش‌های مربوط به یک موضوع خاص را - که چه بسا به برهه‌های مختلف حیات معصوم مربوط باشند – جمع‌آوری و تحلیل کرد تا به یک اصل کلی و ثابت رسید؛ بدین ترتیب، می‌توان مجموعه‌ای از اصول ثابت در سیره را کشف کرد که همواره حجت و قابل تبعیت بوده‌اند و منحصر به زمان با شرایط خاصی نیستند. در کنار واژه سیره، معمولاً واژه «سنت» نیز به کار می‌رود. سنت از نظر لغوی به معنای راه و روش سلوک و حرکت است؛ اما در اصطلاح بر گفتار، رفتار یا تقریر معصوم اطلاق می‌شود؛ بنابراین سنت معصومین به جز رفتار آنان، گفتار یا تقریرشان را نیز دربر می‌گیرد؛ در حالی که سیره، تنها شامل رفتار ایشان است. شایان ذکر است که راز جذابیت سیره یا همان سنت رفتاری معصومین(ع) آن است که به حیطه رفتاری آنان مربوط می‌شود و انسان‌ها بیشتر مایل‌اند بدانند که انسان‌های کامل چگونه رفتاری داشته‌اند».

۳. حجت الاسلام و المسلمین ذاکری؛

علی اکبر ذاکری حجت الاسلام و المسلمین ذاکری در کتاب «درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه» در این‌باره گفته‌‌اند: «سیره از ماده «سَیر» و سیر به معنای رفتن است. سیره را به معنای راه و روش دانسته‌اند؛ آن‌گونه که گفته می‌شود: در میان مردم با سیره و روش نیک یا زشت رفتار کرد و جمع آن سِیَر است. بیشتر کتاب‌های لغت سیره را به معنای روش و راه دانسته‌اند: «سَ ی رَ: اصلی است که دارای یک ریشه و دلالت بر گذشت و جریان دارد از سارَ يَسِيرُ سَيْراً و سیر به معنای سیر در روز و شب است. سیره روش در چیزی و به معنای سنت است؛ زیرا حرکت می‌کند و جریان می‌یابد...». بنابراین گونه‌ای دوام و استمرار در معنای سیره نهفته است. معنای دیگری که برای سیره یاد کرده‌اند، هیئت و حالت است. وزن «فِعْلَه» برای حالت می‌آید. «سیره حالتی است که انسان و غیرانسان به گونه غریزی یا دریافتی بر آن است و گفته می‌شود سیره نیکو، سیره زشت. سخن خدا که می‌فرماید: ﴿سَنُعِيدُهَا سِيرَتَهَا الْأُولَى﴾، یعنی حالت چوبی که عصا [ی موسی] داشت». در مجمع البحرین و لسان العرب سیره به روش و رفتار و حالت و حیات معنا شده است. طبرسی در مجمع البیان ذیل آیه فوق، سیره و راه را همانند دانسته و آن را به حرکت چیزی در جهتی خاص معنا کرده است و گفته ﴿سِيرَتَهَا الْأُولَى﴾ یعنی بازگشت اژدها به حالت نخستین که همان عصاست. برابر این بیان سیره به معنای رفتاری است که جهت خاصی را پی می‌گیرد: «سیره اسم از «سار» است. سنت، راه، مذهب، هیئت و سیره به یک معنی‌اند». سیره بر وزن فِعْله، برای بیان نوع عمل است؛ مانند نوع هیئت، جریان و حالت و کیفیت آن و «فَعله» به فتح «فا» به معنای انجام یک بار است. منظور از نوع، تکرار عمل نیست؛ بلکه شیوه و روش است. نوع نشستن، حالت سخن گفتن و چگونه برخورد کردن با دیگران، گرچه یک بار اتفاق بیفتد. سیره به زشت و زیبا تقسیم می‌شود؛ در نتیجه نوع عمل به معنای قواعد کلی نیست، گرچه می‌توان از آن اعمال، قواعدی استخراج کرد که معنای دیگری برای سیره است. سیره یعنی سبک زندگی و رفتار. از آنجا که امکان دارد برخورد با یک حادثه بیش از یک مرتبه رخ ندهد، به شیوه و نوع آن برخورد، سیره اطلاق می‌شود؛ برای مثال وقتی پیامبر(ص) لحد قبر سعد بن معاذ را با سنگ می‌چیند، می‌فرماید: می‌دانم پس از مدتی اینها از بین می‌روند، «وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ عَبْداً إِذَا عَمِلَ عَمَلًا أَحْكَمَهُ»: ولی خداوند بنده‌ای را دوست دارد که وقتی کاری را انجام می‌دهد، آن را به درستی به پایان رساند. درست انجام دادن عمل، در اینجا سیرۀ پیامبر(ص) نامیده می‌شود که حضرت به آن عنایت داشت. منظور از سیره معصوم فعل و عمل است. ممکن است گفته شود سیره بر نوع و هیئت عمل دلالت می‌کند که بیش از یک بار رخ داده باشد، به همین علت برخی سیره را به مواردی اختصاص داده‌اند که در آن واژه كان با فعل مضارع آمده باشد؛ زیرا دلالت بر استمرار دارد. آنان این موارد را سیره تلقی کرده‌اند، نه گزارش هر فعل و عمل معصوم. در برابر این دیدگاه می‌توان گفت: در روایات ما از عمل و فعل معصومان که یک بار و در یک حادثه رخ داده، تعبیر به سیره شده است. امام صادق(ع) برخورد امیرمؤمنان(ع) با مردم بصره و اصحاب جمل را سیره شمرده؛ درحالی‌که یک بار رخ داده است. همین موضوع درباره سیره امام زمان(ع) نیز نقل شده است