ابومحمد مصری
این مدخل زیرشاخهٔ بحث راویان امام رضا است. ابومحمد مصری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابومحمد مصری در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابومحمد مصری از جمله راویان مجهول‌الحالی است که بر اساس داده عیون اخبار الرضا (ع)، مکاتبه‌ای با امام رضا (ع) داشته است[۱]، اما در متون معتبر رجالی شیعه، تصویر روشنی از وی دیده نمی‌شود. مضمون روایت صدوق، به نقل از ابومحمد مصری این است: وی زمانی عزم سفر مصر کرد تا در آنجا به تجارت بپردازد. از این‌رو نامه‌ای به امام رضا (ع) نوشت تا نظر ایشان را بداند. آن حضرت در پاسخ از او خواست تا مدتی صبر کند. او پس از تأخیر دو ساله، دوباره قصد سفر کرد و باز هم برای این سفر نظر امام را جویا شد. این بار امام به او اجازه داد و برایش دعا کرد. ابومحمد همچنین ذکر می‌کند که در این سفر تجاری مال زیادی به دست آورد، به ویژه آنکه پس از رفتن وی، فتنه و آشوب بغداد را فرا گرفت و او از این فتنه مصون ماند[۲]. این روایت به نقل از همین منبع در پاره‌ای از متون بعدی و نیز متون معاصران چون حرعاملی[۳]، بحرانی[۴]، مجلسی[۵] و میانجی[۶]، راه یافت بی‌آنکه جرح و تعدیل گردد یا توضیحی درباره آن داده شود.
اما به درستی دانسته نیست که ابو محمد مصری کیست. در نوشته‌های کهن دو تن با این کنیه اشتهار دارند. یکی حبیب بن ابی حبیب، معاصر امام رضا (ع) که متوفای سال ۲۱۸ق در مصر است[۷] که در سلسله اسناد حدیث منزلت دیده می‌شود. در آن حدیث، پیامبر (ص)، جایگاه علی (ع) را نسبت به خویش به منزله جایگاه هارون به موسی دانست[۸]. اما وی فردی کذاب و وضاع است که مورد اعتنا و توجه اهل حدیث نیست[۹] و بسیار بعید می‌نماید که مصری محل بحث، وی باشد. فرد دیگر، عبدالله بن محمد بلوی یا عبدالله بن محمد بن عمر بن محفوظ بلوی است که او نیز همچون ابن ابی‌حبیب، از جاعلان حدیث شمرده شده[۱۰] و نجاشی وی را ضعیف و مطعون خوانده است[۱۱]. البته از احوال و زندگی او مطلبی در دست نیست. شاید به همین دلیل است که شیخ طوسی با اینکه وی را از اهالی مصر، واعظ، فقیه[۱۲] و نویسنده کتاب‌هایی چون کتاب الابواب، کتاب المعرفة، کتاب الدین و فرائضه[۱۳]، دانسته، مجهولش می‌خواند[۱۴].
برخی از معاصران احتمال داده‌اند ابومحمد مصری، همین عبدالله بن محمد باشد[۱۵]، هر چند دلیل استواری برای آن دیده نمی‌شود.
علاوه بر آنچه گذشت، نام ابومحمد مصری در روایت دیگری نیز دیده می‌شود که راوندی آن را در باب معجزات امام رضا (ع) در کتاب الخرائج خود آورده است. در این روایت، او با یک واسطه، یعنی از طریق ابو محمد برقی، از امام رضا (ع) حدیثی را نقل کرده که بر اساس آن، پاداش صبر بر بلای الهی برای مؤمن، به مثابه اجر شهید دانسته شده است[۱۶]. البته این روایت در بحارالانوار، به نقل از الخرائج راوندی، ولی با واسطه ابومحمد رقی نقل شده[۱۷] که به درستی روشن نیست صحیح آن کدام است؛ برقی یا رقی. چنان که دانسته نیست ابومحمد مذکور در این روایت با ابو محمد مذکور در روایت اول یکی است یا نه، به ویژه آنکه در الهدایة الکبری، روایت اخیر با سند مشخص‌تری آمده است. در آن کتاب، روایت مذکور را محمد بن عبدالله بن مهران از ابومحمد بن نصیر بصری از ابومحمد کوفی نقل می‌کند[۱۸]. گرچه این روایت با این سند، در دیگر متون راه نیافته است، اما احتمال اینکه ابومحمد مذکور در روایت راوندی، ابو محمد بصری باشد، نامعقول نمی‌نماید، مشروط بر آنکه ابومحمد کوفی نیز ابومحمد برقی یا رقی باشد. بنابراین، با همه ابهامی که درباره مشخصات اسمی ابومحمد مصری که محمد بن ولید بن یزید کرمانی ناقل از اوست، وجود دارد، به نظر می‌رسد او با حسن بن نصیر بصری ذکر شده در الهدایة الکبری ارتباطی ندارد، چون هیچ از یک علمای رجالی به آن توجه نکرده و در حد احتمال نیز بدان نپرداخته‌اند.[۱۹][۲۰]
منابع
پانویس
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۲۲؛ مسند الإمام الرضا (ع)، ج۱، ص۱۸۹.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۲۲.
- ↑ إثبات الهداة، ج۴، ص۳۳۶.
- ↑ مدینة المعاجز، ج۷، ص۹۰.
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۹، ص۴۳.
- ↑ مکاتیب الأئمة (ع)، ج۵، ص۶۱.
- ↑ خلاصة التذهیب، ص۷۱.
- ↑ الکامل فی الضعفاء، ج۲، ص۴۱۳؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۱۷۲؛ معجم الرجال و الحدیث، ج۲، ص۲۰۴.
- ↑ الوضاعون و أحادیثهم، ص۱۶۲.
- ↑ الرجال، ابن‌غضائری، ص۸۰.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۲۴.
- ↑ نقد الرجال، ج۳، ص۱۳۶؛ جامع الرواة، ج۱، ص۵۰۴.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۱۶۹؛ معالم العلماء، ص۱۰۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۳۲۴.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۳۱۶؛ خلاصة الأقوال، ص۳۷۰.
- ↑ مکاتیب الأئمة (ع)، ج۵، ص۶۱.
- ↑ الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۳۶۰؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸ ص۴۴۷.
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۹، ص۵۱.
- ↑ الهدایة الکبری، ص۲۸۶.
- ↑ منابع: إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، اول، ۱۴۲۵ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ تاریخ مدینة دمشق، علی بن حسن معروف به ابن عساکر (۵۷۱ق)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۱۵ق؛ جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی (۱۱۰۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق، الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق زیر نظر: سیدمحمد باقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی، اول، ۱۴۰۹ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ خلاصة تذهیب تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، احمد بن عبدالله خزرجی انصاری (۹۲۳ق)، تحقیق: عبدالفتاح ابوغدة، حلب - بیروت، مکتب المطبوعات الإسلامیة - دار البشائر الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ الرجال، احمد بن حسین واسطی معروف به ابن غضائری (۴۵۰ق)، تحقیق: محمدرضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۲ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، قم، مکتبة الداوری، ۱۳۹۸ق، عیون أخبار الرضا علی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الفهرست، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة الطباطبایی، اول، ۱۴۲۰ق، الکامل فی ضعفاء الرجال، عبدالله بن عدی جرجانی (۳۶۵ق)، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، بیروت، دار الفکر، سوم، ۱۴۰۹ق؛ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، سیدهاشم بن سلیمان بحرانی (۱۱۰۷ق)، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۴ق؛ مسند الإمام الرضا علی، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی امام رضا ع، اول، ۱۴۰۶قی؛ معالم العلماء، محمد بن علی مازندرانی معروف به ابن‌شهرآشوب (۵۸۸ق)، نجف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۰ق؛ معجم الرجال و الحدیث، محمد حیاة بن محمد عبدالله انصاری معاصر)، بی جا، بی تا، مکاتیب الأئمة له، علی بن حسینعلی احمدی میانجی (۱۴۲۱ق)، تحقیق: مجتبی فرجی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۶ق، نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت إلا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق، الهدایة الکبری، حسین بن حمدان خصیبی (۳۳۴ق)، بیروت، مؤسسة البلاغ، چهارم، ۱۴۱۱ق؛ الوضاعون و أحادیثهم الموضوعة، سیدرامی یوزبکی (معاصر)، قم، مرکز مطالعات اسلامی غدیر، اول، ۱۴۲۰ق.
- ↑ امیری، زکیه سادات و صالح شریعتی، طاهره سادات، مقاله «ابومحمد مصری»، دانشنامه امام رضا ص ۵۷۰.