دولت نبطیان

مقدمه

قبل از میلاد، در منطقه شمال غربی جزیرة العرب - حد فاصل موصل و فرات - (اردن کنونی)^[۱]، دولتی تشکیل شد که مانند اقوام جنوب عربستان تجارت می‌کردند. اعراب، این دولت را، "الحضر"^[۲] و رومیان، آن را "پترا" می‌گفتند^[۳].
گفته شده است عده‌ای از "کلدانیان" (انباط)^[۴] - مردمی ساکن بین بصره و کوفه -^[۵] در قرن ششم ق. م، با تصرف پترا - که بر سر راه‌های بازرگانی قرار داشت- آن را به عنوان پایتخت خویش برگزیدند^[۶]. آنها در زمین‌هایشان کشت می‌کردند و به تجارت نیز می‌پرداختند^[۷]. آنها به یُمن راه‌های تجاری بزرگی که مصر و شام را به غزه و شهرهای فینیقیه متصل می‌کرد و نیز راه تجاری دیگری که از طریق خلیج به شهر پترا می‌رسید، به سرعت پیشرفت کردند^[۸]. آنها مصنوعات مسی و آهنی را به یمن، شام و یونان می‌بردند و کالاهای ایران، هند و ماورای هند را در مصر، شام و دیگر نقاط تجاری توزیع می‌کردند^[۹].
"دیودور سیسیلی" متوفای ۵۷ ق. م نخستین خبرها را از نبطیان، آورده است. او می‌نویسد: "نبطیان در حدود سال ۳۱۲ ق. م چنان قدرتی یافتند که طی دو جنگ برابر انتیکونوس، جانشین اسکندر در شام به پیروزی رسیدند"^[۱۰].
پترا در قرن اول میلاد، به علت حمایت‌های رومیان، به اوج قدرت و ثروت خود رسید^[۱۱]. در این زمان، قلمرو حکومتشان از شمال عربستان تا دمشق بود^[۱۲]؛ اما بعد از گذشت دو قرن از میلاد، کم‌کم پترا در سراشیبی سقوط قرار گرفت. زمانی که "بطلمیوس فیلادلفیوس" راه‌های تجاری دریای سرخ و بلاد حاره را در اختیار گرفت، تأثیرات بسیار سوئی بر اوضاع سیاسی جزیرة‌العرب گذاشت؛ زیرا در راه‌های خشکی، امکان تجارت با هند و آفریقا وجود نداشت^[۱۳].
از سوی دیگر کم‌کم از مسیر کاروان‌های شرق به طرف مناطق شمالی به مرکزیت "تدمر"، تغییر جهت دادند ^[۱۴] و راه تجاری شمال و جنوب نیز به قسمت شرقی شبه‌جزیره منتقل شد ^[۱۵].
امپراتوری روم با تصرف شام، این دولت را به شدت دچار مخاطره کرد^[۱۶]‌. آنجا بارها در معرض هجوم رومیان، به ویژه تراژان، امپراتور روم، واقع شد. برخی گفته‌اند^[۱۷] سرانجام در سال ۱۰۵ م، تراژان، امپراتور روم به حکومت نبطیان خاتمه داد؛^[۱۸] اما بسیاری از مورخان نیز این حملات را ناکام توصیف کرده‌اند. از ادامه حیات نبطیان تا زمان "شاپور بن اردشیر"سخن گفته و یادآور شده‌اند که آنها در پی هم‌پیمانی با دولت روم در سال ۲۳۵ م^[۱۹] مغضوب ایرانیان شدند؛ از این رو شاپور، شاه ایران، در سال ۲۴۱ م به آن حمله برد^[۲۰] و به عمر این دولت خاتمه داد^[۲۱].
نبطیان از لحاظ فرهنگی به شدت تحت تأثیر یونانیان قرار داشتند. آنها علوم شایع را از یونانیان آموختند و نویسندگانشان به خط نبطی و یونانی نگارش می‌کردند^[۲۲]. شهرهای مهم این دولت، علاوه بر پترا، "حجر"، "حشبون" و "جرش" بود^[۲۳]. جرش، جایگاه "الهه ارتمیس" بود^[۲۴]^[۲۵].

جستارهای وابسته

دولت‌های عرب جاهلی

منابع

حسینی ایمنی، سید علی اکبر، دولت‌های عرب جاهلی، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱

پانویس

↑ علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۴۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۶۷-۲۶۸.
↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۲، ص۱۸۱؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۷۱.
↑ ابن فقیه همدانی، البلدان، ج، ۴، ص۱۷۸.
↑ علی بن الحسین مسعودی، التنبیه و الإشراف، ص۸۲-۸۳.
↑ عمر فروخ، تاریخ الجاهلیه، ص۶۵؛ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۷.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۱۰–۵۳.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.
↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۷؛ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.
↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۱.
↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۸.
↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۱.
↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.
↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۳۱.
↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۶۵.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۴۹.
↑ ابن فقیه همدانی، البلدان، ج۴، ص۱۷۸ (زیرنویس به نقل از الحضارات السامیه)؛ علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۴۶-۲۴۷.
↑ ابن فقیه همدانی، البلدان، ج۴، ص۱۷۸.
↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۲، ص۴۷-۵۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۷۱-۷۲؛ بلعمی، تاریخنامه طبری، ج۱، ص۶۰۹.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۴۹-۵۲.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۶۶.
↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۶۷.
↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، دولت‌های عرب جاهلی، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۳۷۱-۳۷۳.

[1] علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۴۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۶۷-۲۶۸.

[2] ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۲، ص۱۸۱؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۷۱.

[3] ابن فقیه همدانی، البلدان، ج، ۴، ص۱۷۸.

[4] علی بن الحسین مسعودی، التنبیه و الإشراف، ص۸۲-۸۳.

[5] عمر فروخ، تاریخ الجاهلیه، ص۶۵؛ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۷.

[6] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۱۰–۵۳.

[7] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.

[8] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.

[9] فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۷؛ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.

[10] فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۱.

[11] فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۸.

[12] فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.

[13] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۱.

[14] فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.

[15] فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.

[16] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۳۱.

[17] عزالدین ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۶۵.

[18] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۴۹.

[19] ابن فقیه همدانی، البلدان، ج۴، ص۱۷۸ (زیرنویس به نقل از الحضارات السامیه)؛ علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۴۶-۲۴۷.

[20] ابن فقیه همدانی، البلدان، ج۴، ص۱۷۸.

[21] محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۲، ص۴۷-۵۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۷۱-۷۲؛ بلعمی، تاریخنامه طبری، ج۱، ص۶۰۹.

[22] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۴۹-۵۲.

[23] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۶۶.

[24] جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۶۷.

[25] حسینی ایمنی، سید علی اکبر، دولت‌های عرب جاهلی، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۳۷۱-۳۷۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]