ابراهیم بن ادهم عجلی در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابراهیم بن ادهم عجلی است. ابراهیم بن ادهم عجلی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن ادهم عجلی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابراهیم بن ادهم[۱] در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق آمده که از کتاب مناقب ابن شهرآشوب نقل شده است:
«إِبْرَاهِيمُ بْنُ أَدْهَمَ وَ فَتْحٌ اَلْمَوْصِلِيُّ قَالَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا: كُنْتُ أَسِيحُ فِي اَلْبَادِيَةِ مَعَ اَلْقَافِلَةِ فَعَرَضَتْ لِي حَاجَةٌ فَتَنَحَّيْتُ عَنِ اَلْقَافِلَةِ فَإِذَا أَنَا بِصَبِيٍّ يَمْشِي فَقُلْتُ سُبْحَانَ اَللَّهِ بَادِيَةٌ بَيْدَاءُ وَ صَبِيٌّ يَمْشِي فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ سَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَرَدَّ عَلَيَّ اَلسَّلاَمَ فَقُلْتُ لَهُ إِلَى أَيْنَ قَالَ أُرِيدُ بَيْتَ رَبِّي فَقُلْتُ حَبِيبِي إِنَّكَ صَغِيرٌ لَيْسَ عَلَيْكَ فَرْضٌ وَ لاَ سُنَّةٌ فَقَالَ يَا شَيْخُ مَا رَأَيْتَ مَنْ هُوَ أَصْغَرُ سِنّاً مِنِّي مَاتَ فَقُلْتُ أَيْنَ اَلزَّادُ وَ اَلرَّاحِلَةُ فَقَالَ زَادِي تَقْوَايَ وَ رَاحِلَتِي رِجْلاَيَ وَ قَصْدِي مَوْلاَيَ فَقُلْتُ مَا أَرَى شَيْئاً مِنَ اَلطَّعَامِ مَعَكَ فَقَالَ يَا شَيْخُ هَلْ يُسْتَحْسَنُ أَنْ يَدْعُوَكَ إِنْسَانٌ إِلَى دَعْوَةٍ فَتَحْمِلَ مِنْ بَيْتِكَ اَلطَّعَامَ قُلْتُ لاَ قَالَ اَلَّذِي دَعَانِي إِلَى بَيْتِهِ هُوَ يُطْعِمُنِي وَ يَسْقِينِي فَقُلْتُ اِرْفَعْ رِجْلَكَ حَتَّى تُدْرِكَ - فَقَالَ عَلَيَّ اَلْجِهَادُ وَ عَلَيْهِ اَلْإِبْلاَغُ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَهُ تَعَالَى - ﴿وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ﴾[۲] قَالَ فَبَيْنَا نَحْنُ كَذَلِكَ إِذْ أَقْبَلَ شَابٌّ حَسَنُ اَلْوَجْهِ عَلَيْهِ ثِيَابٌ بِيضٌ حَسَنَةٌ فَعَانَقَ اَلصَّبِيَّ وَ سَلَّمَ عَلَيْهِ فَأَقْبَلْتُ عَلَى اَلشَّابِّ وَ قُلْتُ لَهُ أَسْأَلُكَ بِالَّذِي حَسَّنَ خَلْقَكَ مَنْ هَذَا اَلصَّبِيُّ فَقَالَ أَ مَا تَعْرِفُهُ هَذَا عَلِيُّ بْنُ اَلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَتَرَكْتُ اَلشَّابَّ وَ أَقْبَلْتُ عَلَى اَلصَّبِيِّ وَ قُلْتُ أَسْأَلُكَ بِآبَائِكَ مَنْ هَذَا اَلشَّابُّ فَقَالَ أَ مَا تَعْرِفُهُ هَذَا أَخِيَ اَلْخَضِرُ يَأْتِينَا كُلَّ يَوْمٍ فَيُسَلِّمُ عَلَيْنَا فَقُلْتُ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ آبَائِكَ لَمَّا أَخْبَرْتَنِي بِمَا تَجُوزُ اَلْمَفَاوِزَ بِلاَ زَادٍ قَالَ بَلْ أَجُوزُ بِزَادٍ وَ زَادِي فِيهَا أَرْبَعَةُ أَشْيَاءَ قُلْتُ وَ مَا هِيَ قَالَ أَرَى اَلدُّنْيَا كُلَّهَا بِحَذَافِيرِهَا مَمْلَكَةَ اَللَّهِ وَ أَرَى اَلْخَلْقَ كُلَّهُمْ عَبِيدَ اَللَّهِ وَ إِمَاءَهُ وَ عِيَالَهُ وَ أَرَى اَلْأَسْبَابَ وَ اَلْأَرْزَاقَ بِيَدِ اَللَّهِ وَ أَرَى قَضَاءَ اَللَّهِ نَافِذاً فِي كُلِّ أَرْضِ اَللَّهِ فَقُلْتُ نِعْمَ اَلزَّادُ زَادُكَ يَا زَيْنَ اَلْعَابِدِينَ وَ أَنْتَ تَجُوزُ بِهَا مَفَاوِزَ اَلْآخِرَةِ فَكَيْفَ مَفَاوِزُ اَلدُّنْيَا »[۳].[۴]
شرح حال راوی
مراد از ابراهیم بن ادهم که ناقل حدیث یادشده است، ابراهیم بن ادهم بن منصور بن یزید بن جابر بن ثعلبة بن سعد ابن سلام بن عرفة بن أسامة بن ربیعة بن ضبیعة بن عجل بن لخم [۵][۶] است، که از جهت مذهب سنی است و به تصوف گرایش داشته و از رهبران صوفیه شمرده می‌گردد.
ابراهیم بن ادهم در خانواده‌ای مرفه و اشرافی به دنیا آمد و خودش نیز فردی خوشگذران و عیاش بوده؛ ولی با حادثه‌ای روبه‌رو شد که سبب تحول روحی وی گردید و به تصوف و ترک دنیا روی آورد.
ابن عساکر: "إبراهیم بن أدهم بن منصور بن یزید بن جابر أبوإسحاق التمیمی و یقال العجلی الزاهد أصله من بلخ و سكن الشام و دخل دمشق... أخبرنا أبوغالب محمد بن إبراهیم بن محمد بمنین و أبو محمد نوشتكین بن عبدالله الشهریاری قالا: أنا أبوعمرو بن منده أنا أبی قال: سمعت عبدالله بن محمد بن الحارث قال: سمعت إسماعیل بن منیر البخلی قال: سمعت عبدالله بن محمد بن الحارث العابد یقول سمعت یونس بن سلیمان البلخی یقول كان إبراهیم بن أدهم من الأشراف و كان أبوه من الأشراف كثیر المال و الخدم و المواكب و الجنائب و البزاة فبینا إبراهیم فی عمله ذلك وقد أخذ بزاته و كلابه للصید و هو علی فرسه یركضه إذا هو بصوت من فوقه یا إبراهیم! ما هذا العبث ﴿أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ﴾[۷] اتق الله و علیک بالزاد لیوم الفاقة قال: فنزل عن دابته و رفض الدنیا و أخذ فی عمل الآخرة[۸].
محدث قمی در ترجمه ابراهیم بن ادهم: "و حتی من زهده و طریقته حكایات لا یهمنا نقلها لأنه لم یأخذ طریقته من أئمتنا (ع)"[۹][۱۰]
طبقه راوی
از اسناد روایات فهمیده می‌شود که ابراهیم بن ادهم، دوران سه امام معصوم، یعنی امام سجاد[۱۱]، امام باقر[۱۲] و امام صادق (ع)[۱۳] را درک کرده و به دیدار آن بزرگواران نائل گردیده است.
تاریخ ولادت ابراهیم بن ادهم دقیق مشخص نیست؛ بدان جهت ذهبی آن را حدود سال ۱۰۰ (ق) دانسته[۱۴]؛ ولی تاریخ وفاتش را رجالیان اهل سنت، سال ۱۶۱ یا ۱۶۲ (ق) ثبت کرده‌اند.
ابن عساکر: "قال محمد بن إسماعیل البخاری: مات إبراهیم بن أدهم سنة إحدی و ستین و مائة؛ و دفن بسوقین حصن ببلاد الروم... و قال أبوداوود سلیمان بن الأشعث: سمعت أبا توبة الربیع بن نافع یقول: مات إبراهیم بن أدهم سنة إثنتین وستین و دفن علی ساحل البحر"[۱۵].
ابن حجر وی را از طبقه هشتم به شمار آورده است[۱۶][۱۷]
استادان و شاگردان راوی
مزی از رجالیان معروف اهل سنت، استادان و شاگردان ابراهیم بن ادهم را فهرست کرده است: "روی عن أبان بن أبی عیاش، و إبراهیم بن میمون الصائغ، و أبیه أدهم بن منصور البلخی، وسعید بن المرزبان أبی سعید البقال، و سفیان الثوری، و سلیمان الأعمش، و شعبة بن الحجاج، و عباد بن کثیر الثقفی، و عبدالله بن شوذب، و عبدالرحمان بن عمرو الأوزاعی، و عبیدالله بن عمر العمری، و عطاء بن عجلان، و أبی إسحاق عمرو بن عبدالله السبیعی، و فروة بن مجاهد اللخمی، و مالک ابن دینار، و محمد بن زیاد الجمحی، و محمد بن عجلان، و أبی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب (مقصود امام باقر (ع) است)، و محمد بن الولید الزبیدی، و مقاتل بن حیان النبطی، و منصور بن المعتمر، و موسی بن عقبة، و موسی بن یزید البصری، و نهاس بن قهم، و هشام بن حسان، و یحیی بن سعید الأنصاری، و یزید بن أبان الرقاشی، و أبی بکر بن أسماء، و أبی عبدالله الخراسانی، و أبی عیسی المروزی.
"و روی عنه خادمه إبراهیم بن بشار الخراسانی الطویل، و أبو إسحاق إبراهیم بن محمد الفزاری، و أشعث بن شعبة المصیصی، و بقیة بن الولید، و خازم بن جبلة بن أبی نضرة، و خلف بن تمیم، و داوود بن عجلان، و سعد بن شبل، و سفیان الثوری و هو من أقرانه، و سلمة بن کلثوم، و سهل بن هاشم البیروتی، و أبوحیوة شریح بن یزید الحمصی، و شقیق بن إبراهیم البلخی، و ضمرة بن ربیعة، و عبدالرحمان بن الضحاک الحمصی، و عبدالرحمان بن عمرو الأوزاعی و هو أکبر منه، و عتبة بن السکن الفزاری، و عمر بن حفص العسقلانی، و عیسی بن خازم، و فضالة بن حصین الضبی، و قطن بن صالح الدمشقی أحد الضعفاء، و محمد بن حمیر السلیحی، و مفضل بن یونس الکوفی[۱۸][۱۹]
جایگاه حدیثی راوی
از ابراهیم بن ادهم در کتب رجالی شیعه نام برده نشده، مگر در بعضی کتب متأخر رجالی[۲۰]؛ ولی در کتب رجالی اهل سنت، از ایشان به فردی ثقه، صالح و زاهد یاد شده و رجالیان بزرگ اهل سنت، مانند عجلی[۲۱]، ابن حبان[۲۲]، ابن عساکر[۲۳] و ذهبی[۲۴] وی را توثیق کرده‌اند. مزی: "قال النسائی: ثقة مأمون أحد الزهاد و قال أبو عبدالرحمان السلمی النیسابوری: سألت الدار قطنی عنه، فقال: إذا روی عنه ثقة، فهو صحیح الحدیث... و قال یعقوب بن سفیان: إبراهیم بن أدهم عربی... و هو من الخیار الأفاضل"[۲۵][۲۶]
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: أ. منابع شیعی: إکلیل المنهج، ص۵۷۷، ش۲۷۰؛ تنقیح المقال، ج۳، ص۲۷۷، ش۱۲۱؛ الکنی والألقاب، ج۱، ص۳۹۳ - ۳۹۴؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۱۸، ش۹۶. ب. منابع سنی: تاریخ ابن معین (الدوری)، ج۲، ص۳۲۲، ش۵۰۶۲؛ التاریخ الکبیر، ج۱، ص۲۷۳، ش۸۷۷؛ معرفة الثقات، ج۱، ص۲۰۰، ش۱۹؛ الجرح و التعدیل، ج۲، ص۸۷، ش۲۰۹؛ الثقات (ابن حبان)، ج۶، ص۲۴؛ مشاهیر علماء الأمصار، ص۲۹۰، ش۱۴۵۵؛ طبقات الصوفیة، ص۲۷، ش۳؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۶، ص۲۷۷، ش۳۶۵؛ تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۷، ش۱۴۴؛ الکاشف، ج۱، ص۲۰۷، ش۱۱۲؛ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۲۴۴؛ سیر أعلام النبلاء، ج۷، ص۳۸۷، ش۱۴۲؛ تاریخ الإسلام، ج۱۰، ص۴۳، ش۴؛ الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۰۹؛ إکمال تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۳، ش۱۸۲؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۵۲، ش۱۴۴؛ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۸، ش۱۷۶؛ الأعلام، ج۱، ص۳۱؛ مسند إبراهیم بن أدهم، ص۱۸ - ۱۹.
- ↑ «و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم و بی‌گمان خداوند با نیکوکاران است» سوره عنکبوت، آیه 69.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۴۸۱ به گزارش از مناقب آل ابی طالب (ع)، ج۴، ص۱۳۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۲۱۸-۲۱۹.
- ↑ شهید ثانی می‌نویسد: ... سعد بن جم بن غزیة بن أسامة...؛ (رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۱۰۶۹، ش۳۴۴) شهید ثانی می‌نگارد: عجل بن جیم العجلی أبو إسحاق البلخی؛ (رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۱۰۶۹، ش۳۴۴).
- ↑ مسند ابراهیم بن ادهم، ص۱۸.
- ↑ آیا پنداشته‌اید که ما شما را بیهوده آفریده‌ایم و شما به سوی ما بازگردانده نمی‌شوید؟ سوره مؤمنون، آیه ۱۱۵.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۶، ص۲۷۷ و۲۸۳.
- ↑ الکنی و الألقاب، ج۱، ص۳۹۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۲۱۹-۲۲۰.
- ↑ مانند روایتی که در آغاز این عنوان یاد شده است.
- ↑ أخبرنا محمد بن سعید بن عبدالرحمن الأخمیمی بمصر ثنا غسان بن سلیمان ثنا عبدالله بن عبدالرحمن الجزری عن سفیان عن إبراهیم بن أدهم عن محمد بن علی عن أبیه عن جده عن علی بن أبی طالب (ع) قال: قال رسول الله: من أنعم الله علیه نعمة فلیحمد الله، و من استبطأ الرزق فلیستغفر الله، و من حزبه أمر فلیقل: لا حول و لا قوة إلا بالله؛ (مسند ابراهیم بن احمد، ص۱۹۔ ۲۰).
- ↑ ابن شهرآشوب به گزارش از شیخ طوسی، ابراهیم بن ادهم را از شاگردان امام صادق (ع) به شمار آورده است: و قال أبو جعفر الطوسی کان إبراهیم بن أدهم و مالک بن دینار من غلمانه؛ (مناقب آل أبی طالب (ع)، ج۴، ص۲۴۸). أمالی أبی الفضل قال أبوحازم عبدالغفار بن الحسن قدم إبراهیم بن أدهم الکوفة و أنا معه و ذلک علی عهد المنصور و قدمها جعفر بن محمد العلوی فخرج جعفر یرید الرجوع إلی المدینة فشیعه العلماء و أهل الفضل من أهل الکوفة و کان فیمن شیعه سفیان الثوری و إبراهیم بن أدهم فتقدم المشیعون له فإذا هم بأسد علی الطریق فقال لهم إبراهیم بن أدهم قفوا حتی یأتی جعفر فتنظر ما یصنع فجاء جعفر (ع) فذکروا له الأسد فأقبل حتی دنا من الأسد فأخذ بأذنه فنحاه عن الطریق ثم أقبل علیهم فقال: أما إن الناس لو أطاعوا الله حق طاعته لحملوا علیه أثقالهم. (مناقب آل أبی طالب (ع)، ج۴، ص۲۴۱ - ۲۴۲).
- ↑ مولده فی حدود المئة؛ (سیر أعلام النبلاء، ج۷، ص۳۸۷ - ۳۸۸، ش۱۴۲).
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۶، ص۳۴۹.
- ↑ ر. ک: تقریب التهذیب، ج۱، ص۵۲، ش۱۴۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۲۲۰-۲۲۲.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۷ - ۲۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۲۲۲-۲۲۳.
- ↑ "إبراهیم بن أدهم... عامی صوفی"؛ (تنقیح المقال، ج۳، ص۲۷۷، ش۱۲۱). نیز ر. ک: أعیان الشیعه، ج۱، ص۶۶۷؛ ج۶، ص۶۰.
- ↑ ابراهیم بن أدهم ثقة؛ (معرفة الثقات، ج۱، ص۲۰۰، ش۱۹).
- ↑ ر. ک: الثقات (ابن حبان)، ج۶، ص۲۴.
- ↑ ر. ک: تاریخ مدینة دمشق، ج۶، ص۲۸۱، ش۳۶۵.
- ↑ ابراهیم بن ادهم... الزاهد، أحد الأعلام؛ (تاریخ الاسلام، ج۱۰، ص۴۳ - ۴۴)؛ إبراهیم بن أدهم، ابن منصور بن یزید بن جابر، القدوة الأمام العارف، سید الزهاد.... (سیر أعلام النبلاء، ج۷، ص۳۸۷، ش۱۴۲).
- ↑ تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۸ – ۲۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۲۲۳.